• تحولات داخلی

 اندیشکده راهبردی تبیین-  در سالی که گذشت پاکستان و به صورت مشخص دولت عمران خان تحولات سیاسی چندی را تجربه نمود از جمله آنکه احزاب سیاسی مخالف عمران خان که تعداد آن ها به ۱۳حزب می رسد، در اواسط سال علیه دولت اسلام آباد متحد شده و با طرفداران خود به خیابان ها آمدند تا نخست وزیر را به استعفا وادار نمایند و خواهان برگزاری انتخابات زود هنگام شوند. این در حالی بود که عمران خان به هیچ عنوان از مواضع خود پایین نیامد و اعلام نمود که هرگز زیر بار فشارهای اپوزیسیون نمی رود و دولت او هیچ توافق و مذاکره پنهانی با احزاب اپوزیسیون نخواهد داشت. بسیاری معتقدند تمامی این اعتراضات به این دلیل بود که سران اپوزیسیون به فساد مالی دچار شده و  فشار دستگاه قضایی بر آنها افزایش یافته بود بنابراین تحمل این فشار را نداشته و خواستار استعفای شخص عمران خان از ریاست دولت شدند.

جدای از تحولات سیاسی روی داده در پاکستان، بنابر بیانیه شورای آتلانتیک آمریکا در سال های اخیر، رشد طبقه متوسط در پاکستان و گسترش صنایع، ظرفیت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری آمریکا در این کشور ایجاد کرده است. رتبه این کشور در زمینه سهولت کسب‌وکار در گزارش ۲۰۲۰ بانک جهانی، ۱۰۸ در میان ۱۹۰ کشور بوده است. با این حال، تسلط صادرکنندگان نساجی و تضعیف حوزه کشاورزی پاکستان به مشکلات عدیده‌ای در خصوص کاهش منابع آب انجامیده است. همچنین حوزه بهداشت و آموزش عمومی نیز با بحران‌های عدیده‌ای روبرو بوده است. چنین مشکلاتی امکان رشد نیروی انسانی لازم برای افزایش سرمایه‌گذاری در بلندمدت را تضعیف خواهد کرد با این حال روندهای طولانی‌مدت حل‌وفصل اختلافات در دستگاه قضایی، عدم رعایت حق مالکیت معنوی، سیاست‌های متناقض مالیاتی و ناامنی‌های تروریستی را از جمله موانع جدی سرمایه‌گذاری خارجی در پاکستان برشمرده است.[۱]

 

 

• تحولات خارجی

 

• رابطه با آمریکا

در سال گذشته استقرار دولت بایدن تاثیر چندانی بر روابط دوجانبه پاکستان و آمریکا نداشته به گونه ای که  اندیشکده شورای آتلانتیک طی بیانیه ای به آمریکا توصیه نموده است که این کشور می بایست به توسعه بیشتر روابط خود با پاکستان بپردازد چرا که پاکستان در شرایط کنونی به دلیل رشد طبقه متوسط، توسعه صنایع و جمعیت جوان زیاد پتانسیل بالایی برای کارآفرینی و سرمایه گذاری دارد. همچنین «از منظر راهبرد امنیت ملی آمریکا طی سال‌های اخیر، افزایش ارتباط با پاکستان، می‌تواند هم بر روابط با چین اثرگذار باشد و هم تنش‌های پاکستان با متحد آمریکا یعنی هند را کاهش دهد. همچنین در صورت اجرای توافق با طالبان نیز بهبود روابط با اسلام‌آباد می‌تواند برای منافع غرب در افغانستان پس از خروج نظامیان آمریکایی حیاتی باشد».[۲]

 از طرف دیگر اسلام آباد نیز برای روابط خود با واشنگتن ارزش بالایی قائل است و آماده است این همکاری را هر چه بیشتر تقویت کند. چرا که « آمریکا طی یک دهه گذشته یکی از سرمایه‌گذاران برتر در پاکستان بوده و بیشتر سرمایه‌گذاری های آن بر کالاهای مصرفی، مواد شیمیایی، انرژی، کشاورزی، حمل و نقل و ارتباطات متمرکز بوده است. آمریکا همچنین بزرگترین مقصد صادرات پاکستان است. تجارت دو جانبه بین دو کشور در سال گذشته میلادی به ۶٫۵ میلیارد دلار می‌رسید.[۳]

 

• رابطه با چین

 

چین بزرگترین شریک تجاری پاکستان است. «بندر گوادر پاکستان با خط ساحلی ۶۰۰ کیلومتری هم‌اکنون توسط چین در حال توسعه و گسترش می باشد. چین در چارچوب پروژه کریدور اقتصادی پاکستان-چین و با سرمایه‌گذاری ۶۴ میلیارد دلاری به دنبال دسترسی مستقیم به اقیانوس هند از طریق بندر گوادر است. چین به کمک این کریدور می‌تواند دسترسی ارزانتری به غرب آسیا و آفریقا داشته باشد».[۴] البته باید توجه داشت که پکن و اسلام آباد علاوه بر روابط اقتصادی، دغدغه‌های استراتژیک مشترکی دارند که به تعامل بیشتر آنها در منطقه کمک می‌کند.

 

• رایطه با عربستان

در سالی که گذشت پاکستان درخواست برگزاری نشست سازمان همکاری اسلامی جهت بررسی مناقشه کشمیر را داشت که با مخالفت عربستان مواجه شد و متعاقب آن از عربستان و سازمان همکاری اسلامی مستقر در آن کشور، به دلیل عدم همراهی در مساله کشمیر انتقاد کرد و بدین جهت عربستان نیز پاکستان را مجبور به پازپرداخت وام ۱ میلیارد دلاری نمود و همزمان با آن  پرداخت وام و صادرات نفت به این کشور را متوقف نمود.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

 تعلل عربستان در ورود به مساله کشمیر را می‌توان به دلیل روابط نزدیک عربستان با هند دانست. چرا که «تجارت دو طرف در سال به ۲۷ میلیارد دلار می‌رسد در حالی که تجارت با پاکستان ۳٫۶ میلیارد دلار است. معنی این امر بنا بر نظر تحلیلگران این است که عربستان نمی‌خواهد با تاکید بر مسئله کشمیر موجبات عصبانیت هند را فراهم کند»[۵]  البته شایان ذکر است که نفوذ عربستان در کشور پاکستان تنها محدود به روابط تجاری و سیاسی نبوده است و عربستان در دهه‌های گذشته با تامین مالی مدارس امور دینی منجر به صادرات وهابیت در پاکستان شده است.

 

• رابطه با هند

در رابطه با همکاری های مشترک دو کشور هند و پاکستان باید اذعان نمود که مساله کشمیر همواره روابط دوجانبه دو کشور همسایه را تحت الشعاع خود قرار داده است بخصوص که در سال گذشته وضعیت مردم کشمیر پس از لغو خودمختاری منطقه توسط هند به شدت وخیم شده است ولی سازمان ملل و نهاد های مسئول بین المللی واکنش خاصی نداشته اند. هند مخالف برگزاری همه پرسی است و تلاش می کند به زور کشمیر را بخشی از خاک خود کند و در تمام این مدت حکومت نظامی سنگینی را در کشمیر اعمال کرده است. ضمن آنکه غیر از مساله کشمیر پاکستان همواره نسبت به استفاده هند از خاک افغانستان برای ایجاد بی‌ثباتی در پاکستان ابراز نگرانی نموده است و مناقشات دو کشور تنها محدود به کشمیر نبوده است.

 

• رابطه با افغانستان

سال گذشته آغاز ترانزیت کالا از پاکستان به افغانستان از طریق بندر گوادر در این کشور بود که نقطه عطفی جهت تبدیل این بندر به بندری ترانزیتی و آغاز عصری جدید در روابط تجاری دو کشور محسوب می شد. اما گذشته از روابط تجاری پاکستان به عنوان بازیگری کلیدی در ماجرای جنگ داخلی در افغانستان نقش آفرینی می کند. این کشور همواره از کاهش خشونت و آتش‌بس در افغانستان حمایت می‌کند و امنیت در افغانستان را به معنای امنیت پاکستان تلقی می کند. اما در طی سال گذشته ملاقات سران طالبان با مسئولین پاکستانی بارها موجبات رنجش خاطر مقامات افغانستانی را در پی داشته است. دولت افغانستان بارها اعلام نموده است که حضور علنی و فعالیت‌های سران طالبان در قلمرو پاکستان حاکمیت ملی افغانستان را آشکارا نقض می‌کند و سبب ایجاد چالش در تامین صلح پایدار در کشور می‌شود.

اما از سویی دیگر دولتمردان پاکستانی بر این عقیده اند که ارتباط پاکستان با همه ذی‌نفعان افغان بخشی از تلاش‌های تسهیل‌کننده اسلام‌آباد برای اطمینان از پیشرفت به‌سوی یک توافق سیاسی فراگیر و جامع است. در مجموع « گذشته طالبان و فعالیت مستمر پاکستان در حوزه افغانستان و همچنین حضور برخی رهبران طالبان در خاک پاکستان باعث شده است که اسلام‌آباد حداقل در ظاهر به بازیگر کلیدی پروسه صلح افغانستان تبدیل شود. از سویی مردم افغانستان نیز این باور را پذیرفته و اعتقاد دارند که طالبان بدون اذن اسلام‌آباد قدمی در مسیر صلح برنخواهند داشت و عده کثیری از آنها معتقدند طولانی شدن روند مذاکرات صلح و همچنین ادامه حملات طالبان در افغانستان در واقع خواست پاکستان است و همین موضوع به شدت چهره پاکستان را در میان اذهان عمومی مردم افغانستان مخدوش نموده است».[۶]

همانگونه که ظواهر امر پیداست و بسیاری اذعان نموده اند پاکستان نقش مهمی در کمک به پایان رساندن موفقیت‌آمیز مذاکرات بین‌الافغانی و نیز ایستادن در کنار مردم و دولت کابل برای برقراری صلح و رفاه در منطقه داشته است و مقامات افغان همواره خواستار مشارکت صادقانه پاکستان در روند صلح شده‌اند و «عبدالله عبدالله» رئیس شورای عالی مصالحه افغانستان نیز در سفرش به پاکستان و دیدار با مقامات ارشد نظامی و دولتی این کشور بر این مساله تاکید داشت. بنابراین به نظر می رسد پاکستان همچنان به ایفای نقش مثبت خویش برای صلح و ثبات در منطقه ادامه خواهد داد.

 

• رابطه با ایران

روابط پاکستان با ایران در ابعاد مختلف سیاسی امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در سطح قابل قبولی وجود دارد و این کشور به عنوان یکی از همسایه های شرقی ایران روابط مسالمت آمیز و توام با صلح و دوستی با ایران داشته است. به گونه ای که تنها در بعد اقتصادی «میزان مبادلات تجاری ایران با پاکستان سال گذشته به یک‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است که سهم ایران از این تجارت ۹۳۰ میلیون دلار و سهم پاکستان نیز ۳۷۰ میلیون دلار بوده است. عمده کالاهای صادراتی هم مواد غذایی، لبنیات، کاشی و سرامیک، قیر، فرش و لاستیک از ایران به پاکستان و در مقابل از پاکستان نیز محصولات نساجی، لباس، لوازم دندانپزشکی و جراحی وارد ایران شده است. بازارچه مرزی ریمدان بصرفه‌ترین، اقتصادی‌ترین و راهبردی‌ترین گذرگاه مرزی ایران ـ پاکستان، با بندر گوادر و کراچی مرکز اقتصادی پاکستان فاصله کوتاهی دارد و اقتصادی‌ترین مسیر برای افزایش مبادلات است». [۷] مرز ریمدان ظرفیت و توانمندی مناسبی برای صادرات و واردات کالا، انتقال زائران پاکستانی و گردشگران و مسافران دارد و از آنجایی که فاصله آن تا بندر گوادر پاکستان حدود ۷۰ کیلومتر است اتباع کشور دوست و همسایه می‌توانند از این مسیر به دشتیاری و چابهار و سپس از طریق ناوگان زمینی و هوایی به شهرهای مذهبی و مناطق تفریحی و گردشگری ایران سفر کنند.[۸]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

همچنین دولت های ترکیه، ایران و پاکستان قرار است خدمات راه آهن فراملی خود را که استانبول، تهران و اسلام آباد را به هم متصل می کند، در سال ۲۰۲۱ احیا کنند که از این طریق، این کشورها به شبکه ریلی راه ابریشم جدید چین وصل خواهند شد. این مسیر عظیم ۶۵۴۰ کیلومتر یعنی بیش از یک ششم محیط جهان طول دارد. حدود ۱۹۵۰ کیلومتر مسیر در ترکیه، ۲۶۰۰ کیلومتر در ایران و ۱۹۹۰ کیلومتر دیگر در پاکستان قرار گرفته است. سفر از استانبول به اسلام آباد ده روز طول خواهد کشید که بسیار سریعتر از ۲۱ روز دریایی بین ترکیه و پاکستان محسوب می شود.[۹]

یکی از موارد مشترک همکاری های دو کشور ایران و پاکستان مساله برقرای صلح در افغانستان است. طرفین همواره از حضور گروه تروریستی داعش در افغانستان و تهدیدات آن برای صلح و امنیت منطقه ابراز نگرانی کرده و توافق نمودند تا در خصوص تحولات صلح افغانستان به مشورتهای خود ادامه دهند. اهمیت حیاتی استقرار صلح در افغانستان بر ضرورت همکاری های منطقه ای دو کشور می افزاید.

پاکستان به عنوان کشوری مسلمان در همسایگی شرقی ایران، همواره از سیاست خارجی مبتنی بر روابط محکم با همسایگان حمایت نموده و در این راستا تلاش کرده که نقش متوازنی را ایفا نموده و حتی تلاش‌هایی برای میانجیگری میان تهران و ریاض داشته است.

.

 

منابع

[۱] . توصیه شورای آتلانتیک به آمریکا؛ بازبینی سیاست تجاری با پاکستان، اندیشکده راهبردی تبیین، ۳۱ شهریور۱۳۹۹

توصیه شورای آتلانتیک به آمریکا: بازبینی سیاست تجاری با پاکستان

[۲] . توصیه شورای آتلانتیک به آمریکا؛ بازبینی سیاست تجاری با پاکستان، اندیشکده راهبردی تبیین، ۳۱ شهریور۱۳۹۹

توصیه شورای آتلانتیک به آمریکا: بازبینی سیاست تجاری با پاکستان

[۳] . دعوت پاکستان از شرکت های آمریکایی برای سرمایه گزاری در این کشور، خبرگزاری تسنیم، ۲۶ مهر ۱۳۹۹،

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/07/26/237094

[۴] . آغاز ترانزیت کالا به افغانستان از بندر گوادر پاکستان، اندیشکده راهبردی تبیین، ۶ مرداد ۱۳۹۹

آغاز ترانزیت کالا به افغانستان از بندر گوادر پاکستان

[۵] . عربستان و پاکستان؛ رابطه ای که به دست انداز افتاده است، خبرگزاری تسنیم، ۱۱ شهریور۱۳۹۹

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/06/11/2339827

[۶] . سفر عمران خان به کابل؛ ظاهرسازی یا خط و نشان برای طالبان، خبرگزاری تسنیم، ۲ آذر ۱۳۹۹،

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/09/02/2394646

[۷] . “ریمدان” راهبردی‌ترین دروازه ایران برای افزایش مبادلات تجاری با پاکستان، خبرگزاری تسنیم،۱۵ دی ۱۳۹۹

www.tasnimnews.com/fa/news/1399/10/15/2425438

[۸] .افتتاح مرز تجاری رسمی ایران و پاکستان، خبرگزاری تسنیم، ۲۹ آذر۱۳۹۹

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/09/29/241344

[۹] . راه آهن ایران، ترکیه و پاکستان به راه ابریشم چین متصل می شود، خبرگزری تسنیم، ۹ دی ۱۳۹۹

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/10/09/242084