اندیشکده راهبردی تبیین- آخرین جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره برجام[۱]، شاهد محکومیت آمریکا به دلیل خروج از توافق و مطالبه رفع تحریم‌ها به هدف احیای توافق هسته‌ای از سوی مسئولان عالی‌رتبه سازمان ملل بود. هم‌چنین اعضای مختلف شورا خواستار تلاش طرفین برای نتیجه‌بخشی مذاکرات وین شدند. مذاکراتی که به گفته نمایندگان اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی به مراحل دشواری رسیده است. این یادداشت پس از ارزیابی محتوای این جلسه، دلایل کُندی مذاکرات هسته‌ای در وین را مورد بررسی قرار می‌دهد.
جلسه شورای امنیت
در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد مورخ ۹ تیر ۱۴۰۰ نمایندگان ایران و آمریکا، یکدیگر را به نقض برجام متهم کرده و دیگری را مانع احیای این توافق دانستند. و البته اکثریت اعضای شورا نیز در مواضع خود، تحریم‌های آمریکا و خروج این کشور از توافق هسته‌ای را عامل انسداد در این مسأله عنوان کردند. رزماری دیکارلو، معاون دبیرکل در امور سیاسی رفع تحریم نفت را «اقدامی لازم» برای اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ دانست. او ضمن اشاره به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص افزایش حجم و غنای اورانیوم و نصب سانتریفیوژهای جدید، اذعان کرد گزارشی مبنی بر اینکه ایران برنامه هسته‌ای‌اش را به سوی ابعاد نظامی سوق داده باشد، دریافت نشده است. حتی بیان داشت که نمی‌توان با صراحت برنامه موشکی ایران را نیز نقض قطعنامه ۲۲۳۱ دانست.
رئیس هیئت نمایندگی اتحادیه اروپا نیز با ابراز نگرانی از انباشت اورانیوم غنی‌شده ایران، از آمریکا خواست پنجره دیپلماسی را نبندد و از ایران نیز خواست از فعالیت‌های تنش‌زا در برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای اجتناب کند. وی در حالی مدعی تلاش اروپا از طریق کانال اینستکس برای حفظ روابط تجاری با ایران بود، که این کانال نتوانست حتی نیازمندی‌های اولیه غذایی و دارویی را در حد نیاز تأمین نماید. چین نیز یک‌جانبه‌گرایی آمریکا را عامل اصلی نقض برجام دانسته و خواستار بازگشت طرفین به تعهدات‌شان شد. نماینده روسیه نیز برخلاف نماینده اروپا، به دفاع از کاهش تعهدات ایران پرداخته و از همه طرف‌ها خواست از تعجیل بپرهیزند. حال آن‌که نمایندگان فرانسه و بریتانیا خواستار پایان سریع مذاکرات وین شده‌اند. نماینده آلمان سعی کرد در موضعی میانه این دو، انعطاف‌پذیری طرفین را شرط اصلی دستیابی به مصالحه دانسته و بیان کند که برجام، جایگزینی ندارد.
در این میان آمریکا بار دیگر مطالبات زیاده‌خواهانه خود را مطرح کرده و ایران را به دلیل گام‌های کاهش تعهدات به نقض برجام متهم نمود. وی به شدت از عدم نظارت آژانس ابراز نگرانی کرده و خواستار تمدید توافق موقت ایران و آژانس شد. او هم‌چنین برنامه موشکی ایران را نقض برجام دانسته و مدعی شد آمریکا «از همه ابزارها برای مقابله با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای ایران از جمله نقض قطعنامه ۱۷۰۱ مصوب ۲۰۰۶ در مورد انتقال غیرمجاز اسلحه به حزب‌الله لبنان و نقض قطعنامه ۲۲۱۶ مصوب ۲۰۱۵ در مورد منع انتقال سلاح به انصارالله یمن» استفاده خواهد کرد.
فرصت‌ها و چالش‌های ایران
در شرایط کنونی، نگرانی‌های شدید آمریکا و دولت‌های اروپایی از پیشرفت‌های رخ‌داده در برنامه هسته‌ای و به‌ویژه لغو نظارت‌های فراپادمانی آژانس، اهرم فشار مناسبی است که ایران نمی‌بایست آن را به هدف تعجیل در مذاکرات و نتیجه‌بخشی سریع‌تر، از دست بدهد. اکنون زمان تصمیم‌گیری آن‌هاست زیرا ایران به تصریح اعلام داشته که این گام‌ها، بازگشت‌پذیر هستند[۲] ولی آمریکا و اروپا باید نسبت به رفع تحریم‌ها و تأمین منافع ایران، تضمین بدهند. ضمانتی که تنها با راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها در بازه زمانی معین، مشخص خواهد شد. و عدم پذیرش این راستی‌آزمایی یکی از مهم‌ترین موانع نتیجه‌بخشی مذاکرات وین تاکنون بوده است. این مسأله به‌ویژه از آن جهت که مهار برنامه هسته‌ای ایران هنوز در معماری عدم اشاعه مطلوب غرب، از اهمیت بالایی برخوردار است، می‌تواند فرصتی برای اخذ امتیاز لازم از سوی تیم مذاکره‌کننده ایرانی باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
این در حالی است که آمریکا به خطا گمان برده که ایران تحت فشار به هر توافقی تن می‌دهد و به همین دلیل یکی از دلایل تأخیر در نتیجه‌بخشی، این زیاده‌خواهی تیم کاخ سفید است که خواستار آغاز مذاکرات در حوزه‌های منطقه‌ای و موشکی شده و طبق آنچه در برخی رسانه‌ها منتشر شده، رفع برخی تحریم‌های مهم از جمله رفع الصاق سپاه پاسداران به فهرست سازمان‌های به‌اصطلاح تروریستی را به این امر منوط کرده است. رفع این تحریم از آن جهت برای تأمین منافع اقتصادی ایران از برجام اهمیت دارد که حتی پس از رفع تمامی تحریم‌های برجامی، الصاق سپاه به آن فهرست، مانع همکاری‌های تجاری و مالی بسیاری از شرکت‌ها و مؤسسات دولتی و خصوصی ایرانی با خارج از کشور خواهد بود. زیرا در دوره ترامپ با روش «نطقه‌زنی» ارتباطاتی میان برخی افراد یا نهادها با چندین واسطه با نهادهای نزدیک به سپاه را برشمرده‌اند که موانع جدی برای فعالیت‌های آزادانه اقتصادی‌شان خواهد بود. همین مسأله درباره تحریم نهادهای ذیل دفتر مقام معظم رهبری مانند ستاد اجرایی فرمان امام، نیز وجود دارد که عدم رفع تحریم آن، عملاً به مانعی در برابر منافع اقتصادی ایران بدل خواهد شد. در عین حال که طبق گزارش وزارت امور خارجه، هیچ‌یک از تحریم‌های اولیه و هم‌چنین تحریم‌های حوزه حقوق‌بشر، موشکی و به‌اصطلاح تروریسم نیز رفع نخواهند شد[۳].
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
چالش ایران در تداوم زیاده‌خواهی‌های آمریکا، از یک‌سو ادامه حملات نظامی آمریکا به گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه و از سوی دیگر احتمال افزایش خراب‌کاری‌های رژیم صهیونیستی علیه امنیت ملی ایران است. هم‌چنان که افزایش و ادامه تحریم‌ها نیز فشارهای معیشتی را بر اقشار ضعیف‌تر به دنبال خواهد داشت. اما در صورت اصرار طرف مقابل بر تکمیل برجام با مذاکرات دیگر، لازم است ایران بسته مذاکراتی مطلوب خود در حوزه منطقه را روی میز گذاشته و حتی در زمینه تسلیحاتی نیز مطلوبیت‌های خود مبنی بر خلع سلاح هسته‌ای رژیم و مسأله فروش تسلیحات غربی به بازیگران منطقه‌ای را مد نظر قرار دهد. گرچه این بسته مذاکراتی مورد قبول طرف مقابل قرار نخواهد گرفت، ولی در افکار عمومی داخل و خارج از کشور، اتهام مذاکره‌گریزی را از ایران سلب می‌کند و ایران مقصر پایان برجام نخواهد بود.
منابع
[۱] متن جلسه شورای امنیت، قابل دسترسی در
https://www.un.org/press/en/2021/sc14569.doc.htm
[۲] مکانیسم پیشنهادی ظریف برای هماهنگی اقدامات آمریکا و ایران، ایسنا، ۱۴ بهمن ۱۳۹۹، قابل دسترسی در
https://www.isna.ir/news/99111410040/
[۳] متن گزارش وزارت خارجه، قابل دسترسی در
https://www.scfr.ir/fa/500/882
