اندیشکده راهبردی تبیین- بحران کرونا و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن، اختلافات درونی میان هیئت حاکمه با محوریت حزب لیکود و آبی- سفید و اعتراض‌های ساکنان اراضی اشغالی به فساد مالی و وضعیت اقتصادی و گسترش شهرک‌سازی، مهم‌ترین مسائل داخلی رژیم صهیونیستی در سال ۱۳۹۹ بوده است. در عرصه بیرونی نیز پیشبرد روند عادی‌سازی و توافقات با امارات، بحرین، سودان و مراکش و نیز حملات به سوریه را می‌توان از رویدادهای مهم پیرامون این رژیم قلمداد کرد.
۱– کرونا در صدر بحران
همزمان با شیوع بحران کرونا در جهان، رژیم صهیونیستی نیز با آن درگیر شد. طی سال گذشته کرونا به بستری از فرصت‌ها و تهدیدها برای نتانیاهو مبدل گشت؛ به گونه‌ای که از یک‌سو باعث اعتراض‌های گسترده ساکنان اراضی اشغالی علیه او شد و از سوی دیگر، نتانیاهو تلاش کرد تا از این بحران برای حفظ قدرت و مقابله با رقبا استفاده کند.
با آغاز بحران کرونا، رژیم صهیونیستی طبیعتاً شاهد افت شدیدی در وضعیت اقتصادی بود و این بحران تاثیر شدیدی بر اقشار مختلف جامعه در فلسطین اشغالی داشت. خصوصی بودن عمده شرکت‌های اسرائیلی و متوقف شدن کسب و کارها، سبب شد تا نرخ بیکاری بسیار افزایش پیدا کرده و تعداد بیکاران به حدود یک میلیون برسد.[۱] محدودیت‌های وضع شده برای مقابله با شیوع کرونا و افزایش نرخ بیکاری، اعتراضات گسترده و طولانی مدتی را علیه نتانیاهو ایجاد کرد که یکی از معضلات این رژیم در سال گذشته بود.
اما از همان ابتدای شیوع کرونا، نتانیاهو تلاش کرد با بهره‌گیری از ظرفیت امکانات و نیروهای نظامی بحران را مدیریت کند. از این‌رو رسماً علیه کرونا اعلام جنگ نمود و در جهت امنیتی‌سازی این بحران، ظرفیت‌های نهادهای امنیتی موساد، شاباک و اداره اطلاعات ارتش را به کار گرفت. بارزترین جنبه‌های مدیریت کلان بحران کرونا در رژیم صهیونیستی، نظامی-امنیتی بودن، کم‌رنگی نقش نهادهای مدنی و تک‌روی‌های نتانیاهو و گریز از تصمیم‌گیری جمعی بوده است. نتانیاهو با ایجاد فضای امنیتی و سوق دادن جهت‌گیری کمک‌های دوران کرونا به بخش خاصی از جامعه صهیونیستی، به دنبال مقابله با اتهامات وارد شده به وی در دادگاه به جرم فساد مالی و تعویق پیاپی برگزاری جلسات رسیدگی بود که در این زمینه موفق هم شد.
واکسیناسیون گسترده و مطرح کردن رژیم صهیونیستی به عنوان پیشرو در این حوزه از اقدامات دیگر نتانیاهو بود که تبدیل به یک فرصت برای وی در انتخابات بعدی شد؛ به‌گونه‌ای که وی برای کارزار انتخاباتی خود در عرصه سیاست خارجی روی عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با تل‌آویو و عرصه سیاست داخلی نیز روی واکسیناسیون کرونا حساب ویژه باز کرد.
۲- جدال در عرصه سیاسی
رژیم صهیونیستی در اسفند ۱۳۹۸ سومین انتخابات خود طی آن سال را برگزار کرده بود و بنابراین در ابتدای سال ۱۳۹۹ شاهد مذاکرات دو جناح رقیب یعنی ائتلاف راستگرایان به رهبری «بنیامین نتانیاهو» و ائتلاف چپگرایان و میانه‌ها به رهبری «بنی گانتز» بود که نهایتاً وضعیت اضطراری ناشی از شیوع کرونا کمک کرد با توافق بر سر مکانیزم چرخش در نخست‌وزیری با هم ائتلاف کنند؛ ائتلافی که شکننده بودن آن از ابتدا روشن بود و دیری نپایید که با اختلاف بر سر تصویب بودجه فروپاشید.
با تشکیل کابینه نتانیاهو که در شعارهای انتخاباتی‌اش وعده الحاق کرانه باختری را به راستگرایان و تندروهای مذهبی داده بود، نشان می‌داد که به سمت اجرایی کردن این وعده خود پیش می‌رود و البته گانتز و جناح میانه‌رو دیدگاه‌هایی مخالف نتانیاهو در زمینه چگونگی انجام این کار داشتند که سرانجام با ارزیابی پیامدهای منفی این اقدام و توافقات عادی‌سازی، این طرح عملاً از دستور کار خارج شد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
با تشکیل کابینه براساس مکانیزم چرخشی نتانیاهو و گانتز در عمل به دنبال حذف یکدیگر و رسیدن به قدرت مطلق بودند. در حالی که فضای رسانه‌ای بر عدم تمکین نتانیاهو برای کناره‌گیری از قدرت تاکید داشت گانتز در سمت وزیر دفاع تلاش می‌کرد تا از پرونده فساد نتانیاهو و خانواده‌اش و نارضایتی مردمی از مدیریت نتانیاهو در زمینه مقابله با کرونا به عنوان ابزار فشاری برای کنار زدن او بهره گیرد. اما بیشترین تاکید گانتز بر ضرورت تصویب هرچه سریعتر بودجه دو سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بود و چندین ضرب‌العجل برای نتانیاهو تعیین کرد که با عدم اقدام نتانیاهو سرانجام به فروپاشی ائتلاف و انحلال کنست منجر شد.
در واقع نتانیاهو که شاهد کاهش محبوبیت گانتز بود و با توجه به پیشبرد روند عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی رقیبی برای خود در صورت برگزاری انتخابات زودهنگام نمی‌دید به وعده‌هایش در توافق تشکیل کابینه عمل نکرد و ترجیح داد باز همه چیز را به صندوق آراء و یک انتخابات دیگر واگذار کند؛ انتخاباتی که فکر می‌کند کسی جز او نمی‌تواند بر اساس آن کابینه‌ای را تشکیل دهد.
۳- اعتراضات ساکنان رژیم صهیونیستی
رژیم صهیونیستی در سالی که گذشت با بحرانی به نام چالش‌های اجتماعی مواجه بود. برگزاری چندین ماه تظاهرات ضد دولتی به دلیل نارضایتی از مدیریت کرونا و تبعیض گسترده سیستماتیک میان شهروندان شکاف‌ها میان اقشار مختلف جامعه ازجمله یهودیان اشکنازی و سفاردی را بیش از پیش نمایان ساخت و فساد سیاسی و اقتصادی در هرم قدرت به این روند دامن زده است. تظاهرات اعتراض‌آمیز در سرزمین‌های اشغالی تعداد قابل‌توجهی از راستگرایان را نیز علیه نتانیاهو به میدان آورد؛ اعتراضاتی که گاه رنگ و بوی دینی می‌گیرد.
بر این اساس به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۰، استمرار اعتراضات اجتماعی یکی از مباحث اصلی و مهم برای رژیم صهیونیستی خواهد بود. بعید نیست رژیم صهیونیستی برای خروج از وضعیت مذکور در سال جاری دست به تحرکاتی نظامی علیه یکی از جبهه‌های مقاومت زده تا بحران داخلی را به خارج از قلمرو حاکمیتی خود سوق دهد. به طور کلی آنچه در ساختار درونی رژیم صهیونیستی مشاهده می‌شود شدت گرفتن شکاف‌های اجتماعی است که یک پاشنه آشیل برای این رژیم محسوب می‌شود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۴- شهرک‌سازی بدون توقف
یکی از مباحث مهم درباره رژیم صهیونیستی در سال ۱۳۹۹ مسئله شهرک‌سازی است. هر چند که امارات و بحرین سازش با رژیم صهیونیستی را اقدامی برای توقف طرح الحاق کرانه باختری و دره اردن عنوان کردند اما اقدامات رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد که این طرح هرگز متوقف نشده است. اقدامات این رژیم در تصویب و اجرای طرح‌های متعدد شهرک‌سازی و نیز اقدامات صورت‌گرفته در قدس برای تقویت یهودی‌سازی این منطقه، بیانگر استمرار طرح الحاق است. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت رژیم صهیونیستی بعد از توافقات عادی‌سازی با احداث حدود ۱۲ هزار واحد مسکونی جدید یهودی‌نشین در مناطق مختلف کرانه باختری اشغالی تا اواخر سال ۲۰۲۱ موافقت کرده است. در کنار شهرک‌سازی‌های غیرقانونی رژیم صهیونیستی طی سال ۲۰۲۰ به بهانه ساخت و ساز بدون مجوز ۷۲۹ منزل و تاسیسات فلسطینیان را تخریب کرد.[۲]
بنابراین به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۰ طرح الحاق کرانه باختری و تثبیت اشغالگری در قدس ادامه یابد؛ طرحی که برگرفته از استراتژی کلان رژیم صهیونیستی است و سازش کشورهای عربی نه تنها آن را متوقف نکرده بلکه مسیر آن را هموارتر ساخته است. البته با توجه به استقرار جو بایدن در آمریکا، برخلاف دوران ترامپ، حمایت آمریکا از شهرک‌سازی‌ها آشکار نخواهد بود. دولت بایدن به دنبال احیای مذاکرات سازش است و لازمه این کار برخی انتقادهای ظاهری از تل‌آویو است.
۵- تداوم حملات پراکنده به سوریه
نگاه رژیم صهیونیستی به سوریه نسبت به سال‌های گذشته تغییر چندانی نداشته است و این رژیم حملات پراکنده نظامی به مواضع ارتش سوریه را در قالب راهبرد «کارزار میان جنگ‌ها» ادامه داده و خواستار تداوم حضور نظامی آمریکا در سوریه و حمایت از کردها برابر حکومت سوریه بود. این رژیم در سال ۲۰۲۰، بیش از ۵۰ بار اهدافی را در سوریه هدف حمله قرار داد.[۳] همانطور که آویو کوخاوی رییس ستاد ارتش اسراییل اخیراً اعلام کرد راهبرد کارزار بین جنگ‌ها متوقف نخواهد شد و بنابراین حملات به سوریه در سال جاری ادامه خواهد داشت.
۶- موفق در عادی‌سازی روابط
عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی یکی مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی رژیم صهیونیستی طی سال‌های گذشته بود و موفقیت حائز اهمیت این رژیم در سال ۹۹ در این زمینه رقم خورد. در سال گذشته اقدامات چندین ساله این رژیم برای عادی‌سازی روابط با برخی از کشورهای عربی به ثمر نشست و توانست در ماه‌های پایانی دوره ترامپ با استفاده از دیپلماسی و روابط شخصی او عادی‌سازی با چهار کشور امارات، بحرین، سودان و مراکش را نهایی کند. انتظار می‌رود این رژیم در سال جاری زمینه‌سازی‌هایی را که در دولت ترامپ برای وارد کردن برخی از کشورهای دیگر به این جریان انجام شده است، ادامه دهد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۷- انتخابات چهارم
چهارمین انتخابات رژیم صهیونیستی اخیراً برگزار شده و این سوال مطرح است که آیا این انتخابات می‌تواند ثبات را به عرصه سیاسی این رژیم برگرداند؟ انتخابات پیش رو دو تفاوت با انتخابات قبلی دارد؛ نخست انشقاق شدید در جناح راست که جدایی گیدئون ساعر از لیکود و تشکیل حزب امید نو نمونه بارز آن است و دوم امیدواری احزاب متعدد به تشکیل ائتلافی منهای لیکود و احزاب مذهبی. اگرچه احزاب متعدد چپ و میانه امیدوارند بتوانند متحد شده و کابینه را تشکیل دهند اما فاقد رهبر واحدی هستند که بتوانند این کار را انجام دهد؛ حتی اگر آن‌ها بتوانند کابینه‌ای تشکیل دهند به دلیل تفاوت‌های ایدئولوژیک کابینه‌ای ناهمگن و متزلزل خواهند داشت. بعید است نتیجه انتخابات، ثبات سیاسی را به این رژیم برگرداند؛ در صورت تشکیل کابینه توسط نتانیاهو، او همچنان مسائل چالش‌برانگیزی مانند پرونده‌های فساد را حل‌نشده خواهد داشت. کابینه ائتلاف ضدنتانیاهو نیز به دلیل تفاوت‌های ایدئولوژیک و فقدان یک رهبر انسجام‌بخش نمی‌تواند ثبات چندانی داشته باشد.
نتیجه‌گیری
تحولات سال گذشته نشان می‌دهد رژیم صهیونیستی در عرصه داخلی با دورانی نه‌چندان مطلوب دست به گریبان بوده است. انتظار می‌رود در سال آینده این رژیم تقابل با محور مقاومت را تشدید کرده و روند عادی‌سازی روابط را ادامه دهد. در حوزه اقتصادی محور تحرکات این رژیم در کنار روابط اقتصادی با کشورهای عربی، فعالیت گسترده در حوزه مدیترانه و دریای سرخ با محوریت سلطه بر منابع انرژی و ترانزیت دریایی در سال ۱۴۰۰ تشدید خواهد شد. در این میان رژیم صهیونیستی تلاش دارد تا از ظرفیت‌های آمریکا و اتحادیه اروپا به عنوان حلقه نخست حامیانش و نیز روسیه، چین، قدرت‌های نوظهور و سازمان ملل به عنوان مؤلفه‌های بعدی فرامنطقه‌ای برای تحقق اهدافش بهره گیرد. در این میان باید توجه داشت که چالش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی این رژیم در عرصه داخلی، دستاوردهای جبهه مقاومت و تغییرات در سیاست خارجی آمریکا در دوره بایدن، چالش‌هایی است که رژیم صهیونیستی با آن‌ها درگیر خواهد بود. آرایش سیاسی احزاب و نظرسنجی‌های انتخاباتی نشان می‌دهد که هیچ‌کدام از جریان‌های سیاسی توانایی این را ندارند که کابینه‌ای منسجم تشکیل دهند؛ روندی که نشانگر استمرار چالش‌های سیاسی و به تبع آن چالش‌های اقتصادی و اجتماعی این رژیم خواهد بود.
فهرست مقالات
اندیشکده راهبردی تبیین در سال ۹۹ با رصد دقیق تحولات حوزه رژیم صهیونیستی در کنار ارائه تحلیل‌های کوتاه از این تحولات، مقالات متعددی منتشر کرده که در زیر فهرست آن‌ها به همراه پیوند دسترسی به منظور استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه ارائه می‌شود.
انتخابات رژیم صهیونیستی و چشم‌انداز تداوم بحران
الحاق دره اردن توسط رژیم‌صهیونیستی؛ از تبلیغات انتخاباتی تا راهبرد اشغال‌گرایانه
تاثیر شیوع کرونا بر مناسبات رژیم صهیونیستی با فلسطینی‌ها
نقش رژیم‌صهیونیستی و آمریکا در تروریست نامیدن حزب الله از جانب آلمان
برنامه جدید ارتش رژیم صهیونیستی: از طرح تا اجرا
بازخوانی جنگ ۳۳ روزه؛ اهداف رژیم صهیونیستی، دلایل شکست و پیامدها
جنگ قریب الوقوع حزب الله و رژیم صهیونیستی؛ علل و پیامدها
پیام‌ها و پیامدهای تفاهم‌نامه همکاری نظامی ایران و سوریه برای رژیم صهیونیستی
توافق صلح امارات و رژیم صهیونیستی: اهمیت، اهداف و پیامدها
همکاری راهبردی ایران و چین و نگرانی‌های رژیم صهیونیستی
ترکیه و عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی
اهمیت پروژه عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی برای واشنگتن
عادی‌سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی؛ آثار و پیامدهای منطقه‌ای
رژیم صهیونیستی و سیاست ترور دانشمندان هسته‌ای
سیاست خارجی رژیم صهیونیستی در دوران پساترامپ
قرار گرفتن رژیم صهیونیستی در حوزه مسئولیت سنتکام؛ اهداف و پیامدها
تلاش ترکیه برای بهبود روابط با رژیم صهیونیستی؛ اهداف و پیامدها
منابع
[۱] _ خبرگزاری ایرنا، «شمار بیکاران در فلسطین اشغالی به حدود یک میلیون نفر رسید»، ۲۸ مهر ۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
https://www.irna.ir/news/84079813/
[۲] – خبرگزاری آناتولی، تخریب بیش از ۷۰۰ خانه فلسطینیان توسط اسرائیل طی سال ۲۰۲۰، ۱۷ بهمن ۱۳۹۹، قابل بازیابی در پیوند ذیل:
https://www.aa.com.tr/fa/2020/2098455
[۳] – The Guardian, Deadliest Israeli airstrikes on Syria in years kill 57, say observers, 13 Jan 2021, at: https://www.theguardian.com/world/2021/jan/13/deadliest-israeli-air-strikes-on-syria-in-years-kill-57-say-observers
