اندیشکده راهبردی تبیین- در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰ توافق سرمایه‌گذاری جامع میان چین و اتحادیه اروپا که مذاکرات آن از ۲۰۱۴ به طور رسمی آغاز شده بود و به طور جدی‌تر در ۲۰۲۰ پیگیری شد، به امضا رسید که باید به تأیید ۲۷ عضو این اتحادیه برسد[۱]. هر چند هنوز مفاد توافق‌نامه منتشر نشده ولی بر اساس داده‌های منتشرشده می‌توان زمینه‌های این توافق و پیامدهای احتمالی آن بر روابط دوجانبه و هم‌چنین موقعیت ایالات متحده در بازیگری میان آنها را مورد سنجش قرار داد.
زمینه‌های گرایش
افزایش سهم چین در بازارهای جهانی به‌تبع رشد صادرات کالاهایی با کیفیت مشابه اقلام غربی ولی قیمتی ارزان‌تر، بسیاری از دولت‌ها را به صرافت انعقاد قراردادهای دوجانبه به هدف ایجاد نوعی توازن در روابط مالی و تجاری افتاده‌اند. در این میان عمده کشورهای اروپا نیز توافق‌نامه‌های مشابه تجاری با چین به امضا رساندند ولی سطح دسترسی آنها به بازارهای چین کمتر از سهم و عمق نفوذ پکن در اتحادیه بود. پس در پی افزایش سهم چین از اقتصاد اروپا به‌ویژه در حوزه فناوری‌های نوین و زیرساخت‌های صنعتی، این اتحادیه تصمیم گرفت موازنه تجاری را برقرار سازد[۲]. این نکته به‌ویژه از آن رو حائز اهمیت بود که طی ۱۰ سال گذشته، کشورهای اروپا به طور متوسط هر ساله بیش از ۷ میلیارد یورو در چین و پکن نیز ۵.۶ میلیارد یورو در اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری کرده‌اند[۳].
علاوه بر عامل اقتصادی نمی‌توان از عوامل سیاسی چشم پوشید. سیاست خارجی یک‌جانبه‌گرایانه ترامپ تنش‌های بسیاری در روابط دو سوی آتلانتیک ایجاد کرد. خروج از سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی، نقض توافق‌های چندجانبه مانند برجام و دوجانبه مانند عدم تمدید «استارت جدید» و هم‌چنین خروج از پیمان آب‌وهوایی پاریس، همگی نوعی ضربه به سیاست خارجی چندجانبه‌گرایانه غرب در پرونده‌های جهانی بود که معماری امنیتی مطلوب اروپا به‌ویژه در شرق این قاره و هم‌چنین غرب آسیا را متزلزل ساخت. بنابراین دیگر برخلاف قبل، حساسیت کمتری برای نزدیکی به رقیب جدید و مهم ایالات متحده یعنی چین نشان داد. در عین حال که دیپلماسی کرونایی چین در ارسال کمک‌های مورد نیاز، این گرایش را تقویت کرد. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نیز متغیر دیگری بود که به کاهش وزن منتقدان چین در اتحادیه انجامید. به‌خصوص که موافقان توافق با محوریت آلمان تاکید کردند این توافقی عمل‌گرایانه است که مشارکت اروپا در فضای مالی و صنعتی چین را افزایش داده و مانع تسلط پکن بر اقتصاد اتحادیه می‌شود[۴].
تبعات برای چین و اروپا
مذاکرات از سال ۲۰۱۴ با روندی کُند آغاز شد، تا اینکه با ریاست دوره‌ای آلمان بر اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ سرعت گرفت. زیرا سرمایه‌گذاری صنایع خودروسازی آلمان در چین از بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های یک کشور اروپایی در این کشور محسوب می‌شود[۵]. مهم‌ترین ثمره این توافق برای طرفین آن است که دسترسی‌های‌شان به بازارهای یکدیگر افزایش می‌یابد. چین متعهد شده برخی الزامات و قواعد سرمایه‌گذاری مشترک را در حوزه صنایع خودروسازی، بهداشت‌ودرمان، خدمات مخابراتی، حمل‌ونقل دریایی و هوایی و هم‌چنین خدمات رایانه‌ای حذف کند که این سرمایه‌گذاری دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی اروپایی را تسهیل خواهد کرد. در عین حال چین از منظر مکانیسم حل‌اختلاف صرفاً به سازوکارهای بین‌دولتی ارجاع داد و درباره مسأله «حقوق کارگران» نیز تعهد معینی را متعهد نشده بلکه صرفاً به «تلاش برای تصویب کنوانسیون‌های سازمان بین‌المللی کار» متعهد شده است[۶].
ولی شاید چین بیش از دستاورد اقتصادی، به دستاوردهای دیپلماتیک و افزایش وجهه بین‌المللی‌اش به‌ویژه در افکار عمومی و نخبگان اروپا اندیشیده باشد. در عین حال که افزایش درهم‌تنیدگی اقتصاد چین و اروپا، تحریم‌پذیری چین از جانب آمریکا را نیز با مشکل مواجه خواهد کرد و ایالات متحده در صورت اراده بر تشدید جنگ تجاری با این کشور، می‌بایست در برابر برخی دولت‌ها و مؤسسات اروپایی نیز بایستد. اما به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی تمایل ندارند این شراکت اقتصادی بر رویکرد ایدئولوژیک آنان در پاسداری از ارزش‌های لیبرال‌دموکراسی سایه افکند. بیانیه اخیر اتحادیه اروپا تحت عنوان راهبرد «ترانس‌آتلانتیک» که در آن خواستار همکاری با آمریکا در مقابله با «چالش‌های راهبردی رشد چین و روسیه» شده، نمودی از این امر است[۷]. ولی با توجه به اهمیت بنیادین روابط اقتصادی و افزایش وابستگی متقابل تجاری، اینکه اروپا بتواند میان چین به عنوان شریکی تجاری با رقیبی سیستمی تمایز قائل شود و هم‌زمان به ملزومات دو نقش متفاوت در قبال چین پایبند باشد، امری است که درباره آن تردید جدی وجود دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
تبعات در روابط اروپا و آمریکا
پژوهش‌گران «مرکز پژوهش‌های اقتصادی و تجاری بریتانیا» بیان داشته‌اند چین به دلیل مهار کرونا، تا ۸ سال دیگر به قدرت اقتصادی برتر جهان بدل می‌شود[۸]. بنابراین به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا نیز تصمیم گرفته با امضای این توافق ضمن افزایش توان بازیگری در صحنه اقتصادی چین، امکانی نیز برای سیاست خارجی مستقل این اتحادیه در شرایط افول قدرت آمریکا داشته باشد. به همین دلیل پیش از امضا، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن در تماس با مقام‌های اروپایی از آنها خواسته بود که مذاکرات تا پس از استقرار دولت جدید آمریکا به تعویق بیفتد. پیروزی بایدن در انتخابات و اعلام تغییر مسیر سیاست خارجی آمریکا به سوی چندجانبه‌گرایی و تقویت پیوندهای دو سوی اقیانوس اطلس، سبب شد صدای منتقدان این توافق در هفته‌های اخیر بلندتر شود. فرانسه و لهستان ضمن تکرار انتقادات حقوق‌بشری علیه چین، خواستار شفافیت و ضمانت بیشتر در این مذاکرات شدند[۹]. ولی آمریکا به دلیل مشکلات داخلی، به‌ویژه کرونا و بحران اقتصادی، توان کمتری برای جلوگیری از انعقاد و اجرای این توافق داشته و عمدتاً با رویکردی ایدئولوژیک و سیاسی درصدد جلوگیری از امضای آن بود. اجرای این معامله می‌تواند نویدبخش رویکرد مستقل اروپا، حداقل در حوزه تجارت جهانی باشد تا به صورت انفرادی، جمعی و یا در قالب اتحادیه، سازوکارهای تجاری را با رقبای ایالات متحده تدوین کنند[۱۰].
تأثیر بر سیاست خارجی ایران
گمانه‌زنی‌ها درباره توافق ۲۵ ساله راهبردی ایران و چین از سرمایه‌گذاری پکن در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران از جمله حمل‌ونقل دریایی و ریلی سخن می‌گویند. بنابراین می‌توان این احتمال را مطرح کرد که در صورت کاهش ممنوعیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی، برخی شرکت‌های اروپایی در مشارکت با هم‌تایان چینی به فعالیت در این حوزه‌ها بپردازند. گرچه این بستگی به رویه دولت آمریکا در تداوم یا تعلیق تحریم‌های یک‌جانبه و هم‌چنین تحریم کاتسا دارد که می‌تواند شرکت‌های غربی را از حضور در ایران گریزان سازد. اما نمی‌توان انکار کرد که در مجموع، افزایش شکاف میان اروپا و آمریکا ناشی از توافق با چین و تضعیف رویکرد چندجانبه‌گرایی ایالات متحده و متحدان اروپایی‌اش، به نفع مخالفان هژمونی غرب از جمله ایران خواهد بود و احتمال فشارهای مضاعف بر این کشورها را، به‌ویژه در صورت افزایش وابستگی به چین، کاهش می‌دهد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع‌بندی
آنچه برآمده از این توافق می‌تواند در راستای تقویت «خودمختاری راهبردی» اروپا از آمریکا تفسیر شود، هم‌چنان راه درازی در پیش دارد. تعمیق این سیاست، بستگی وثیقی به امکان قدرت‌مندی اقتصادی و دیپلماتیک آمریکا برای کسب رهبری جهان غرب و عبور از سیاست خارجی «اول آمریکا»ی ترامپ دارد. در عین حال که ممکن است پایان ریاست دوره‌ای آلمان، مسیر اخذ تأییدیه این توافق از سوی اعضای اتحادیه را با دشواری‌هایی مواجه کند.
منابع
[۱] ایرنا، اتحادیه اروپا و چین در آستانه توافق بزرگ سرمایه‌گذاری، ۲۸ آذر ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.irna.ir/news/84152509/
[۲] بی‌بی‌سی فارسی، چین و اتحادیه اروپا در آستانه توافق بزرگ تجاری، ۹ دی ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.bbc.com/persian/business-55474812
[۳] یورونیوز، پایان مذاکرات سرمایه‌گذاری سران اتحادیه و پکن، ۳۰ آذر ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.per.euronews.com/2020/12/30/eu-china-concluded-principle-negotiations-investment-agreement
[۴] ایرنا، سرمایه گذاری چین و اروپا؛ ائتلافی علیه آمریکای ترامپ، ۹ دی ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.isna.ir/news/99100603852
[۵] دویچه‌وله فارسی، اتحادیه اروپا و چین در یک‌قدمی توافق گسترده، ۲۹ آذر ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.p.dw.com/p/3mxSY
[۶] دیپلمات، پیامدهای استراتژیک معامله سرمایه‌گذاری چین و اتحادیه اروپا، ۱۵ دی ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.thediplomat.com/2021/01/the-strategic-implications-of-the-china-eu-investment-deal/
[۷] بروکینگز، با هم قوی شویم، استراتژی احیای مجدد قدرت فراآتلانتیک، ۲۴ آذر ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/12/14/stronger-together-a-strategy-to-revitalize-trans-atlantic-power/
[۸] ایسنا، اندیشکده انگلیسی: چین تا سال ۲۰۲۸ بزرگترین اقتصاد جهان خواهد شد، ۶ دی ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.irna.ir/news/84161822
[۹] روزنامه اعتماد، ائتلاف فراآتلانتیکی علیه توافق با پکن، ۸ دی ۱۳۹۹
[۱۰] پولیتیکو، با توافق چین، اتحادیه اروپا امر دشواری را به آمریکا واگذار می‌کند، ۱۷ دی ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
www.politico.eu/article/china-eu-investment-deal-leaves-hard-part-to-washington/
