اندیشکده راهبردی تبیین- تشکیل «امت واحده اسلامی» و «تمدن نوین اسلامی» را به‌عنوان یک آرمان و هدف عالی می‌توان از اولین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی در کلام و سخنان بنیان‌گذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری مشاهده نمود؛ تا جایی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، درباره اهداف تشکیل حکومت اسلامی، صراحتاً از «تشکیل جامعه نمونه اسلامی» و «تشکیل امت واحده جهانی» نام‌برده شده است.
در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی تأکید شده است: «ملت ما در جریان تکامل انقلابی خود، از غبارها و زنگارهای طاغوتی زدوده شد و از آمیزه‌های فکری بیگانه خود را پاک نمود و به مواضع فکری و جهان‌بینی اصیل اسلامی بازگشت و اکنون بر آن است که با موازین اسلامی، جامعه نمونه (اسوه) خود را بنا کند… قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود، زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم می‌کند؛ به‌ویژه در گسترش روابط بین‌المللی با دیگر جنبش‌های اسلامی و مردمی، می‌کوشد تا راه تشکیل امت واحد جهانی را هموار کند.» (۱)
بدنه فرآیند تحقّق اهداف انقلاب اسلامی- یعنی تشکیل امت واحد جهانی و تمدن اسلامی- یک «فرآیند» طولانی و البته دشوار است. رهبر معظم انقلاب، نخستین بار، فرآیند تحقق اهداف پنج‌گانه تمدن اسلامی را در جمع مسئولان و کارگزاران نظام مطرح کردند. ایشان در این بیانات می‌فرمایند:
“ما یک انقلاب اسلامی داشتیم، بعد نظام اسلامی تشکیل دادیم، مرحله بعد تشکیل دولت اسلامی است، مرحله بعد تشکیل کشور اسلامی است، مرحله بعد تشکیل تمدن بین‌الملل اسلامی است” (۲)
پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ این پیام را به دنیا و البته ملت‌های مظلوم مخابره کرد که با بهره‌مندی از رهبری الهی و محوریت قرار دادن قوانین قرآن می‌توان در برابر قدرت‌های ظالم و مستکبر ایستاد؛ و این مقدمه‌ای شد تا الگوبرداری از این حرکت آغاز شود و نهضت بیداری اسلامی در کشورهای منطقه شکل گیرد.
شاخصه‌های تمدن اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری
شاخصه‌های عام (قدیمی)
در اندیشه مقام معظم رهبری شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی، بهره‌مندی انسان‌ها از همه ظرفیت‌های مادی و معنوی است که خداوند برای تأمین سعادت و تعالی آنان، در عالم طبیعت و در وجود خود آنان تعبیه کرده است. محوریت قوانین قرآن، ایمان، علم، اخلاق، مجاهدت، حکومت مردمی و اندیشه پیشرفته، اجتهاد و پاسخگویی به نیازهای نوین بشر، پرهیز از تحجر و ارتجاع و نیز بدعت و التقاط، ایجاد رفاه عمومی، استقرار عدالت، خلاص شدن از اقتصاد مبتنی بر ویژه‌خواری، ربا، تک اثر و دفاع از مظلومان عالم است که وجه مشترک شاخصه‌های تمدن اسلامی در دیدگاه معظم له و سایر اندیشمندان اسلامی است.
شاخصه‌های نوین تمدن اسلامی
رهبر معظم انقلاب با درایت خویش و با درک مقتضیات زمان، همواره ضرورت توجه به مسائل نوین را در رأس امور و برنامه‌های خود قرار داده است. یکی از آن‌ها مسئله تمدن نوین اسلامی است که تحقق آن طبعاً ضرورت توجه به مسائل نوینی را می‌طلبد ازجمله ابتکار و خلاقیت، توجه به رسانه‌های مدرن، هنر، سینما، صدور احکام فقهی مناسب با نیازهای جدید بشری و… که همگی تأثیرات بسزایی در تحقق تمدن نوین اسلامی دارند اما بلاشک مهم‌ترین نقش در این خصوص مربوط به سیاست خارجی و روابط بین‌الملل است.
به عبارتی قلب تپنده در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی دستگاه سیاست خارجی است؛ و محوریت قرار دادن قرآن کریم و آیه شریفه اشدا علی الکفار و رحماءُ بینهم» درگرو انقلابی عمل نمودن دستگاه سیاست خارجی است.
جایگاه سیاست خارجی در تحقق تمدن نوین اسلامی
در تمدن‌های گذشته به دلایل مختلف ازجمله محدودیت جمعیت و نیازهای آنان، اگر تمدنی به هر دلیلی با سایر تمدن‌ها ارتباط نداشت، دچار اختلال‌های شدید در میان جامعه نمی‌شد. چراکه ارتباط جوامع با یکدیگر کم و در حد معاملات پایاپای بود. امّا در دنیای کنونی وضعیت برعکس شده و میزان ارتباط جوامع با یکدیگر بسیار افزایش‌یافته است و بسیاری از صاحبان قدرت از این طریق بر سایر ملت‌ها تأثیر می‌گذارند. برای مثال در صنعت نفت که موضوعی جهانی است، منافع همه کشورها آن‌چنان درهم‌تنیده شده است که با کوچک‌ترین اتفاقی در جهان، بازار آن دچار نوسان می‌شود. بر این اساس در تمدن نوین اسلامی به دو دلیل به روابط با سایر تمدن‌ها نیاز است:
دلیل اول: رفع نیازهای افراد جامعه است؛ زیرا ممکن است در تمدن اسلامی کالایی به‌اندازه رفع نیاز داخلی وجود نداشته باشد و از طریق این رابطه، به جبران آن کمبود پرداخت.
اما دلیل دوم که از طریق روابط بین‌الملل باید آن را موردتوجه قرارداد، موضوع انتقال مبانی نظری انسان‌ساز و جامعه‌ساز اسلام است تا بدین‌وسیله مقدمه ظهور منجی عالم بشریت فراهم شود. همان ذخیره الهی که تمدن نوین اسلامی را تا درجه اعلایش پیش خواهد برد.
از طرفی موضوع بیداری اسلامی امروزه در صدر فهرست مسائل جهان اسلام و امت اسلامی قرار دارد؛ و چگونگی معطوف شدن و نقش‌آفرینی سیاست خارجی ما به این موضوع از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
مقام معظم رهبری با تأسی بر مبانی فکری و معرفتی امام خمینی (ره) بر دیپلماسی بین‌المللی در تمدن نوین اسلامی تأکید دارند. ایشان از جهانی بودن مکتب سیاسی امام خمینی (ره) یاد می‌کنند که به دنبال صادر نمودن استقلال و عزت انقلاب اسلامی ایران به سایر کشورها بود. به اعتقاد ایشان نوع صدور پیام مکتب اسلام توسط امام (ره) به بشریت با آن‌چه آمریکا و سایرین با زور و توسل به بمب اتم به دنبال آن هستند، بسیار تفاوت دارد. در مکتب سیاسی، امام فکر درست و سخن جدید خود را با تبیین در فضای ذهن بشریت رها می‌کند. معظم له حرکت‌های پدید آمده در فلسطین و سایر کشورها را تحت تأثیر پیام جهانی انقلاب اسلامی ایران می‌داند که توسط بنیان‌گذار انقلاب در پیکره تاریخ تنیده شده است. به همین جهت موضوع فلسطین در اندیشه ایشان، موضوعی شخصی بین فلسطین و اسرائیل نیست، بلکه به همه مسلمانان مربوط می‌شود (۳)
دیپلماسی عمومی و تمدن نوین اسلامی
در چهل سال اول انقلاب، در کنار دیپلماسی رسمی، نقش دیپلماسی عمومی به‌عنوان یکی از ابزارهای قدرت نرم مورد توجه قرار گرفت و در چهل سال دوم باید نقش آن به‌مراتب پررنگ‌تر از گذشته باشد. در این مسیر، شناخت راهبردها، مخاطبین ابزارهای دیپلماسی عمومی کشورهای دیگر بخصوص دشمنان اسلام و ایران، برای دستگاه‌های مرتبط با روابط خارجی ضروری است. دستگاه‌هایی همچون وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، صداوسیما، مجمعین تقریب و اهل‌بیت (ع) و سایر مجامع علمی، به‌عنوان ابزارهای اصلی دیپلماسی عمومی، برای تأثیرگذاری بر افکار ملل مختلف، باید برنامه اجرائی داشته باشند.
معرفی ابعاد انقلاب اسلامی، نمایش تصویر مثبت از اسلام و ایران، انتقال مبانی نظری انسان‌ساز اسلام به مردم جهان، ایجاد تفاهم و یکپارچگی در میان مسلمانان، افشای ترفندهای اسلام هراسانه دشمنان و یافتن راهکار برای مقابله با این ترفندها، ازجمله وظایف دستگاه‌های مرتبط با دیپلماسی عمومی تلقی می‌شود.
باید گفت یکی از ملزومات تحقق تمدن نوین اسلامی، تفاهم حداکثری میان مسلمانان است. فعال‌سازی دیپلماسی وحدت اسلامی را باید در چارچوب دیپلماسی عمومی کشور تعریف کرد. توجه به تداوم بیداری اسلامی در میان مسلمانان و فاصله گرفتن آنان از تمدن غرب، در این روند بسیار مهم است. (۴)
رهبر انقلاب، در دیدار کارگزاران حج با بیان این‌که حج به‌عنوان یکی از مظاهر تمدن اسلامی است می‌فرمایند:
” در تمدّن نوین اسلامی، معنویت در کنار مادّیّت، عروج اخلاقی و معنوی و روحی و تضرّع و خشوع، در کنار پیشرفت زندگی مادّی؛ حج مظهر یک چنین تمدّنی است. “(۵)
بر این اساس تمدن نوین اسلامی، با معرفی آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب به مردم کشورهای مسلمان محقق می‌شود و در این مسیر، باید علمای اسلام و مسلمانان دنیا در راستای شکل‌گیری آن، متحدانه ومجاهدانه تلاش نمایند.
از طرفی اگر بپذیریم که تحقق و تثبیت تمدن نوین اسلامی نیازمند تغییر تدریجی در ساختار نظام بین‌المللی آن است، جمهوری اسلامی در صورت درس‌آموزی از تجربیات انقلاب، قابلیت آن را دارد که به کشوری نقش‌آفرین در آینده روندهای تمدنیِ جهانی تبدیل‌شده و به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار، در تغییر ساختار نظام بین‌الملل و روند تصمیم‌گیری جهانی مشارکت نماید.
بیانیه گام دوم و تمدن سازی نوین اسلامی
در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، رهبر معظم انقلاب با صدور بیانیه گام دوم انقلاب و اعلام این‌که انقلاب پُرشکوه ملّت ایران پس از یک چلّه پُرافتخار، وارد دوّمین مرحله خودسازی و جامعه پردازی و تمدّن سازی به‌عنوان فرآیند بزرگ و جهانیِ چهل سال دوّم شده است؛ لذا در مسیر ایجاد تمدن نوین اسلامی باید گذشته را بشناسد و از تجربه‌ها درس بگیرد.
طبق بیانات مقام معظم رهبری، ایران به یک الگوی مقاومت در منطقه تبدیل‌شده است؛ از یک‌سو انقلاب ایران از متن ایمان و معرفت اسلامی پدید آمده و تجربه جدید در عرصه جهانی بود، از این‌رو الگویی برای آن وجود نداشت. بلکه خود با ترکیب جمهوریت و اسلامیت و با تکیه‌بر هدایت الهی و اندیشه‌های امام خمینی این انقلاب را به ثمر رساند. از سوی دیگر اندیشه‌های امام خمینی و مقاومت جمهوری اسلامی ایران در مقابل نظام سلطه سبب گردید که ایران، انقلاب آن و اندیشه‌های امام خمینی به الگویی الهام‌بخش برای سایر ملت‌های جهان تبدیل شود. این موضوع که نشان‌دهنده استقلال عمل ایران در عرصه سیاست خارجی است، دلیل دیگری برای تداوم دشمنی آمریکا با ایران است. از طرفی کشور و ملت ایران درنتیجه مقاومت در برابر نظام سلطه، اتخاذ رویکرد انقلابی و جهادی و اتکاء به توانمندی‌های داخلی، به کشور و ملتی مستقل، آزاد، مقتدر، باعزت، متدین، پیشرفته در علم تبدیل‌شده است؛ و دستاوردهای چشمگیری در برابر نظام سلطه به دست آورده است.
بر اساس بیانیه گام دوم، در حال حاضر ایران در عرصه سیاست خارجی نیز به پیشرفت‌های زیادی دست‌یافته که نشان‌دهنده عزت جمهوری اسلامی است. برای نمونه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد؛
- حضور ایران در نزدیکی مرزهای رژیم صهیونیستی
- افزایش قدرت، نفوذ و حضور قدرتمندانه ایران به‌واسطه سپاه قدس در منطقه غرب آسیا و بازتاب وسیع آن در سراسر جهان
- تحرک جدید نهضت بیداری اسلامی بر اساس الگوی مقاومت در برابر سلطه آمریکا و صهیونیسم
- شکست سیاست‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا
- تلاش ایران برای برچیدن نفوذ و حضور آمریکا در منطقه غرب آسیا
- حمایت ایران از مجاهدان فلسطینی در قلب سرزمین‌های اشغالی و حمایت از حزب‌الله
- پرچم‌داری مقاومت و بیداری اسلامی در سراسر منطقه؛
اما ازنظر رهبر انقلاب، ایران تا زمانی که به مرزبندی خود با دشمن از یک‌سو و ارزش‌های انقلابی و ملی ازجمله استقلال و مقاومت در برابر نظام سلطه از سوی دیگر پایبند باشد، عزت ملی حفظ و پیشرفت‌هایی برای ایران به همراه خواهد داشت. ازاین‌رو ایشان معتقدند «در مورد آمریکا حل هیچ مشکلی متصوّر نیست و مذاکره با آن جز زیان مادّی و معنوی محصولی نخواهد داشت»؛ زیرا مذاکره با آمریکا عدول از ارزش‌های اسلامی و انقلابی و نادیده گرفتن مرزبندی با دشمن است. (۶)
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
پیامدهای تحقق تمدن نوین اسلامی و سیاست خارجی انقلابی
تحقق تمدن نوین اسلامی و سیاست خارجی انقلابی برخاسته از بیانیه گام دوم، نه‌تنها می‌تواند منطقه را از دست مستکبرین خارج ساخته و منافع راهبردی آمریکا و متحدانش را با چالش اساسی مواجه کند، بلکه می‌تواند آثار جدیدی در عرصه فرا منطقه‌ای داشته باشد:
- صدور انقلاب و بیداری اسلامی
- تشکیل امت واحده اسلامی
- گسترش همکاری منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای
- مبارزه با نظام سلطه و حضور در مناطق حساس دنیا
- ایجاد بازدارندگی در عرصه بین‌الملل
- بازیگری در عرصه بین‌الملل و حفظ و پیشبرد اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی (۷)
جمع‌بندی
نیازها و بایدهای برپایی تمدن اسلامی نیز از نکاتی است که رهبر معظم انقلاب به‌تفصیل و تأکید در بیاناتشان به آن‌ها اشاره می‌کنند. لزوم القای باور تمدن‌سازی نوین اسلامی به مردم، لزوم استفاده از دانش جهان، ادای وظیفه علمای دین و روشنفکران، تلاش مجاهدانه امّت، تحقیق دانشگاه‌ها برای ایجاد تمدّن نوین اسلامی، گنجاندن معارف تمدن ساز در کتاب‌ها، لزوم طراحی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت برای شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی، لزوم شناسایی نیازهای حقیقی و اساسی کشور و تکیه‌بر فرهنگ و بینش و معرفت و کمالِ فکری انسانی ازجمله این بایدهاست.
جمهوری اسلامی ایران در روابط بین‌المللی خود غالباً اصل تفکیک‌پذیری ارتباطات را اعمال کرده و روابط سیاسی، فرهنگی، تجاری و اقتصادی را از یکدیگر جدا کرده است. درمجموع، اصل ۱۵۴ قانون اساسی برای یک کشور انقلابی، طبیعی و مرتبط است. باگذشت زمان، تنها مورد قابل اطلاق به این اصل در عملکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، نهضت آزادی‌بخش فلسطین است که نقش فوق‌العاده تعیین‌کننده‌ای در روابط بین‌المللی ایران داشته است
از طرفی در مکتب مقام معظم رهبری، خط درست سیاست خارجی، بستگی به حفظ جهت‌گیری اسـلامی و شجاعت در مقابل تهدیدات دشمنان و قدرت‌های بزرگ دارد؛ و برای انجام این مهم باید وفادارترین، صمیمی‌ترین، خوش‌فکرترین، پرانگیزه‌ترین افراد دیپلماسی مجتمع شوند تا بتوانند تهدیدها را به فرصت تبدیل و از منافع ملی کشور حراست کنند.
منابع
۱-مرتضی سلمانی/پنج گام تا تمدن نوین اسلامی/ماهنامه عقیدتی سیاسی پاسدار اسلام/ منتشرشده در تاریخ ۱۳۹۸/۱۰/۳/ قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://farsi.Pasdareeslam.com/446580
۲-بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران و مسئولان نظام (۱۳۷۹/۹/۱۲)/قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3039
۳-مرتضی اکبری، فریدون رضایی/ واکاوی شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری/ دو فصل‌نامه علمی پژوهشی الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی/ قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://farsi.Ipoba.ir/article_16946.html
۴-محسن پاک آیین/ بیانیه گام دوم و سیاست خارجی تمدن نوین اسلامی/ خبرگزاری خبر آنلاین/ منتشرشده در تاریخ ۱۳۹۸/۱۱/۶/ قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://farsi.Khabaranlaine.ir/news/1346016
۵- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران و مسئولان حج (۱۳۹۸/۴/۱۲)/قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://farsi.khamenei.ir/amp-content%3fid=42974
۶-عابد اکبری/ سیاست خارجی مبتنی بر استقلال در بیانیه گام دوم/ خبرگزاری تسنیم /منتشرشده در تاریخ ۱۳۹۹/۱/۳۱/ قابل بازیابی در آدرس زیر:
۷- امید خضری/ مؤلفه‌های سیاست خارجی انقلابی از نگاه رهبر معظم انقلاب/ اندیشکده راهبردی تبیین/ قابل بازیابی در آدرس زیر:
