اندیشکده راهبردی تبیین- در گفتگوهای آشتی ملی فلسطین مسئله سرنوشت شاخه نظامی حماس همواره مورد اختلاف بوده است. این اختلاف بر سر آینده نظامی حماس دلیل عمده شکست تلاش‌های انجام شده تاکنون برای مصالحه بین تشکیلات خودگردان و حماس بوده است.  محمود عباس به دنبال این است که تشکیلات خودگردان کنترل کامل همه تسلیحات و امنیت در غزه را دست داشته باشد اما حماس واگذار کردن تسلیحات را نمی‌پذیرد و آن را خط قرمز خود می‌داند. از طرف دیگر همواره ابتکاراتی از سوی برخی گروه‌های فلسطینی در جهت مصالحه و وحدت ملی وجود داشته است و با اقدامات سال‌های اخیر ترامپ در حمایت یک‌جانبه از رژیم صیهونیستی و فشار بر فلسطینی‌ها این ضرورت بیشتر احساس شده است. حال این سوال مطرح می‌شود که چشم‌انداز رفع اختلاف مذکور چگونه است؟ بر این اساس تلاش می شود در این نوشتار وضعیت و توان نظامی حماس، مواضع و اختلافات پیرامون تسلیحات و قدرت نظامی حماس، چشم انداز مصالحه و وحدت ملی و امکان فعالیت نظامی حماس در کرانه باختری مورد ارزیابی قرار گیرد.

سابقه فعالیت نظامی حماس و توان کنونی

جنبش حماس در آغاز فعالیت، خودش را به عنوان یک تشکل سیاسی معرفی کرده بود و اشاره‌ای به موجودیت شاخه نظامی نکرده بود و تنها به تشویق جوانان به عملیات‌های مقاومتی علیه اسرائیل می‌پرداخت. بدین‌ترتیب، گروه‌های مسلحی تشکیل شدند که از لحاظ ساختاری ارتباطی با آن نداشتند مانند “گردان‌های مجاهدین فلسطینی”، “مجد” و “گردان‌های عبدالله عزام”.[۱] شاخه نظامی حماس با اسارت دو سرباز صهیونیست در سال ۱۹۸۹ فعالیت خود را آغاز کرد؛ اما اعلام رسمی تاسیس آن با عنوان” گردان‌های شهید عزالدین قسام” در اوایل سال ۱۹۹۲ صورت گرفت.[۲] بنابراین گردان‌های دارای تفکرات همسو و مورد حمایت حماس در قالب آن ادغام شدند. اما عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی از نوارغزه در آگوست ۲۰۰۵، واقعیت جدیدی در عرصه فلسطین بود که به ایجاد نوار غزه به عنوان یک منطقه خودمختار و ویژه برای جنبش حماس منجر شد. حماس نیز توانست طی این سال‌ها توان نظامی خود را افزایش دهد.[۳]

 

 

شاخه‌های نظامی گروه‌های مقاومت، از نظر قدرت و توان نظامی با ارتش رژیم صهیونیستی قابل قیاس نیستند. با این حال ساختار تشکیلاتی شاخه نظامی حماس به مرور زمان توسعه یافته است و در سال ۲۰۱۲ تحولی چشمگیر در ساختار نظامی آن روی داد که باعث تبدیل آن به ارتشی شده است که طرح‌های خاصی در زمینه مدیریت جنگ‌ها اتخاذ می‌کند و  نیروهای مبارز را برای ماموریت‌های دائمی آماده می‌کند. نتیجه این تحول و پیشرفت در جریان جنگ ۵۱ روزه در سال ۲۰۱۴ با نفوذ به برخی پایگاه‌های نظامی رژیم صهیونیستی، نفوذ به پشت خطوط دشمن و درگیری‌های شدید در داخل تونل‌ها به وضوح نمایان شد. رهبر کنونی گردان‌های قسام محمد ضیف است که پس از ترور الجعبری در آغاز جنگ ۸ روزه در سال ۲۰۱۲ به این سمت منصوب شد. [۴]

گردان‌های عزالدین قسام قوی‌ترین و تأثیرگذارترین جریان نظامی مقاومت فلسطینی علیه رژیم صهیونیستی در دو سه دهه گذشته بوده است. سرویس‌های امنیتی رژیم صهیونیستی دیگر ازگردان‌های قسام به عنوان “ارتش حماس” یاد می‌کنند.  با این حال گزارش‌های مربوط به وزن نظامی جنبش حماس اختلافات زیادی با هم دارند و در عین‌حال، جمع‌آوری اطلاعات دقیق در این زمینه در سایه تدابیر احتیاطی و پنهان‌کاری درباره شمار نیروها و تشکیلات نظامی کار سختی است.

تسلیحات حماس یکی از منابع اصلی قدرت آن است. گردان‌های قسام در انتفاضه اول در مقابل ارتش مجهز رژیم صهیونیستی از سنگ استفاده می‌کرد و به تدریج سنگ جای خود را به سلاح سرد و  «کوکتول مولوتوف»  و در نهایت سلاح‌ها و روش‌های جدید داد. اکنون گردان‌های قسام با ساخت برخی از سلاح‌ها در داخل نوار غزه و همچنین وارد کردن سلاح‌های پیشرفته به این منطقه، توان نظامی خود را بسیار ارتقاء داده است. حماس توانسته است انواع مختلفی از تسلیحات را از  نارنجک دستی گرفته تا موشک‌، در داخل نواز غزه تولید کند. البته غالب مواد خام این تسلیحات از خارج وارد غزه می‌شود.

بسیاری از سلاح‌های پیشرفته‌ای که گردان‌های قسام در اختیار دارد، از خارج از نوارغزه تأمین  و از طریق تونل‌هایی وارد نوار غزه می‌شود. این تونل‌ها که به عنوان یک مجموعه در زیر زمین است، عاملی اصلی در ساختار قدرت نظامی حماس و ورود سلاح به نوارغزه است. منبع اصلی تسلیحات وارداتی حماس، ایران و سوریه بوده است اما در پی تحولات کشورهای عربی مخصوصاً مصر و لیبی در مقاطعی امکان قاچاق تسلیحات از این کشورها به نوارغزه  نیز بیشتر شد. حماس خریدهای تسلیحاتی نیز دارد که از صحرای سینا وارد غزه می‌شود. یکی دیگر از منابع تسلیحاتی حماس، سلاح‌هایی است که با تسلط این جنبش بر پایگاه‌های امنیتی تشکیلات خودگردان در سال ۲۰۰۷ در نوارغزه بدست آمد.[۵] اکنون آزمایش‌های موشکی حماس، شمار موشک‌ها و برد آنها افزایش یافته است و این موشک‌ها بر خلاف قبل، در داخل ساخته می‌شوند. این توسعه آزمایش‌های موشکی در افزایش میانگین شلیک موشک‌ها طی درگیری‌ها با رژیم صهیونیستی نمود پیدا کرده است.

از لحاظ نیروی انسانی، اکنون گردان‌های قسام ۹ تیپ در اختیار دارد که هر کدام از آنها حدود ۵ هزار نفر نیرو دارند و ۴ یا ۵ گردان را در خود جای داده‌اند و بدین ترتیب، شمار نیروهای آن  حدود ۴۰ هزار نفر برآورد می‌شود. آموزش‌ها و مانورهای نظامی آن نیز به گونه‌ای توسعه پیدا کرده است که فعالیت‌های معمول ارتش‌ها را شبیه‌سازی می‌‌کند.[۶]

گردان‌های قسام در مبارزه با رژیم صهیونیستی از اصول جنگی خاص خود استفاده می‌کنند ؛ آنها در مبارزات خود، گروه‌های کوچک ۱۰ تا ۱۵ نفره را به کار می‌گیرند، بر روی تک‌ها و حملات چریکی متمرکز می‌شوند، در شرایط پیچیده و جنگ‌های شهری در داخل نوارغزه، از مکان‌های مسکونی استفاده می‌کنند، و از جنگ‌های رودررو برای مدت‌های طولانی استفاده نمی‌کنند؛ چون از نظر نیرو و از نظر تسلیحات آماده چنین جنگ‌هایی نیستند. عمده تاکتیک‌های مبارزاتی گروه‌های فلسطینی به ویژه گردان‌های قسام شامل پرتاب موشک، عملیات‌های چریکی و اسیر کردن سربازان دشمن بوده است.[۷]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

تلاش‌های انجام شده برای آشتی ملی و علل ناکامی

وحدت ملی یکی از مهم‌ترین خواسته‌های تمام جریان‌های فلسطینی اعم از حماس، جهاد و فتح طی سال‌های اخیر بوده است. مروری بر گذشته نشان می‌دهد که تشکیل دولت وحدت ملی مسیری پرپیچ‌ و خمی را گذرانده است. اختلافات حماس و فتح بر سر دولت‌داری با پیروزی حماس در انتخابات ژانویه ۲۰۰۶ آغاز شد و با تسلط این جنبش بر نوار غزه در پی جنگ داخلی ۲۰۰۷ وارد فاز جدیدی شد. از سال ۲۰۰۷ تاکنون قریب به ۱۰ توافقنامه آشتی ملی میان این دو جنبش برای تشکیل دولت وحدت ملی به امضا رسید که هیچ کدام به نتیجه نرسید. از توافقنامه مکه در همان سال ۲۰۰۷ گرفته تا توافق‌نامه قاهره در ۲۰۱۱ ، توافق الشاطیء در ۲۰۱۴ و … .  

آخرین نشست گروه‌های فلسطینی برای تحقق دولت ملی سال ۲۰۱۹ (۲۳ بهمن ۹۷) در روسیه انجام شد که آن‌هم به شکست بدون نتیجه انجامید. محمود عباس در  یک سخنرانی به نشست مسکو اشاره کرده و مدعی شد منتظر پاسخ حماس برای شروع فوری اجرای توافقنامه قاهره امضا شده میان حماس و فتح در ۲۰۱۷ و پایان اختلافات داخلی است. عباس در این سخنان مدعی شد که حماس در جریان نشست مسکو در فوریه سال ۲۰۱۹ حاضر نشد سازمان آزادی‌بخش فلسطین را به رسمیت بشناسد و این نوعی همسویی با رژیم صهیونیستی و آمریکاست! این در حالی است که دلیل عدم امضای بیانیه پایانی نشست مسکو از سوی حماس و جهاد اسلامی، تغییر متن این بیانیه توسط نمایندگان جنبش فتح و بدون اطلاع هیئت‌های دیگر بود. بیانیه‌ای که در آن مرزهای ۱۹۶۷ به رسمیت شناخته شده بود.[۸]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

 پس از آنکه محمود عباس در پی تخریب منازل فلسطینی در صور باهر در پیامی مدعی کاهش همکاری‌های جریان تشکیلات با نیروهای صهیونیستی شد، گروه‌های فلسطینی حماس و جهاد از این تصمیم استقبال کردند و خواستار اقدام عملی در این راستا شدند. حماس در بیانیه‌ای خواستار پیاده کردن این تصمیمات و اتخاذ برنامه‌ای ملّی با اعلام فوری تشکیل دولت وحدت ملّی شد. با رونمایی از طرح معامله قرن توسط ترامپ و عادی سازی روابط امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی تحرکات گروه‌های فلسطینی افزایش یافت و چندین نشست مشترک بین آن‌ها از جمله نشست بیروت و رام الله برگزار شد که همگی بر ضرورت وحدت ملی تاکید داشتند؛ اما تاکنون اقدامی در این راستا صورت نگرفته است. در واقع توافق برای وحدت ملی با موانع بزرگی روبروست. مانع عمده آشتی ملی اختلاف فاحش دیدگاه دو جریان فلسطینی در خصوص رژیم صهیونیستی و نحوه رویارویی با آن است. فتح، رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته است و مقابله نظامی با این رژیم را کنار گذاشته است. اما حماس این رژیم را به رسمیت نمی‌شناسد و معتقد به راه‌حل نظامی است. بنابراین این موضوع که تسلیحات فلسطینی‌ها چگونه کنترل و اداره شود از اهمیت خاصی برخوردار است و هر توافق پایداری باید چاره‌ای برای این موضوع تدبیر کند. رویکرد سازش‌کارانه و همکاری امنیتی تشکیلات خودگردان با رژیم صهیونیستی مانع بزرگی در این راه است. به همین دلیل بوده است که گروه‌های فلسطینی در پی اعلام تعلیق همکاری امنیتی توسط عباس خواستار حرکت به سمت تشکیل دولت وحدت ملی شدند چون اگر تصمیم عباس جدی بود این مانع بزرگ یعنی نفوذ امنیتی رژیم صهیونیستی بر تشکیلات خودگردان از سر راه برداشته می‌شد.

ادامه دارد …

منابع

[۱] – مرکز اطلاع رسانی فلسطین، گردان های قسام چگونه در چشم رژیم صهیونیستی تبدیل به “ارتش حماس” شد؟، منتشر شده در تاریخ ۲۷/۷/۹۸، قابل بازیابی در پیوند ذیل:

https://farsi.palinfo.com/news/2019/10/19/ردان-ها-قسام-ونه-در-شم-ر-م-صه-ون-ست-تبد-ل-به-ارتش-حماس-شد؟

 

[۲] – محمدمحسن فایضی، معرفی گروه‌های نظامی جریان مقاومت فلسطینی، منتشر شده در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند ذیل:

معرفی گروه‌های نظامی جریان مقاومت فلسطینی

 

[۳] – محمد زارعی، توان نظامی گردان‌های قسام در چنبره قدرت سیاسی حماس، خبرگزاری بین المللی قدس، منتشر شده در تاریخ  ۱۳۹۱/۲/۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://qodsna.com/fa/153657/print

 

[۴] – مرکز اطلاع رسانی فلسطین، گردان های قسام چگونه در چشم رژیم صهیونیستی تبدیل به “ارتش حماس” شد؟، منتشر شده در تاریخ ۲۷/۷/۹۸، قابل بازیابی در پیوند ذیل :

https://farsi.palinfo.com/news/2019/10/19/ردان-ها-قسام-ونه-در-شم-ر-م-صه-ون-ست-تبد-ل-به-ارتش-حماس-شد؟

[۵] – محمد زارعی، توان نظامی گردان‌های قسام در چنبره قدرت سیاسی حماس، خبرگزاری بین المللی قدس، منتشر شده در تاریخ  ۱۳۹۱/۲/۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر: http://qodsna.com/fa/153657/print

[۶] – مرکز اطلاع رسانی فلسطین، پیشین

[۷] – محمد زارعی، پیشین

[۸] – محمدمحسن فایضی، تعلیق همکاری تشکیلات خودگردان با رژیم صهیونیستی و چشم‌انداز آشتی ملی، منتشرشده در تاریخ ۲ شهریور  ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند ذیل: http://tabyincenter.ir/33538