اندیشکده راهبردی تبیین | مرکز تفکر نسل سوم انقلاب

اندیشکده راهبردی تبیین- جمهوری اسلامی از سال‌های انتهایی جنگ تحمیلی با سرمایه‌گذاری بر توان موشکی در تلاش برای ایجاد بازدارندگی نسبی بود. تلاشی که با موفقیت چشمگیری روبرو بوده و بعد از گذشت سه دهه از پایان جنگ، هیچ دولت متخاصمی جسارت حمله به تمامیت ارضی ایران را به خود نداده است. ولی تمرکز توان و انرژی صنایع دفاعی بر برنامه موشکی، ناشی از کمبود منابع و سرمایه، توازن تسلیحاتی را کاهش داده است. نقطه ضعفی که به نظر می‌رسد با خریدهای تسلیحاتی جبران خواهد شد.

پیشینه تحریم تسلیحاتی ایران

اولین تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران از سوی آمریکا و متحدان اروپایی‌اش پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران، اِعمال شد. جمهوری اسلامی در این برهه از دریافت کامل تجهیزات خریداری‌شده در زمان پهلوی بازماند و بسیاری از آنها در کشور سازنده ضبط شده و هرگز به ایران تحویل داده نشد[۱]. تسلیحاتی که با آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، ضرورت آن‌ها آشکارتر شد. طی جنگ، بخشی از توان دفاعی ایران از دست رفت و بخش دیگر به دلیل تحریم و کمبود قطعات زمین‌گیر شد.

ایران برای رفع این چالش علاوه بر خودکفایی درصدد خرید نظامی از شرق برآمد و وارد مذاکره خرید تجهیزات از شوروی، چین و کره شمالی شد[۲]. ایران پس از جنگ، سرمایه‌گذاری کلانی بر سامانه‌های موشکی بالستیک و کروز آغاز و بازدارندگی ایجاد کرد. اما در مقوله رزم هواپایه از رقبای منطقه‌ای عقب‌تر بوده و در و دستیابی به اقیانوس‌ها نیز جمهوری اسلامی دارای مشکلاتی از قبیل کمبود ناوهای رزمی‌لجستیکی و پشتیبانی هوایی از ناوگان دریایی می‌باشد. بنابراین ترمیم توان برتری هوایی و تهاجم تاکتیکی نیروی هوایی ایران و در کنار آن با ضریب کمتر بخش‌های دریایی و رزم زمینی اولویت می‌یابند.

پس از جنگ بخشی از تسلیحات دولت‌های شرقی در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار گرفت ولی ضعف و کم‌کاری فروشندگان در پشتیبانی و تامین قطعات و آموزش نیروها به دلیل فشارهای غرب، از مشکلات بزرگ این قراردادها بود. جنجالی‌ترین و جدیدترین خرید تسلیحاتی ایران به سال ۲۰۰۷ بازمی‌گردد که طی قراردادی با روسیه خواستار به خدمت گیری ۵ گردان از سامانه پدافند هوایی اس۳۰۰[۳] شد که با فشارهای غربی‌صهیونیستی، روسیه موقتاً از تحویل آن سر باز زد ولی پرونده این خرید جنجالی در ۲۰۱۵ بسته شده و سیستم‌ها به ایران تحویل داده شد[۴]. طبق مفاد برجام تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران از مهر ۱۳۹۹ ملغی شده و تلاش‌های چندباره آمریکا و متحدان منطقه‌ای عربی‌اش در کنار صهیونیسم تا به امروز راه به جایی نبرده است. روسیه و چین در صدر لیست فروشندگان تسلیحات به ایران قرار دارند و گمانه‌زنی‌های گوناگونی راجع به ماهیت این قرارداد مطرح می‌شود[۵].

خریدهای تسلیحاتی احتمالی

تسلیحات مد نظر ایران برای خرید را می‌توان در سه قسمت رزم هوایی، دریایی و زمینی دسته‌بندی کرد[۶]. در خصوص رزم هوایی اولین اولویت، جنگنده است. اسامی گوناگونی از بین جنگنده‌های روسی و چینی، ذیل قرارداد تسلیحاتی جدید مورد گمانه زنی قرار گرفته است، اما چند نام بسیار آشنا در صدر اخبار دارد. جنگنده سو۳۰[۷] که نسخه مورد نظر ایران با شناسه اِس‌اِم شناخته می‌شود که یک پرنده رزمی نسل چهارم بوده و علاوه بر توانایی ره‌گیری، در تهاجم زمینی نیز دارای توانایی‌های ویژه‌ای می‌باشد. گفته می‌شود ایران قصد دارد این پرنده را در تعداد نزدیک به ۱۰۰ فروند همراه با خط تولید به صورت انتقال تکنولوژی خریداری کند. دیگر جنگنده نسل چهارم روسی، جنگنده سو۳۵[۸] با شناسه اِس که با موتور قدرتمند، الکترونیک پرواز و ره‌گیری بالا، از مهم‌ترین رقبای جنگنده‌های غربی است. میگ۳۵[۹] نیز دیگر جنگنده نسل چهارم است که در مقوله رهگیری بسیار تواناست. سو۵۷[۱۰] تنها جنگنده نسل پنجم روسی با توانایی‌های پیمایش و نهانکاری که گمانه‌ها از خرید تقریبی ۲۰ فروندی از این پرنده خبر می‌دهد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

علاوه بر جنگنده‌های سنگین، حضور یک جنگنده سبک‌تر جهت کاهش هزینه عملیات به‌شدت مورد نیاز است. در این خصوص جنگنده تک‌موتوره جی۱۰سی[۱۱] چینی که نسخه سی آن به دلیل توانایی حمل موشک هوابه‌هوا فراتر از میدان دید و برد ۲۰۰ کیلومتری درگیری با هدف، همواره جزو گمانه‌زنی ویژه رسانه‌ها بوده است. علاوه بر جنگنده، رزم هوایی ایران به دلیل کهولت سن ناوگان سوخت‌رسان نیازمند ترابری نیروی هوایی است. خریداری تعداد محدودی از نسخه به‌روزرسانی‌شده ایل۷۶[۱۲] دور از انتظار نیست. هم‌چنین خرید سامانه اس۴۰۰ برای تقویت پدافند هوایی و بالگردهای روسی کاموف۵۲[۱۳] با توانایی رادار جستجوگر در دماغه و حمل تعداد بالای تسلیحات و می۸٫۱۷[۱۴] برای ترابری سنگین از دیگر موارد برای تقویت رزم هوایی است. در زمینه رزم دریایی: اخبار غیر رسمی حاکی از همکاری مشترک ایران و چین جهت طراحی پلتفرم‌های جدید رزمی و همچنین خرید چند فروند ناو پشتیبانی جهت تقویت ناوگان دریایی ایران است. هم‌چنین در حوزه رزم زمینی بعد از افتتاح خط تولید تانک بومی کرار در دو مدل اصلی و استاندارد که به‌روزرسانی تانک‌های تی۷۲[۱۵] بوده است، گمانه‌زنی‌ها در مورد خرید خط تولید تانک تی۹۰اِم[۱۶] روسیه تقویت شد.

تأثیر تقویت رزم هوایی بر دکترین دفاعی ایران

اصلی‌ترین نیازمندی ایران خریداری جنگنده‌های مدرنجهت تقابل احتمالی هوایی آمریکا و صهیونیست‌هاست. با توجه به تجارب پیشین، ایران می‌بایست تمهیدات ویژه‌ای در حوزه پشتیبانی و قطعات تجهیزات خریداری داشته باشد. الزام بعدی که باید مورد توجه ایران قرار گیرد، خریداری بالاترین سطح و مدل از هر جنگ‌افزار است، برای مثال ایران به دلیل وجود ارتفاعات بلند در غرب و شمال غرب، دارای ضعف ذاتی تکمیل پوشش راداری است. همچنین با شکل‌گیری سامانه مدرن جنگ شبکه‌محور نیاز به حضور یک سکوی مدیریت و فرماندهی نبرد از هوا به‌شدت احساس می‌شود. دیگر الزام مورد نیاز ایران تعداد بالای جنگ‌افزار خریداری‌شده، با توجه به مساحت بزرگ ایران و وجود صدها پایگاه دشمن در نزدیکی مرزها و دشمنی و رقابت دیرینه برخی همسایگان با ایران است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

اکنون توان موشکی جمهوری اسلامی اکنون در لبه فناوری جهانی قرار دارد، به گونه‌ای که در چندین مورد ایران رتبه نخست دنیا را در دست دارد. برای مثال دوربردترین موشک بالستیک تاکتیکی جهان با نام «حاج قاسم» با برد ۱۴۰۰ کیلومتری در اختیار ایران است[۱۷]. خرید موشک‌های جدیدتر و استفاده از فناوری آن‌ها می‌تواند علاوه بر تقویت توان موشکی، برنامه توسعه موشک‌های ایرانی را نیز با بهره‌مندی از مهندسی معکوس موارد خارجی، خلاقانه‌تر و روزآمدتر سازد. این مسأله در کنار توان‌مندی ویژه هوابرد به‌ویژه جنگنده‌های سریع با توان حمل موشک‌های قدرتمند، می‌تواند دکترین دفاعی ایران را به‌سوی دکترینی دفاعی‌تهاجمی تغییر دهد. یعنی احتمال دارد ایران در صورت احساس خطر، ضربه ابتدایی و غافل‌گیرانه را علیه تأسیسات حیاتی دشمن وارد آورد. تقویت رزم هوایی ایران با جنگنده‌ها، پدافند و سامانه‌های مدرن، موازنه نظامی منطقه را نیز دستخوش دگرگونی می‌کند. این نکته زمانی مهم خواهد بود که در کنار دیگر مؤلفه‌های دکترین دفاعی ایران مانند ترکیب توانایی‌های نبرد نامتقارن، توان تهاجم بالستیک دوربرد/میان‌برد/کوتاه‌برد، موشک‌های کروز در انواع و اقسام و جبهه مقاومت در نظر گرفته شود که موازنه را به طرز جدی به نفع ایران تغییر می‌دهد. البته در کنار رزم هوایی، باید متذکر شد که در حوزه هوادریا ضعف وجود جنگنده تخصصی و پرنده‌های گشت دریایی احساس می‌شود. در پایان می‌بایست به حوزه رزم زمینی متناسب با مرزهای گسترده در شرق و غرب و لزوم مقابله با اشرار و تروریست‌ها و قاچاق‌چیان اشاره داشت.

جمع‌بندی

خرید تسلیحاتی توسط ایران هر چند دیرهنگام اما در صورت یک خرید هوشمندانه و انتقال فناوری ساخت و تعداد بالای سفارش در کنار مدرن‌بودن، می‌تواند بسیار مهم واقع شود. دیپلماسی فعال ایران می‌تواند ظرفیت انعقاد قراردادهای بلندمدت و مؤثر را افزایش داده و از تکیه بر یک بازار و یک کشور جلوگیری نماید تا گزینه‌های متنوع در مذاکرات خرید داشته باشد. کشورهای آمریکای لاتین مانند برزیل و کشورهای آفریقایی مانند آفریقای جنوبی می‌توانند از این گزینه‌ها باشند.

منابع و پی نوشت ها

[۱].https:// nytimes.com/1979/02/04/archives/us-and-iran-seeking-to-cancel-arms-deals-of-at-least-8-billion.html

[۲] حمید تارخ، خریدهای نظامی ایران در زمان جنگ با عراق، وب‌سایت جنگاوران، ۲۴ اسفند ۱۳۹۸٫

[۳] S300

[۴] وب‌سایت تابناک، اس۳۰۰ روسی پس از ۹ سال از راه انزلی وارد ایران شد، ۲۴ فروردین ۱۳۹۵٫

[۵] حسین دلیریان، دستاوردهای سفر وزیر دفاع به روسیه، وب‌سایت قدس‌آنلاین، ۱۰ شهریور ۱۳۹۹٫

[۶] سید مهدی طالبی، لیست خرید و فروش احتمالی ایران، وب‌سایت فرهیختگان، ۱۸ تیر ۱۳۹۹٫

[۷] Su30

[۸] Su35

[۹] Mig35

[۱۰] Su57

[۱۱] J10C