اندیشکده راهبردی تبیین- کتاب «شکست در بازی طولانی: وعده دروغین تغییر رژیم در خاورمیانه»[۱] به قلم فیلیپ اچ. گوردون[۲] در سال ۲۰۲۰ به زبان انگلیسی و توسط انتشارات سنت مارتین[۳] منتشر شده است. گوردون در این کتاب به تکرار اشتباهات دولت آمریکا در غرب آسیا و اقدامات این کشور در راستای تغییر حکومت‌های منطقه در هفتاد سال گذشته پرداخته است. نویسنده، این اقدامات را ناموفق، همراه با شکست‌های فاجعه‌بار، هزینه‌های گزاف و پیامدهای ناخواسته دانسته است و سعی در یافتن چرایی عطش سیاستگذاران آمریکایی به تداوم این رویکرد دارد. در این راستا هفت مورد مطالعاتی پیرامون تلاش آمریکا برای تغییر دولت‌ها در غرب آسیا بررسی شده است. سقوط دولت محمد مصدق در سال ۱۹۵۳، حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ و تلاش برای کنار زدن بشار اسد از قدرت در سوریه از آن جمله‌اند.
اهمیت این کتاب از آن جهت است که نویسنده آن، فردی از میان مقامات سابق آمریکا بوده و از نزدیک با روند سیاست‌گذاری‌ها، اعمال نفوذها و مکانیسم تصمیم‌گیری‌ها آگاه است. فیلیپ گوردون به انتقاد از رویکردی می‌پردازد که با وجود هزینه‌های بسیار برای دولت آمریکا و کشور هدف، طی دهه‌های متمادی بارها توسط تصمیم‌گیران آمریکایی مورد استفاده قرار گرفته است و در اغلب موارد به اهداف از پیش تعیین‌شده نرسیده است. انتقادات این کتاب را می‌توان همسو با تحولاتی در جامعه سیاسی آمریکا دانست که در سال‌های اخیر و به طور مشخص پس از حمله آمریکا به عراق نمایان شد. مطالبه بخش‌های گسترده‌ای از جامعه آمریکا به خصوص جوانان و همچنین سیاستمدارانی از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه مبنی بر عدم مداخله در سایر کشورها و تمرکز بر مشکلات داخلی آمریکا را می‌توان بخشی از این تحولات دانست. در این راستا، پرسشی که کتاب فوق‌الذکر به آن پرداخته این است که چرا سیاست تغییر رژیم با وجود ناکارآمدی و تحمیل هزینه‌های بسیار، به دفعات به کار گرفته شده است و سیاستگذاران آمریکایی تمایلی به تغییر آن نداشته‌اند.
معرفی نویسنده
فیلیپ گوردون کارشناس ارشد در حوزه روابط بین‌الملل و دیپلمات آمریکایی است. گوردون ۵۹ ساله، مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه اوهایو و مدارک کارشناسی ارشد و دکترا را از دانشکده مطالعات پیشرفته بین‌الملل دانشگاه جانز هاپکینز دریافت کرده است. وی در دولت اوباما دستیار ویژه رئیس‌جمهور و هماهنگ‌کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه بود که مسئولیت ارتباط و هماهنگی میان رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی را در موضوعات مختلف خاورمیانه از جمله برنامه هسته‌ای ایران بر عهده داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
پس از دولت اوباما، در گروه آلبرایت استون‌بریج به عنوان مشاور ویژه و در اندیشکده شورای روابط خارجی به عنوان پژوهشگر ارشد مشغول به کار شد. با استقرار دولت بایدن، گوردون به سمت دستیار ویژه رئیس‌جمهور و معاون مشاور امنیت ملی کامالا هریس معاون رئیس‌جمهور آمریکا منصوب شد. با آغاز مسئولیت گوردون در دولت بایدن، وی در هر سه دولت دموکرات اخیر آمریکا سابقه فعالیت دارد.
محتوای کتاب
استدلال کتاب ۳۶۸ صفحه‌ای «شکست در بازی طولانی» آن است که مخالفت با سیاست تغییر رژیم در غرب آسیا، ضرورتی عملی است نه اخلاقی. نویسنده مدعی است با وجود اینکه برای آمریکا بهتر است نهادها، رهبران و دولت‌هایی متفاوت از آنچه هم‌اکنون مستقر هستند وجود می‌داشتند اما سوال این است که تغییر این نهادها، رهبران و دولت‌ها چه ضرورتی دارد و سیاستگذاران آمریکایی باید چه اقداماتی در ارتباط با براندازی دولت‌ها انجام دهند که تغییرات رخ‌داده برای آمریکا مثبت باشد و آیا این تغییرات در راستای منافع آمریکاست یا خلاف جهت آن. مسئله‌ای که گوردون در این کتاب به آن توجه کرده است تمرکز صرف دولت آمریکا بر تغییر رژیم است در حالی که تغییر رفتار دولت‌ها مهم‌تر از براندازی آن‌هاست و تغییر رفتار است که اهداف آمریکا در منطقه را محقّق می‌کند.
یکی از نکات مهم مورد اشاره در این کتاب، پیش‌بینی‌ناپذیری نتایج اقدامات برای تغییر حکومت در یک کشور است. به نوشته نویسنده، بازیگران خارجی برای استقرار حکومت‌هایی به کلی جدید، نیاز به مجموعه‌ای از بازیگران داخلی دارند و تنها در صورتی این اصل صدق نمی‌کند که موضوع شکست کامل نظامی و نابودی اقتصادی در میان باشد، مانند نمونه‌های آلمان و ژاپن در جنگ جهانی. بنابراین بازیگران داخلی اهمیت بسیاری می‌یابند و همچنین فرایندهای داخلی پیچیده بوده و متغیرهای گوناگونی دخیل هستند. این پیچیدگی‌ها و متغیرها موجب می‌شود دخالت خارجی در هر نوعی، پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیر و غیرمنتظره به همراه داشته باشد که اهداف اولیه کشور مداخله‌کننده را به حاشیه می‌برد. نویسنده کتاب «شکست در بازی طولانی» برای پشتیبانی از استدلال خود، تحلیلی با جزئیات از برخی تحولات و سناریوهای کلیدی ارائه می‌کند. او از مباحثات درونی دولت اوباما در زمان انقلاب مصر و سقوط حسنی مبارک، بمباران لیبی و سیاست آمریکا در قبال سوریه اطلاعات مفیدی ارائه می‌دهد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
این کتاب به فرایندهای تصمیم‌گیری در آمریکا در ارتباط با غرب آسیا پرداخته و ویژگیهای این فرایندها را برشمرده است. به نوشته نویسنده، احتمال اندکی وجود دارد که نظرات کارشناسی از سوی دیپلمات‌ها، مقامات و تحلیلگران، اهداف سیاسی آمریکا را تعیین کند. چگونگی مباحثات میان دولتمردان و اعضای اندیشکده‌ها در موضوعات مختلف از جمله جنگ و صلح از مطالب قابل توجهی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. در جریان این مباحثات و در نحوه نگرش به موضوعات، تفاوت‌های نسلی بسیار اثرگذار است و تمایز آرمانگرایان و عملگرایان قابل توجه است.
از انتقادات مطرح‌شده در این کتاب، تناقض میان ادعاها در مورد ارزش‌های دموکراتیک و عمل تصمیم‌گیران آمریکایی است و میان آن ادعاها و آنچه که در عمل اتفاق می‌افتد سازگاری وجود ندارد. همچنین به نوشته نویسنده، هنگامی که تصمیمی برای تغییر دولت اتخاذ می‌شده است، هماهنگی میان نهادهای مختلف برای اجرای تصمیمات به صورت کامل صورت نمی‌گرفت و توجه به گوناگونی و کفایت منابع اطلاعاتی، برنامه‌ریزی جهت حفظ دستاوردهای کوتاه‌مدت، جلوگیری از ایجاد خلأ امنیتی و سیاسی، بازسازی جوامع و حمایت از نظمی جدید به ندرت اتفاق می‌افتاد. علاوه بر اینها، نویسنده به سرمایه‌گذاری آمریکا بر شخصیت‌های سیاسی کشور مورد مداخله پرداخته و اشاره می‌کند که اهرم آمریکا برای تحت فشار قرار دادن آنها چندان قدرتمند نبوده و در نهایت نتیجه می‌گیرد تکیه بر این شخصیت‌های تحت الحمایه بیهوده بوده است.
نتیجه‌گیری
پس از جنگ جهانی دوم و ظهور جهان دوقطبی، ایالات متحده با در پیش گرفتن سیاستی مداخله‌جویانه سعی در بسط و حفظ حوزه‌های نفوذ خود داشت و اغلب برای جلوگیری از ورود شوروی به این حوزه‌ها دست به کار می‌شد و در صورت بروز ناسازگاری در هیئت حاکمه کشور تحت نفوذ، دست به تغییر حکومت در آن کشور می‌زد. این موضوع در غرب آسیا که یکی از مناطق حساس و مهم از دید دو ابرقدرت بود نمود بیشتری یافته است. انگاره تک ابرقدرتی پس از ۱۱ سپتامبر، آمریکا را که دیگر رقیبی برای خود قابل تصور نبود به سمت موج جدیدی از تغییر رژیم‌ها در غرب آسیا کشاند که با وجود اعمال هزینه‌های مالی و جانی برای خود و آن کشور، به اهداف از پیش تعیین‌شده نرسید.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
فیلیپ اچ. گوردون در کتاب «شکست در بازی طولانی: وعده دروغین تغییر رژیم در خاورمیانه» معتقد است آمریکا در دوران پس از جنگ سرد، اشتباهات خود در جریان تغییر رژیم‌ها را تکرار کرده است. وی مدعی است سیاست تغییر رژیم به یک عادت در میان تصمیم‌گیران آمریکایی تبدیل شده است در حالی کارشناسان دولت آمریکا نظرات متفاوتی ارائه می‌کردند. گوردون که خود سال‌ها یکی از همین کارشناسان بوده و به خوبی با فرایندهای تصمیم‌گیری در دولت آمریکا آشنا است با ارائه جزئیات بسیار، سعی در استخراج الگوی رفتاری مشابه از تغییر رژیم‌ها دارد و به همین دلایل، کتاب مورد اشاره منبعی قابل اعتنا برای پژوهشگران سیاست داخلی و خارجی آمریکا محسوب می‌شود.
پی نوشت
[۱] Losing the Long Game: The False Promise of Regime Change in the Middle East
[۲] Philip H. Gordon
[۳] St. Martin’s Press
