اندیشکده راهبردی تبیین- شاید بتوان گفت مسئله تحریم ها در سال های گذشته سبب شده تا دو کشور ایران و ونزوئلا ارتباط اقتصادی گسترده ای را با یکدیگر داشته باشند. به ویژه این که حضور ایران در ونزوئلا در ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. ونزوئلا را می توان دریچه ای برای افزایش سهم ایران در تجارت بین الملل دانست و این مهم سبب افزایش فعالیت شرکت های ایرانی در این منطقه شده است. اهمیت ژئوپلتیک آمریکای لاتین و تحریم های آمریکا، ایران را موفق به حضور سیاسی و اقتصادی مؤثر در این منطقه کرده است تا از آن به عنوان اهرم فشاری علیه آمریکا استفاده نماید. از سوی دیگر، سیاست مستقل ونزوئلا از آمریکا، آن را گرفتار تحریم های این کشور کرده است. به نظر می رسد مسئله تحریم ها، ایران و ونزوئلا را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک ساخته است و این روابط می‌تواند برای هر دو کشور جهت کاهش اثرات تحریم‌ها و در پیش گرفتن سیاستی به دور از فشارهای آمریکا مفید و موثر باشد. روابط اقتصادی این دو کشور و نیز صادرات گسترده انرژی به ونزوئلا، توجهات را به اهمیت حضور اقتصادی ایران در این کشور آمریکای لاتین جلب کرده است. در نظر گرفتن ونزوئلا به عنوان نمونه‌ای مطلوب و استفاده از آن جهت یافتن مدلی از حضور اقتصادی ایران در آمریکای لاتین می‌تواند در مقاله حاضر مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
پیشینه همکاری های سیاسی و اقتصادی ایران و ونزوئلا
هر چند که روابط ایران با برخی کشورهای آمریکای لاتین مثل آرژانتین، برزیل به قبل از انقلاب باز می گردد، اما بعد از انقلاب اسلامی برخی کشورها مثل مکزیک و شیلی روابط خود را با ایران قطع کردند. خروج جمهوری اسلامی ایران از کمربند امنیتی ایالات متحده آمریکا و انگلیس و مبارزات ضداستکباری ایران سبب شد تا به تدریج کشورهای آمریکای لاتین مثل کوبا و یا نیکاراگوئه جبهه ای مشابه ایران در مقابله با امپریالیسم داشته باشند و همکاری های گسترده ای در زمینه سیاسی و اقتصادی بین این کشورها و ایران صورت گیرد. به طوری که تاکنون جبهه همکاری مشترک میان ایران و ونزوئلا، اکوادور، نیکارگوئه، بولیوی و کوبا مجموعه ای را در منطقه آمریکای لاتین ایجاد کرده است که در پی آن شاهد ایجاد الگوی جدید سیاسی و اقتصادی در این منطقه هستیم.
ایران پیشینه قابل توجهی در قاره آمریکا دارد. رابطه ایران با ونزوئلا حداقل به سال ۱۹۶۰ برمی گردد، زمانی که هر دو کشور عضو مؤسس اوپک بودند. با انتخاب هوگو چاوز در سال ۱۹۹۸، ونزوئلا درهای خود را برای همکاری با ایران در طیف گسترده‌ای از پروژه های داخلی گشود. بعد از انقلاب اسلامی، در زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، ایران روابط خود را با ونزوئلا گسترش داد و در آن دوره، رئیس‌جمهور سه بار به آمریکای جنوبی سفر کرد. در مارس ۲۰۰۵، خاتمی شرکت سرمایه گذاری مشترک ونیران تراکتور در سیداد بولیوار را افتتاح کرد. در همان سال، دو کشور ایران و ونزوئلا اولین توافقنامه تجارت آزاد خود را امضا کردند[۱]. روابط ایران و ونزوئلا در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و چاوز به اوج خود رسید که طی آن دو کشور بیش از ۳۰۰ توافق نامه را امضا کردند.[۲] در دوران حسن روحانی و به دنبال خارج شدن ایالات متحده آمریکا از برجام و تحریم ایران از سوی این کشور، دولت ایران مجدداً به ونزوئلا نزدیک شد. به طوری که شاهد هستیم نفتکش های ایرانی حامل بنزین برای کمک به دولت مادورو ارسال شده است.
می توان گفت از زمان دولت احمدی نژاد تاکنون ایران پیوندهای خود را با دولت های چپگرا در بولیوی، برزیل، کوبا، اکوادور، ونزوئلا و نیکاراگوئه تقویت کرده است. چنین روابطی را که می‌توان در چارچوب رشد روابط جنوب-جنوب در قرن بیست و یکم دانست، محصول شکایت های مشترک و عزم مشترک برای به چالش کشیدن هژمونی ایالات متحده آمریکا در جهان چندقطبی است[۳].
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
دلایل گسترش همکاری های ایران و ونزوئلا
تحولات و عواملی سبب گسترش همکاری های دو کشور شده است که برخی از آن تحت تأثیر اشتراکاتی است که بین آنهاست. اشتراکات دو کشور ایران و ونزوئلا را باید فراتر از سابقه آن ها در بنیانگذاری سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دانست. هر دو کشور تحت فشار تحریم های آمریکا هستند و همین امر دلیل مهمی برای نزدیکی این دو کشور است. دو دولت آشکارا پذیرای ایدئولوژی ضداستکباری و مخالف سیاست خارجی مداخله گر واشنگتن در امور کشورها هستند. این دو دلیل مهم آن ها را در آن چه «آلبرتو گاریدو» یک «اتحاد استراتژیک» نامیده است، متحد می کند[۴].
در سال ۲۰۲۰ خبرهایی مطرح شده است مبنی بر اینکه هواپیماهای تجاری ایران که حامل کادر فنی و ابزارآلات بودند به سمت ونزوئلا پرواز کرده‌اند تا بتوانند پالایشگاه های نفتی شریک آمریکای لاتین خود را احیا کند. علاوه بر آن، نفتکش های ایرانی، سوخت را در حرکتی که مخالف تحریم های آمریکا علیه کاراکاس است، به بنادر ونزوئلا تحویل دادند[۵]. علاوه برآن، فروشگاه ها و سوپرمارکت های ایرانی مستقر در آن جا توسط مواد غذایی ایرانی پر شده است. همه این خدمات ناشی از سابقه دوستی ایران و ونزوئلا در دو دهه اخیر بوده است[۶]. پس از توافق هسته ای و خروج آمریکا از برجام، طی چند سال گذشته، بین ایران و ونزوئلا توافق های بی شماری در زمینه های فناوری، تجارت، داروسازی و سایر زمینه ها به امضا رسید. هرگونه همکاری تجاری یا تکنولوژیکی بین هر دو کشور تا حد زیادی تحت تأثیر مزایای نامشهود است. تعامل ایران با ونزوئلا صرفاً در بدست آوردن آن چه که دریاسالار «کریگ فالر»، «یک مزیت موقعیتی» علیه ایالات متحده آمریکا نامیده، است[۷].
ایران نه تنها یک متحد سیاسی ونزوئلا در اوپک است، بلکه یک منبع مهم و سرمایه گذار نفتی در سیستم های بانکی و مالی ونزوئلاست. ایران در بسیاری از پروژه ها در آمریکای لاتین با ونزوئلا همکاری داشته است. ایران سرمایه گذار اصلی در پروژه ۴ میلیارد دلاری میدان نفتی ایاکوچو است. ایران در سال ۲۰۰۸ موافقت کرد که ۷۶۰ میلیون دلار در بخش انرژی ونزوئلا سرمایه گذاری کند. در سال ۲۰۰۹، ونزوئلا نیز موافقت کرد که ۷۶۰ میلیون دلار در میدان گاز پارس جنوبی ایران سرمایه گذاری کند. در اواخر اکتبر ۲۰۱۰ با شروع تحریم های بین‌المللی بر اقتصاد ایران، ونزوئلا بسته سرمایه گذاری ۸۰۰ میلیون دلاری را در بخش گاز ایران پارس فیلد ارائه داد[۸]. ۹۰ درصد از درآمد کشور ونزوئلا از نفت است، از این رو، تمرکز ایران کمک به صنعت نفت ونزوئلاست. کمک به دولت مادورو برای فعال کردن مجدد پالایشگاه های نفت ونزوئلا برای تولید بنزین و تأمین درآمد، برای ایران از اهمیت اساسی برخوردار است تا بتواند موقعیت خود را در این کشور و منطقه آمریکای لاتین حفظ نماید. همکاری های ایران و ونزوئلا را می توان چند بعدی دانست: بعد اول آن، نفع اقتصادی است. بعد دوم آن نیز شکسته شدن تحریم ها توسط دولت ها و شکستن هژمونی آمریکاست.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
فرصت ها و موانع گسترش حضور اقتصادی ایران در آمریکای لاتین
از نظر سیاسی و اقتصادی منطقه آمریکای لاتین برای ایران مهم است. دولت‌های بسیاری در این منطقه تفکرات انقلابی و ضدامپریالیستی دارند و خواهان توزیع عادلانه ثروت و مبارزه با بی عدالتی هستند. گرایشات سیاسی مشترک بین ایران و دولت‌های آمریکای لاتین سبب نزدیکی ایران و کشورهای این منطقه شده است و می‌تواند حضور اقتصادی ایران را در آن جا تسهیل نماید. به همین سبب این منطقه می تواند فرصت های اقتصادی مناسبی را برای ایران ایجاد نماید، از جمله:
– صادرات کالاهای ارزان قیمت به این کشورها به خصوص به کشورهایی که تحت تحریم آمریکا قرار دارند؛
– صدور خدمات فنی-مهندسی از جمله در حوزه خودرو، مصالح ساختمانی، سیمان، اقلام دارویی و کالاهای بهداشتی؛
– انجام پروژهای زیربنایی و عمرانی در این منطقه؛
– صادرات ماشین آلات و ادوات کشاورزی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و لوازم خانگی و الکترونیک به این منطقه؛
– انتقال دانش فنی در زمینه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی؛
– همکاری با کشورهای ضد آمریکایی بدون هیچ واسطه یا وابستگی به دلار آمریکایی؛
– گسترش ارتباط اقتصادی با کشورهای آمریکای لاتین در جهت گسترش تجارت بین المللی.
در مقابل فرصت های اقتصادی، ایران در آمریکای لاتین با یک سری موانع نیز روبه‌رو است. از جمله:
– طولانی بودن مسیر حمل و نقل کالا در سفرهای دریایی؛
– وجود رقیبان ژاپنی، چینی و آمریکایی در بازار منطقه؛
– تهدید و فشار آمریکا به کشورهای منطقه برای جلوگیری از حضور ایران در این منطقه؛
– مشکلاتی از قبیل گرفتن روادید؛
– مشکلات اکثر کشورهای این منطقه در زمینه سیستم مالیاتی و تعرفه ای؛
– موافقتنامه هایی که ممکن است تحت تأثیر بی ثباتی سیاسی در برخی کشورهای آمریکای لاتین، اجرایی نشوند؛
– تردید در مورد واقعیت مزایای محسوس توافق های دوجانبه ای که بین ایران و کشورهای این منطقه صورت گرفته است[۹].
– ایجاد مزاحمت از سوی ایالات متحده آمریکا برای ممانعت از رسیدن کشتی های ایرانی به این منطقه.
روابط دو کشور ایران و ونزوئلا ممکن است تحت تأثیر سیاست خارجی دولت ترامپ قرار گیرد، ترامپ همچنان به شدت بر تحمیل «فشار حداکثری» بر ایران متمرکز است. ترامپ معتقد به خروج ایران از آمریکای لاتین است و با تهدیدات نظامی در تلاش است تا مانع دستیابی نفتکش های ایرانی به کشورهای آمریکای لاتین شود. همچنین، ترامپ، ایران، چین، کوبا و روسیه را به دلیل حمایت از دولت نیکلاس مادورو محکوم کرد و وعده داد که همچنان به اعمال حداکثر فشار بر علیه کاراکاس تا زمان حضور مادورو در قدرت ادامه خواهد داد[۱۰].
زمینه های همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای آمریکای لاتین
در آمریکای لاتین به طور کلی ایران به عنوان شریک اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد و منابع طبیعی از جمله نفت، گاز طبیعی، سنگ معدن، مس و سرب می‌تواند موارد مطلوبی برای صادرات به این کشورها باشد. علاوه بر ونزوئلا، توسعه همه جانبه مناسبات ایران با برزیل، کوبا، بولیوی، آرژانتین، اکوادور، شیلی، پرو و اوروگوئه از اهمیت دو چندانی برخوردار است. اگرچه ایران نتوانست در همکاری های اقتصادی در دهه های اخیر در برخی کشورهای آمریکای لاتین موفقیت چندانی به دست آورد، اما این بدان معنا نیست که ایران همکاری های خود را متوقف نماید. روابط با جناح چپ سیاسی بولیوی پتانسیل خوبی برای ایران محسوب می‌شود. ایران به عنوان عضو ناظر در اتحاد بولیوی (ALBA) است که نقش مهمی در حضور ایران در منطقه آمریکای لاتین دارد[۱۱]. علاوه بر بولیوی، ایران در دو کشور اکوادور و نیکاراگوئه نیز سفارت تاسیس کرده است. کشور بعدی کوباست که در سال های اخیر دو کشور به خوبی توانسته اند همکاری های اقتصادی و علمی در زمینه های مختلف چون بیوتکنولوژی، پزشکی، دارو، حمل و نقل و … داشته باشند. ایران و کوبا یک کمیسیون طولانی مدت دوجانبه در زمینه همکاری های اقتصادی، علمی و فنی دارند[۱۲]. کشور شیلی نیز با توجه به بازگشایی سفارت آن در سال ۱۳۹۴ در تهران، گزینه دیگری است که با توجه به سیستم پیشرفته اقتصادی، شفافیت مالیاتی و نیز خصوصی سازی، بازار مناسبی برای کالاهای صنعتی، تکنولوژیکی و سرمایه گذاری دولتی و خصوصی محسوب می‌شود. روابط ایران با آرژانتین اگرچه به صورت سینوسی بوده است و روابط اقتصادی تحت تأثیر روابط سیاسی قرار گرفته است، اما ایران در تلاش است تا با این کشور در زمینه های محصولات کشاروزی، صنعت داروسازی، قطعات اتومبیل و غیره همکاری داشته باشد. کشور برزیل نیز تا قبل از روی کار آمدن بولسونارو روابط اقتصادی نسبتاً مطلوبی در زمینه اقلام غذایی، پزشکی، دارویی با ایران داشته است. در هر صورت دو کشور برزیل و آرژانتین کشورهای نزدیک و دوست ایالات متحده آمریکا هستند که روابط آنها با ایران تحت تأثیر این امر قرار دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع بندی
در مورد ایران و ونزوئلا با توجه به بحران هایی که از نظر اقتصادی با آن مواجه هستند و نیز تحریم هایی که از سوی ایالات متحده آمریکا اعمال شده است، به نظر می‌رسد ایران می تواند با گسترش حضور اقتصادی خود در ونزوئلا، راه را برای ارتباط گسترده با کشورهای آمریکای لاتین به ویژه کشورهایی که وابسته به آمریکا نباشند، گسترش دهد. این اقدام راهی نیز برای بی اثر کردن تحریم هاست. از آنجا که کشورهای این منطقه از پتانسیل بالایی در زمینه های مختلف اقتصادی، تجارت و بازرگانی برخوردار هستند، همکاری های گسترده با ایران نمی‌تواند دور از انتظار باشد. اگر تعاملات و همکاری ها گسترش یابد، قطعاً آمریکای لاتین و به خصوص کشور ونزوئلا، می توانند پلی برای گسترش تجارت بین المللی ایران باشند. ونزوئلای امروز نیازمند واردات کالاهای اساسی است و ایران با پتانسیل‌های خود در این زمینه می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
منابع
[۱] . Ziabari, Kourosh (2020). “Did Iran’s fuel shipment to Venezuela really matter?”. From: https://asiatimes.com/2020/08/
[۲] . Johnson, Stephen(2020). “Iran is Working Hard to Revive Anti-U.S. Operations in Latin America,” from: https://foreignpolicy.com/2020/06/01/iran-venezuela-alliances-latin-america/.
[۳] . Cafiero Giorgio(2020). “It’s US foreign policy that gives life to Iran-Venezuela solidarity”, from: https://www.trtworld.com/opinion/it-s-us-foreign-policy-that-gives-life-to-iran-venezuela-solidarity-36708
[۴] . Forero, Juan(2007). “Iran and Venezuela Vow to Fight ‘U.S. Imperialism,’ NPR. from: https://www.npr.org/templates/story/story.p hp?storyId=6854130.
[۵] . Turkewitz Julie(2020), “Oil-Starved Venezuela Celebrates Arrival of Tankers from Iran,” The New York Times, from: https://www.nytimes.com/2020/05/25/world/americas/Iranian-oil-tankers-venezuela.html.
[۶] . Buitrago, Deisy and Tibisay Romero,(2020) “Iran Ship Reaches Venezuelan Waters with Cargo of Food,” Reuters, from: https://www.reuters.com/article/us-venezuela-iran/iran-ship-reaches-venezuelan-waters-with-cargo-of-food-idUSKBN23S0WW.
[۷] . Faucon Benoit(2020). “U.S. Seeks Ways to Halt Iran’s Oil Sales to Venezuela,” The Wall Street Journal, from: https://www.wsj.com/articles/u-s-seeks-ways-to-halt-irans-oil-sales-to-venezuela-11589985467.
[۸] . Lofaso, Vincent (2016). “The Iran Doctrine in Latin America: A Threat to Hemispheric Security?”, from: https://www.coha.org/the-iran-doctrine-in-latin-america-a-threat-to-hemispheric-security/
[۹] . Johnson, Stephen(2020) “Iran is Working Hard to Revive Anti-U.S. Operations in Latin America,” Foreign Policy. from: https://foreignpolicy.com/2020/06/01/iran-venezuela-alliances-latin-america/.
[۱۰] . Cafiero, Giorgio, prior.
[۱۱] . Johnson Stephen(2019). “Iran Is Working Hard to Revive Anti-U.S. Operations in Latin America”, from: https://foreignpolicy.com/2020/06/01
[۱۲]. حجت الله سلطانی(۱۳۹۵). «برای ایران داشتن روابط پایدار با کشورهای منطقه آمریکای لاتین اهمیت دارد»، خبرگزاری ایسنا، کدخبر: ۹۵۰۶۲۹۱۸۳۸۵، ۳۰ شهریور ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/95062918385
