اندیشکده راهبردی تبیین- در هفته‌های اخیر، اخبار متعددی از برخی تحرکات عشایر و نیروهای مردمی در شرق فرات، علیه حضور نیروهای آمریکایی منتشر شده است. حمله راکتی به پایگاه آمریکا در استان دیرالزور، اعتراضات پراکنده، گاه به گاه و مصرانه مردم و عشایر در مسیر عبور کاروان‌های آمریکایی و برخی رویارویی‌های نیروهای آمریکایی و روسی را می‌توان ازجمله مشکلات دولت آمریکا در شرق فرات ارزیابی کرد. این تحرکات در سایه حضور نیروهای کرد وابسته به آمریکا شکل دیگری نیز به خود گرفته است. در همین راستا، استان‌های حسکه و رقه در شمال شرق و منطقه دیرالزور در قسمت شرق سوریه با افزایش اقدامات تروریستی شبه نظامیان کرد دموکراتیک سوریه (قسد) آماده رویارویی با نظامیان آمریکا و نیروهای وابسته به آن است. با این وجود به نظر میرسد اگرچه همچنان تا شکل‌گیری یک مقاومت منسجم از سوی نیروهای محلی در شرق فرات علیه نیروهای اشغالگر آمریکایی، فاصله زیادی وجود دارد، اما چندان دور از ذهن نیست که تحولات اخیر بارقه‌هایی از ظهور و بروز گروه‌های مقاومت باشد. موضوعی که کشوری چون ایران نیز در راستای تقویت آن حرکت خواهد نمود. چنین روندی، البته با برخی عوامل تشدید یا تضعیف میشود و همچنین می‌تواند در راستای مطلوبیت‌های جمهوری اسلامی ایران نیز باشد. بر این اساس، مقاله حاظر در عناوینی به شرح زیر به تولد گروه‌های ضدآمریکایی در شرق فرات و پیشران‌ها و موانع آن پرداخته است.
آخرین تحرکات گروه‌های مردمی در شرق فرات علیه نیروهای آمریکایی
اعتراض علیه نیروهای آمریکایی و شبه نظامیان وابسته به آن همواره جزو اولویت‌های سیاسی عشایر شرق فرات بوده است. بررسی تحرکات گروه‌های مردمی در شرق فرات روشن می‌سازد که بخصوص عشایر این منطقه در دو جبهه در حال مبارزه و در عین حال، تقویت قوا هستند. جبهه اول، تقابل با ارتش آمریکاست که گرچه رهبران سیاسی و بزرگان قبیله «العکیدات» سوریه اخیرا «ارتش العکیدات» را برای مبارزه با نظامیان آمریکایی تشکیل داده‌اند؛ اما با توجه به شرایط موجود هنوز اقدام چندانی به صورت مستقیم علیه نظامیان آمریکا صورت نگرفته است. جبهه دوم در مقابل نیروهای کرد مورد حمایت آمریکاست که البته خصومت در این جبهه شدت بیشتری به خود گرفته است. به ویژه با ربوده شدن حدود ۹ شهروند غیرنظامی سوریه توسط نیروهای دموکراتیک سوریه (کردها) این ستیز پررنگ‌تر شده است. در حال حاضر این نیروها که به نسبت اعراب، جمعیت زیادی را نیز به خود اختصاص داده‌اند، با کمک عناصر آمریکایی، بخش وسیعی از شمال شرق و شرق سوریه را اشغال کرده‌اند[۱].
پیشران‌های تولد گروه‌های مقاومت ضد آمریکایی در شرق فرات
حضور پررنگ و افزایش تحرکات نیروهای آمریکایی و حامیان آن، با منافع عشایر منطقه شرق فرات همخوانی ندارد. این مسئله احتمال ظهور نیروهای مقاومت را در مقابل شرایط بحرانی کنونی بالا برده است. در همین راستا، به نظر میرسد برای ظهور گروه‌های مقاومت ضد آمریکایی در شرق فرات، چند پیشران قابل تصور است:
۱- میادین نفتی
این یک واقعیت است که بیشترین میادین نفتی سوریه در منقطه شمال و شرق فرات قرار دارد. در حال حاضر شبه نظامیان کُرد از فروش نفت این مناطق درآمدهای نجومی بدست می‌آورند. پیش از این نیز اسنادی منتشر شد که ثابت می‌کرد، نیروهای کرد بدون هماهنگی با دولت سوریه با یک شرکت آمریکایی برای استخراج نفت، قراردادی را امضا کرده‌اند و حتی این قرارداد تنظیم و نهایی شده است. از این‌رو، این رویداد، زنگ خطری برای نیروهای مردمی و عشایر سوریه است تا درصدد بازپس‌گیری مناطق حیاتی خود باشند. مناطقی که در صورت آزادسازی و صادرات بدون مانع، می‌تواند مشکلات معیشیتی آن‌ها را به حداقل برساند[۲].
۲- حمایت ایران از گروه‌های ضد آمریکایی
دولت ایران بر ضرورت یکسان‌سازی نوع نگاه نسبت به حضور نیروهای اشغالگر آمریکایی، تأکید دارد. ایران معتقد است اقدامات تروریستی و خشونت‌بار کردها که با حمایت آمریکا صورت می‌گیرد، به تدریج تمامی خطوط قرمز را پشت سر خواهد گذاشت و در صورت سکوت به ضرر منافع تهران خواهد بود. از این‌رو ایران نیز، همچون رهبران عشایر با تشکیل ارتش عشایر، با هدف مقابله با عناصر «نیروهای دموکراتیک سوریه» (قسد) و نیروهای آمریکایی موافق است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۳- حمایت دولت مرکزی
همانطور که «نواف البشیر» شیخ عشیره «البقاره» در شمال شرق سوریه میگوید: «عشایر در صورت حمایت دولت سوریه می‌توانند به یک مقاومت مسلحانه قدرتمند در مقابل عناصر قسد و نیروهای آمریکایی تبدیل شوند[۳]»، این مهم برای دولت مرکزی سوریه نیز به شدت حیاتی است. دولت مرکزی با حمایت و تجهیز عشایر می‌تواند دو معضل افزایش مشکلات اقتصادی در شرق فرات و ناامنی مناطق شهری و روستایی را کاهش دهد. دمشق همچنین با حمایت نیروهای عشایر و تشکیل «شورای رهبری» و هیئت سیاسی قبایل و پیروزی احتمالی، می‌تواند در این مناطق پرچم سوریه را نصب و اقتدار خود را تثبیت کند[۴].
۴- همسویی عشایر با دولت مرکزی
عشایر شرق فرات به لحاظ بینش سیاسی و مذهبی به رویکرد دولت‌های سوریه و ایران قرابت زیادی دارند. به عنوان مثال عشیره «البقاره» یکی از بزرگ‌ترین عشایر ذی‌نفوذ منطقه فرات و حومه حلب قلمداد میشود. به ویژه این‌که نسب آن‌ها به امام محمد باقر(ع) میرسد[۵]. همچنین اعضای این عشیره حتی در کشورهایی چون عراق و ترکیه نیز صاحب نفوذ بوده و حضور دارند. به لحاظ جمعیتی نیز تعداد اعضای این عشیره در سوریه حدودا به یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر میرسد. مجموع این ظرفیتها و خشم آن‌ها از اقدامات کردها و فشارهای نظامی آمریکا، شرایطی مناسب برای وحدت در نظر و عمل مابین دولت مرکزی و عشایر و در نهایت ظهور نیروهای مردمی علیه آمریکا و متحدان آن فراهم آورده است[۶].
موانع تولد گروه‌های مقاومت ضد آمریکایی در شرق فرات
با وجود پیشران‌های مطرح شده، به نظر میرسد گروه‌های عشایر مقاومت در منطقه شرق فرات موانعی به شرح زیر را رویاروی خود خواهند داشت.
۱- تضعیف عشایر در اثر جنگ ده ساله
گرچه تاکنون عشایر منطقه «السبخه»، «البقاره» و «العکیدات» در شرق و شمال شرق سوریه از تشکیل ارتش عشایر حمایت کرده و حتی شیوخ و سرشناسان قبیله «العکیدات» سوریه به تازگی از تشکیل «ارتش العکیدات» برای مقابله با اشغالگران آمریکایی خبر دادند؛ اما مقاومت مردمی بخصوص عشایر حسکه، نیاز مبرمی به هماهنگی میان نیروهای خودی و حمایت دولت مرکزی دارد. لذا باید به گونه‌ای این حمایتها افزایش یابد که دامنه این مقاومت وسعت یافته و شامل همه مناطق شرق سوریه یعنی استان‌های رقه، حسکه و دیرالزور شود. این مسئله در گام نخست همت عشایر و رؤسای آن را می‌طلبد.
۲- تبلیغات منفی رسانههای برون مرزی
کمک‌های پراکنده دولت مرکزی سوریه و هدف آن‌ها از تأسیس ارتش عشایر، بخصوص در خارج از کشور همواره با تبلیغاتی روبه‌رو بوده که ذهنیت مردم و حامیان دولت را به چالش می‌کشد. عمده این تبلیغات از طرف رسانههای مورد حمایت آمریکا برای جلوگیری از جذب جوانان عشایری حاضر در نیروهای کرد و یا در خارج از این شبه نظامیان، با اغفال و در ازای حمایت مالی صورت می‌گیرد[۷].
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۳-تسلط نظامی کردها بر عشایر
علاوه بر جمعیت نظامی بیشتر کردها در شرق، این نیروها در شرق فرات بخصوص در شهر رقه از تجهیزات سنگین نظامی مانند خودروهای زرهی برخوردار هستند. این درحالی است که سلاح‌هایی که گروه‌های مبارز عشایر تاکنون مورد استفاده قرار داده‌اند، بیشتر شامل جنگ‌افزارهای کوچک و نهایتا متوسط است. این افراد اکثر این سلاح‌ها را حتی پیش از درگیریها، در منازل خود داشته‌اند.
۴-نقش‌آفرینی بازیگرانی مانند امارات و عربستان
عربستان و امارات همواره به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از شبه نظامیان کرد حمایت کرده‌اند. واقعیت آن است که ریاض و ابوظبی برای پیگیری اهداف خود در شرق فرات به همکاری و اتحاد میان جریان‌های مختلف کردی در سوریه نیاز جدی دارند و به همین دلیل ضمن تلاش برای همراه ساختن تمام جریان‌های کردی در سوریه می‌کوشند شیوخ عرب منطقه را نیز با این برنامه‌ها هماهنگ سازند. «درواقع علاوه بر اختلافات قومیتی جریان‌های کرد و عرب منطقه، تضادهای درون‌گروهی جریان‌های کردی نیز موانع مهمی در مقابل اهداف سعودی و آمریکایی است. اما در این بین مهم‌ترین گروه کردی که عربستان و آمریکا به آن نزدیک شده و در شرق فرات فعالیت می‌کند، یگان‌های مدافع خلق(ی پ گ) هستند که همراه با آمریکا و تا حدودی متحد ارتش آزاد هستند و بخشی از اعراب شرق فرات را نیز به عضویت خود درآورده‌اند»[۸].
امکان‌سنجی نقش‌آفرینی ایران در شکل‌گیری و تقویت گروه‌های ضد آمریکایی در شرق فرات
در ارتباط با نقش موثر ایران در زمینه تقویت نیروهای ضد آمریکایی ابتدا باید به این مطلب اشاره کرد که منافع مشترک دولت ایران و سوریه و همچنین عشایر شرق فرات، امکان این حمایتها را دوچندان می‌کند. این یک واقعیت است که روابط ایران با سوریه از جمله باسابقه‌ترین روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی این کشور با یک کشور عربی در منطقه خاورمیانه است. روابطی که به بخاطر نوع تفکرات سیاسی و نقاط مشترک زیادی که در اهداف رهبران دو کشور بوده، همواره تمایل به حفظ روابط در حد مطلوب را موجب شده است. از طرفی در واقع، نه ایران و نه دولت سوریه ارتش عشایری را نیروی برانداز یا گریز از مرکز قلمداد نمی‌کنند. بنابراین، وضع موجود ضمن تدارک بستر ورود غیر مستقیم ایران برای کمک به نیروهای عشایر، توانمندی‌های ارتش سوریه را نیز برای مقابله با اشغالگران و گروه‌های تروریستی که خطری بالقوه برای منافع ایران محسوب میشود، افزایش میدهد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
به نظر میرسد ترکیبی از عواملی چون ۱-حمله عناصر مورد حمایت آمریکا یعنی شبه نظامیان کرد و قتل رهبران عشیره‌‌های مختلف از جمله عشیره «البقاره» و «العکیدات»؛ ۲-ربودن ده‌ها نفر از شهروندان مناطق زیر اشغال آمریکا و کردها؛ ۳-حضور میادین بزرگ نفتی سوریه در منطقه شرق و شمال شرقی سوریه که بخش زیادی از آن در کنترل آمریکا و شبه نظامیان کرد است، سبب خشم عشایر سوریه در شرق و شمال شرق این کشور شده است. از این‌رو عشایر مناطق شرقی و شمال شرق سوریه خواستار پایان دادن به اشغالگری شبه نظامیان کرد و آمریکا در این مناطق و حفظ تمامیت ارضی در چارچوب نظام سوریه هستند. بخصوص عشایر حسکه که از ابتدای بحران سوریه وفادار به حکومت بوده و تاکنون اجازه ندادهاند که برخی شیوخ عشایر که به دولت آمریکا دل بسته‌اند، مواضع آنان را خدشه‌دار کنند. بر این اساس، تشکیل ارتش عشایر سوریه با هدف مقاومت مسلحانه در مقابل اشغالگران در دستور کار عشایر شرق و شمال شرق این کشور قرار گرفته است. عشایر در استان‌های شرق فرات، آمریکا را حامی طرح‌های جدایی‌طلبانه که وضعیت منطقه را تغییر میدهد، می‌دانند. این دیدگاه میان عشایر منطقه شرق فرات می‌تواند زمینه‌ساز حمایت ایران از این گروه و توانمند کردن آن‌ها در راستای منافع دولت‌های سوریه و جمهوری اسلامی ایران باشد.
منابع
[۱] -ایران پرس، «ارتش عشایری سوریه؛ گام مهمی برای مقابله با اشغالگران»، ۲۲/۵/ ۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.iranpress.com/middle_east-i186756
[۲] -خبرگزاری تسنیم، «ارتش آمریکا در شرق فرات به دنبال نفت سوریه است»، ۱۳/۸، ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/08/13/2133594
[۳] -العالم، «درخواست عشایر سوریه برای تشکیل ‘ارتش عشایر’ برای مقابله با آمریکا»،۱۹/۶/۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://fa.alalamtv.net/news/5095676
[۴] -اسینا، «عضو پارلمان سوریه: مقاومت مردمی علیه آمریکا از شرق فرات آغاز میشود»، ۸/۲/۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/99020805752
[۵] -برخط نیوز، «درخواست عشایر سوریه برای تشکیل «ارتش عشایر» برای مقابله با آمریکا»، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.barkhat.news/world/159714066237/syrian-nomads-call-for-the-formation-of-a-nomadic-army-to-confront-the-united-states
[۶] -خبرگزاری فارس، «تأکید عشایر شرق سوریه بر مقابله با اشغالگری آمریکا و شبه‌نظامیان کُرد»، ۱۶/۵/۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.ir/news/13990516000272/
[۷] -محسن شفیعی سیف آبادی، «تحولات شرق فرات؛ جایگاه بازیگران مختلف و سناریوهای پیش‌رو»، ۹/۹/۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[۸] – احد نوری اصل، «دلایل ورود عربستان به شرق فرات و چگونگی واکنش بازیگران داخلی و خارجی»، ۱۸ تیر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
دلایل ورود عربستان به شرق فرات و چگونگی واکنش بازیگران داخلی و خارجی
