اندیشکده راهبردی تبیین- اهداف بازدارندگی ایران، ابزار مورد استفاده، بازدارندگی هسته‌ای در آینده، کنترل جزئی ایران بر خلیج فارس، توانایی استفاده از شبه‌نظامیان و در نهایت نقاط قوت و ضعف مفهوم بازدارندگی ایران مباحثی است که در این مقاله مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. نتیجه‌گیری نویسنده این است که ابزارهای تهران می‌تواند در مقابل دشمنان ایران، از جمله حتی ایالات متحده و اسرائیل بازدارندگی ایجاد کند اما مفهوم بازدارندگی ایران دارای نقاط ضعفی است که می‌تواند ایران را نیز از اقدام علیه دشمنان باز دارد^.

مقدمه

ایران کشوری با مفهوم امنیتی منحصر به فرد است که اهداف اصلی آن اطمینان از ثبات حکومت این کشور، دستیابی به هژمونی منطقه‌ای و صدور انقلاب اسلامی است. این مفهوم از چندین عنصر اساسی نشأت می‌گیرد: تاریخ طولانی ایران؛ اعتقادات مذهبی، که در سیاست ایران تعیین‌کننده است؛ جاه‌طلبی‌های حکومت ایران، که اردوگاه مسلمانان شیعه را رهبری می‌کند؛ موقعیت جغرافیایی ایران، که به تلاش آن برای گسترش نفوذ خود در مناطق اطراف کمک می‌کند و دشمنان قدرتمندی که با آن‌ها روبروست. این عناصر ایران را ملزم به پیش‌بینی و مقابله با بسیاری از تهدیدها می‌کند، در عین حال، سیاست ایران، رژیم‌ها و سازمان‌های منطقه را تهدید می‌کند.

درک ایران از تهدید

بازدارندگی پایه و اساس مفهوم امنیتی ایران است که تا حد زیادی از چندین مشکلات امنیتی در دهه‌های اخیر شکل گرفته است. اول اینکه اصلی‌ترین دشمنان ایران، قدرت‌های بزرگ بوده یا هستند: تا فروپاشی رژیم کمونیستی، روسیه تزاری و اتحاد جماهیر شوروی و پس از آن ایالات متحده تهدید اصلی ایران بوده‌اند. ردیف دوم دشمنان ایران در مقاطع مختلف تاریخ شامل قدرت‌های منطقه‌ای در غرب ایران بوده است. مرتبط‌ترین آن‌ها عراق زیر حکومت صدام حسین بود که طولانی‌ترین جنگ خاورمیانه در دوران اخیر را به ایران تحمیل کرد و بر مفهوم امنیت و بازدارندگی ایران تأثیر زیادی گذاشت. ایران همچنین اسرائیل را یک قدرت نظامی منطقه‌ای می‌داند که با همکاری ایالات ‌متحده در تضعیف موقعیت منطقه‌ای ایران تلاش می‌کند. ایران با سازمان‌های تروریستی مختلفی که در داخل و خارج از این کشور فعالیت دارند، مبارزه می‌کند. مفهوم بازدارندگی ایران در درجه اول علیه همه این دشمنان است.

ثانیاً، ایران به طور کلی هیچ دولت-ملت متحدی ندارد که بتواند به آن در ایجاد بازدارندگی علیه دشمنان کمک کند. تنها متحدی که در کنار آن ایستاد سوریه بود. اما از آغاز بهار عربی، توانایی سوریه برای کمک به ایران در برابر دشمنانش به شدت کاهش یافته است. از سال 2013، سوریه به یک بار اقتصادی برای ایران تبدیل شده و این به نوبه خود باعث مخالفت گروه‌های متعدد داخل ایران می‌شود. روسیه در زمینه‌های نظامی، اقتصادی و هسته‌ای با ایران همکاری می‌کند، اما در مقابله با حملات اسرائیل علیه اهداف ایرانی و شیعی در سوریه هیچ کمکی به ایران نکرده و برای کسب نقش اصلی در بازسازی سوریه و نفوذ در این کشور، با ایران رقابت می‌کند.

سوم، ایران در زمینه تسلیحات متعارف، به ویژه در نیروی هوایی، از رقبای اصلی خود عقب است. نیروی هوایی ایران هنوز شامل هواپیماهای نسبتاً قدیمی است که در شرایط کنونی قادر به مقابله با نیروهای هوایی آمریکا و اسرائیل نیست. به همین دلیل، نیروی هوایی ایران هرگز در صحنه سوریه در برابر حملات اسرائیل مستقر نشده است. پدافند هوایی ایران نیز نتوانسته در برابر حملات اسرائیل در سوریه موثر باشد.

دو تحول تأثیرات عمده‌ای بر مفهوم بازدارندگی ایران داشته است. یکی انقلاب اسلامی بود که اساساً ماهیت رژیم را تغییر داد و باعث شد تا دشمنان خود – در رأس آن‌ها ایالات متحده و اسرائیل – و شیوه‌های برخورد با آن‌ها را بازتعریف کند. تحول دوم جنگ عراق و ایران بود که شکست بازدارندگی‌اش برابر عراق و نیاز به ایجاد ابزارهای متعدد بازدارندگی برای کمک به مقابله با دشمنان جدید را برای ایران روشن کرد. عراق در اوایل جنگ ایران را غافلگیر و از زرادخانه بزرگ موشک‌ها و سلاح‌های شیمیایی خود استفاده کرد.

اهداف بازدارندگی ایران

مفهوم بازدارندگی ایران، برتری نظامی و تکنولوژیکی ایالات متحده و نیاز به پاسخ مناسب به این مزیت را در نظر می‌گیرد. این پاسخ بر مفهوم جنگ نامتقارن استوار است که با در نظر داشتن قدرت کمتر خود نسبت به دشمنانش اتخاذ شده است. از یک‌سو، این مفهوم ایران را ملزم می‌کند تا نقاط ضعف نظامی و تکنولوژیک دشمن قوی را شناسایی و از آن بهره‌برداری کند، به طوری که داشتن قدرت کمتر، در مواقع رویارویی، باعث شکست آن نشود. از سوی دیگر، ایران می‌کوشد حتی در مواردی که نسبت به حریف ضعیف‌تر است قابلیت‌ها و مزایای خود را با توسعه تسلیحات نسبتاً ساده اما کشنده، حمله به نقاط ضعف دشمن به روش‌های غیرمنتظره با استفاده از تاکتیک‌های نامتعارف، و خنثی کردن نقاط قوت دشمن، به روشی شگفت‌آور و غیرمتعارف به حداکثر برساند (پینکو، 2017).

بنابراین مقابله با کشورهای قدرتمند از نظر نظامی و تکنولوژیک، ایران را ملزم به ساختن قابلیت‌هایی می‌کند که نه تنها دفاع موثری در اختیار او قرار  می‌دهد، بلکه دشمنانش را از آغاز حمله باز می‌دارد؛ چه این حملات دارای دامنه وسیع و چه محدود باشد. به طور خاص، هدف ایران این است که ایالات متحده و اسرائیل را از انجام چندین اقدام باز دارد:

• اقدام نظامی ایالات متحده علیه اهداف ایرانی شامل سیستم موشکی و سایت‌های هسته‌ای و اهداف شبه نظامیان شیعه، بیشتر در عراق و سوریه، به همین ترتیب ایران در تلاش است تا ایالات متحده را از ادامه تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور و حتی کمک به گروه‌های مخالف ایران باز دارد.
• حملات هوایی اسرائیل علیه سپاه پاسداران، سپاه قدس و شبه‌نظامیان شیعه در خارج از ایران و همچنین حمله علیه زرادخانه‌های موشکی و حمله یا خرابکاری در سایت‌های هسته‌ای با حمایت آمریکا.
• همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی با ایالات متحده و احتمالاً اسرائیل علیه ایران، از طریق اقداماتی که به حضور و فعالیت ایالات متحده در منطقه خلیج فارس کمک می‌کند.

جعبه ابزار بازدارندگی ایران

مفهوم بازدارندگی ایران تا حدی بر مشخصه‌های اصلی این کشور استوار است. قلمرو، ویژگی‌های جغرافیایی از جمله کنترل تمام ساحل شرقی خلیج فارس، جمعیت، مذهب شیعه و درآمدهای نفتی از جمله این ویژگی‌ها هستند که باعث مداخله ایران در سایر کشورهای منطقه و اعمال نفوذ بر سیاست‌ها و اقدامات آن‌ها می‌شود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

سامانه موشکی

مهم‌ترین ابزار بازدارندگی ایجاد شده توسط ایران، سامانه موشکی آن است که در حال حاضر شامل موشک‌های مختلف با برد حداکثر 2 هزار کیلومتر است اما ایران ظاهراً به دنبال گسترش این محدوده است. ایران درس خود را از جنگ با عراق آموخت. ایرانیان مورد تأثیر توانایی سیستم موشکی عراق در حمله به اهداف غیرنظامی و تأثیر وحشتناک آن بر روحیه مردم ایران قرار گرفتند. در همین حال، نیروی هوایی ایران و هواپیماهای قدیمی آن نتوانستند با نیروهای هوایی ایالات متحده و اسرائیل مقابله کنند. بنابراین سیستم موشکی ایران به اصلی‌ترین ابزار بازدارنده در برابر دشمنان اصلی آن – ایالات متحده، اسرائیل، عربستان سعودی و سازمان‌های تروریستی فعال علیه ایران، در رأس آن‌ها داعش- تبدیل شد. در حال حاضر ایران هیچ موشکی ندارد که بتواند نیمکره غربی را مورد اصابت قرار دهد و سال‌ها طول می‌کشد تا بتواند موشک‌های دوربرد تولید کند. اما منابع آمریکایی مشکوک هستند که ایران قصد انجام چنین کاری را دارد. در همین حال، ایران نشان داده که قادر است حتی در شرایط کنونی به پایگاه‌های آمریکایی در خاورمیانه و متحدان ایالات متحده حمله کند.

ایران در حال تقویت این زرادخانه با چهار ویژگی مهم است. اولین مورد، تنوع است: علاوه بر موشک‌های بالستیک، موشک‌های دیگری از انواع مختلف از جمله موشک‌های کروز، موشک‌های ساحل به دریا و هواپیماهای بدون سرنشین (از نوع مورد استفاده برای حمله به تاسیسات نفتی عربستان در سپتامبر 2019) را شامل می‌شود. ویژگی دوم، تلاش مداوم برای بهبود دقت موشک‌های این کشور به منظور انجام حملات دقیق علیه اهداف استراتژیک و نظامی است. ویژگی سوم، زرادخانه‌هایی موشکی است که ایران برای شبه‌نظامیان شیعه زیر فرماندهی خود می‌سازد. ویژگی چهارم، که ایران طبیعتاً به آن اشاره نمی‌کند، برنامه هسته‌ای است. در صورت دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای، قدرت بازدارندگی موشک‌هایش که بستر اصلی پرتاب سلاح‌های هسته‌ای خواهد بود، تقویت می‌شود.

ایران از نظر موشکی بر بسیاری از رقبای خود در خاورمیانه برتری دارد. بازدارندگی موشک‌های ایران پویاست و با گذشت زمان تغییر می‌کند و با افزایش دقت موشک‌ها قوی‌تر می‌شود. زرادخانه موشکی ایران به طور طبیعی یک عامل بازدارنده قوی در برابر دشمنان فرودست نظامی مانند عربستان سعودی است، اما در مقابل کشورهایی با قدرت نظامی بیشتر و بالاتر از همه ایالات متحده، نیز بازدارنده است؛ حتی اگر ایالات متحده دارای برتری نظامی قاطع و قابل ملاحظه‌ای باشد، دولت آمریکا می‌تواند از یک درگیری بازداشته شود، خواه بخاطر اجتناب از مشارکت در درگیری‌های گسترده در خاورمیانه، یا به دلیل اینکه ایران می‌تواند به منافع ایالات متحده در نقاط حساس، به عنوان مثال، متحدان آن یا آزادی ناوبری در خلیج فارس آسیب برساند.

ایران تاکنون تنها چند بار از سیستم موشکی خود علیه دشمنان خود استفاده کرده است و حتی در آن مواقع نیز تعداد کمی موشک شلیک کرده است. تعداد کم مواردی که ایران به اهداف آمریکایی و اسرائیلی موشک شلیک کرده است نشان می‌دهد که ایران قصد دارد بازدارندگی خود را در برابر دشمنان خود تقویت کند و این پیام را منتقل می‌کند که در آینده قدرت آتش موشکی خود را در برابر آن‌ها افزایش خواهد داد. در عین حال، ایران با احتیاط و خویشتنداری عمل می‌کند تا از تشدید درگیری در مقیاس بزرگ جلوگیری کند.

بازدارندگی هسته‌ای

ایران هنوز سلاح هسته‌ای ندارد و مدعی است که هیچ برنامه‌ای برای توسعه چنین تسلیحاتی ندارد. با این حال، از سال 1987، ایران در حال ساخت یک برنامه هسته‌ای پیشرفته است که هدف اصلی آن احتمالاً توسعه سلاح‌های هسته‌ای است. به نظر می‌رسد که در مرحله اولیه، ایران به دنبال سلاح هسته‌ای به عنوان دفاعی در برابر عراق بود که در تلاش برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای، پیش از ایران اقدام کرده بود. پس از تضعیف قدرت نظامی عراق طی دو جنگ خلیج فارس، برنامه هسته‌ای ایران به عنوان پاسخی به دو دشمن خود که از قبل دارای سلاح هسته‌ای بودند، یعنی ایالات متحده و اسرائیل و برای بازداشتن آن‌ها از حمله به ایران با تسلیحات هسته‌ای، طراحی شد. در عین حال، توسعه توان هسته‌ای ایران برای افزایش قدرت، موقعیت، نفوذ و حضور در منطقه طراحی شده بود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

حتی اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد و با وجود تهدید قوی که این سلاح‌ها ایجاد می‌کند، این سلاح‌ها لزوماً ابزار اصلی بازدارندگی ایران نخواهد بود. به‌رغم شدت تهدید هسته‌ای، خطر استفاده ایران از این سلاح‌ها علیه اسرائیل یا سایر کشورها در حال حاضر به دلایل مختلف زیاد به نظر نمی‌رسد. اگر ایران معتقد باشد که اسرائیل از قابلیت حمله دوم برخوردار است، سخت است باور کنیم که این کشور خطر حمله اسرائیل با سلاح هسته‌ای علیه شهرهای ایران را که صدها هزار ایرانی را به کام مرگ می‌کشد، بپذیرد. علاوه بر این، ایران می‌داند که حمله هسته‌ای به اسرائیل منجر به پاسخ قاطع آمریکا علیه ایران می‌شود. حتی کمتر احتمال دارد که ایران خود آمریکا یا دیگر متحدان آمریکایی مانند عربستان را با سلاح هسته‌ای مورد حمله قرار دهد. در عین حال، به نظر می‌رسد که توان هسته‌ای اسرائیل تاکنون از سوی ایران در وضعیت‌های تنش ایجادشده بین دو کشور، مرتبط و تهدیدآمیز تلقی نشده است. بنابراین، حتی در صورت دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای، آن‌ها را برای استفاده در شرایط حاد، نگه می‌دارد. در غالب وضعیت‌ها، ابزار اصلی بازدارنده ایران احتمالاً ابزار فعلی آن یعنی زرادخانه موشکی باقی خواهد ماند.

بازدارندگی هوایی

در شرایط کنونی، ظاهراً نیروی هوایی ایران یک عامل بازدارنده مهم در مفهوم ایران از بازدارندگی در خصوص صحنه سوریه نیست، احتمالاً به این دلیل که نیروهای هوایی برتر مانند نیروهای آمریکایی و اسرائیل در منطقه فعال هستند. با این حال، در اوایل سال 2016، ایران برای یک معامله بزرگ تسلیحاتی با روسیه مذاکره کرد که ازجمله شامل هواپیماهای جنگی سوخو -30 و سیستم‌های دفاع هوایی اس -400 بود (کام ، 2016). تا جایی که مشخص است، این قرارداد هنوز امضا نشده است، اما اگر و هنگامی که ایران به این سیستم‌های‌تسلیحاتی دست یافت، این سیستم‌ها احتمالاً به یک عامل بازدارنده مهم در مفهوم ایران تبدیل خواهند شد.

در همین حال، ایران در حال گسترش برد و قابلیت حمله پهپادهای مسلح خود برای انجام حملات هوایی دوربرد در ترکیب با موشک‌هاست. برجسته‌ترین مثال حمله ایران به تاسیسات نفتی عربستان در سپتامبر 2019 است، که در آن دولت آمریکا مدعی شد ایران دوازده موشک کروز و 20 پهپاد علیه این تأسیسات به کار گرفته است. بنابراین ایران نشان داد که نمی‌توان از حمله به تاسیسات مهم نفتی و ایجاد اختلال در کشتیرانی در خلیج فارس منع شود. استفاده چشمگیر از ترکیبی از پهپادها و موشک‌های کروز و خسارات شدید وارد شده به تأسیسات نفتی، بدون واکنش عربستان و آمریکا، احتمالاً به توان بازدارندگی ایران کمک کرده است.

بازدارندگی در خلیج فارس

در حوزه دریایی، اگرچه ناوگان دریایی ایران گاهی اوقات خارج از خلیج فارس فعالیت می‌کند مفهوم بازدارندگی ایران در درجه اول بر منطقه خلیج فارس متمرکز است. کنترل ایران بر ساحل شرقی خلیج فارس این توانایی را به این کشور می‌دهد که در سراسر خلیج فارس، از جمله گلوگاه آن، تنگه هرمز، وارد عمل شود، حمله کند و نفوذ قابل‌توجهی را اعمال کند. علاوه بر این، بر اساس درس‌های جنگ با عراق، ایران قابلیت‌های دریایی متنوعی ایجاد کرد که شامل زیردریایی‌های معمولی و کوچک، قایق‌های موشک‌انداز، قایق‌های کوچک تندرو، موشک ساحل به دریا، توپخانه ساحلی، هزاران مین دریایی و واحدهای تکاور آموزش‌دیده برای کنترل کشتی‌ها می‌شود. موقعیت و نزدیک بودن این صحنه به سرزمین ایران نیز به این کشور کمک می‌کند. ایران ضلع شرقی تنگه هرمز و ساحل خلیج فارس را کنترل می‌کند که دارای تعداد زیادی خور‌های بزرگ و کوچک است که می‌تواند واحدهای ناوگان دریایی را پنهان کرده و برای انجام حملات غافلگیرانه استفاده شوند.

این ابزارها ایران را قادر می‌سازد تا یک قابلیت بازدارندگی دریایی قابل‌توجه در منطقه خلیج فارس و مناطق اطراف آن ایجاد کند و ایران این توانایی را در سال‌های اخیر گسترش داده است. از آنجایی که ایران می‌داند که نیروهایش از نیروهای ایالات متحده به لحاظ درجه، جایگاه و کیفیت پایین‌ترند، ایران مراقب است اقدامی انجام ندهد که دولت آمریکا را وادار به واکنش شدید کند تا از آسیب و شوک در بازار جهانی نفت جلوگیری شود. ایران بارها تهدید کرده است که تنگه هرمز را مسدود کرده و از زور برای جلوگیری از حمل‌ونقل دریایی در خلیج فارس استفاده خواهد کرد، اما هرگز این کار را نکرده است زیرا ایالات متحده هشدار داده که در چنین شرایطی برای بازکردن تنگه و اجازه دادن به کشتیرانی در خلیج فارس متوسل به زور خواهد شد. این نکته نیز اهمیت زیادی دارد که بستن خلیج فارس صادرات نفت خود ایران را نیز مختل می‌کند. در اوایل جنگ با عراق، ایران متوجه شد که بستن این تنگه به ​​همان اندازه که به دشمنان ضربه می‌زند، به خودش نیز آسیب می‌رساند.

حملات تروریستی و شبه‌نظامیان شیعه

از زمان انقلاب اسلامی، ایران با حملات تروریستی در ارتباط بوده و با حملاتی علیه مخالفان رژیم در ایران و علیه کشورهایی که به عراق در جنگ علیه ایران کمک کردند، این کار را آغاز کرد. از سال 1984، هر سال دولت آمریکا ایران را به عنوان بزرگترین مرتکب حملات تروریستی در جهان معرفی کرده است. علاوه بر این، گاهی اوقات همکاری بین نهادهای امنیتی ایران و سازمان های تروریستی غیرایرانی مانند القاعده آشکار شده است. اما درحالی که تروریسم یک ابزار بازدارنده مهم برای ایران است، شمشیری دو لبه نیز هست: از زمان ظهور القاعده و داعش، بسیاری از کشورها به سرپرستی قدرت‌های بزرگ، اقدامات مشترکی را علیه حملات تروریستی هماهنگ کرده‌اند. برای ایران انجام حملات زیاد این چنینی بدون متهم شدن به حمایت از تروریسم، دشوار خواهد بود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

ایده {ایجاد} شبه‌نظامیان شیعه برای رهبران ایران چیز جدیدی نیست. شبه نظامیان شیعه در اوایل دهه 1980، اندکی پس از انقلاب اسلامی با تاسیس حزب‌الله در لبنان توسط ایران شروع به رشد کردند. علاوه بر حزب‌الله، شبکه شبه‌نظامیان ایران اکنون شامل شبه‌نظامیان شیعه عراقی وفادار به ایران، یک گروه شبه‌نظامی افغان، یک گروه شبه‌نظامی پاکستانی و اخیراً یک گروه شبه‌نظامی سوری می‌شود. ایران شبکه شبه‌نظامیان خود را بخشی از قدرت نظامی و قابلیت بازدارندگی خود می‌داند که به این کشور امکان می‌دهد تا یک بلوک شیعه را با قدرت نظامی یکپارچه، نمایندگی کند؛ در سایر کشورها مداخله نظامی کند؛ و رژیم‌های کشورهای دارای جمعیت شیعه را شکل دهد. این شبکه همچنین ایران را قادر می‌سازد تا از تلفات نیروی انسانی خود در جنگ جلوگیری کند و در برابر فشارهای داخلی و خارجی ناشی از مداخله در سوریه و عراق، مانور دهد.

استفاده ایران از شبه‌نظامیان حداقل دو پیامد برای مفهوم بازدارندگی دارد. اولین مورد این است که مهم‌ترین این شبه‌نظامیان، حزب‌الله و شبه‌نظامیان عراقی، تجربه گسترده‌ای در برخی حملات و جنگ‌های چریکی در سوریه، عراق و لبنان کسب کرده‌اند. حوثی‌ها همچنین در جنگ در یمن و شبه‌جزیره عربستان تجربه کسب کرده‌اند. در این کشورها، تروریسم و ​​جنگ چریکی شکل اصلی جنگ در دهه گذشته بوده است. این تجربه به شبه‌نظامیان و ایران توانایی بازدارندگی مهمی در برابر دشمنان قدرتمندی مانند ایالات متحده، اسرائیل و عربستان سعودی داده است. دوم، ایران مقادیر زیادی موشک و راکت برای حزب‌الله‌، شبه‌نظامیان عراقی، حوثی‌ها و همچنین سازمان‌های فلسطینی به رهبری حماس و جهاد اسلامی فراهم می‌کند. این زرادخانه‌های موشکی قدرت قابل‌توجهی را در اختیار این سازمان‌ها قرار می‌دهد و عنصری مهم در توان بازدارندگی ایران است.

هدف ایران برای مهار آمریکا

رهبران ایران به خوبی می‌دانند که ایالات‌متحده از برتری نظامی، تکنولوژیکی و اقتصادی قابل‌توجهی بر ایران برخوردار است و ایران قادر به دفع یکباره قدرت آمریکا نیست. در نتیجه، ایران تلاش می‌کند تا توانایی‌هایی نظامی ایجاد کند که در مقایل دولت ایالات‌متحده بازدارندگی ایجاد کند و آن را متقاعد کند که با وجود برتری نظامی، در صورت حمله به ایران هزینه سنگینی را پرداخت خواهد کرد.

حکومت ایران احتمالاً در توانایی ایالات متحده برای حمله به اهداف ایرانی در پاسخ به تحریکات این کشور تردیدی ندارد. تردیدهای ایران مربوط به آمادگی و عزم دولت آمریکا برای حمله به اهداف ایران است، حتی در شرایطی که ایران تهدید می‌کند که آمریکا هزینه سنگینی را برای حمله به ایران پرداخت خواهد کرد. اعتقاد ایرانیان مبنی بر اینکه ایالات متحده برای حمله به ایران هیچ عجله‌ای نخواهد داشت، احتمالاً پس از حمله سپتامبر 2019 ایران به تأسیسات نفتی در عربستان سعودی که آمریکا و عربستان هیچ پاسخی به آن ندادند تقویت شد. از سوی دیگر، ترور سردار سلیمانی توسط ایالات متحده احتمالاً ترس ایران را افزایش داد، که در واکنش ناچیز ایران نمایان شد.

اگرچه ایران نگران است دولت آمریکا برای ایجاد ناآرامی‌های داخلی در ایران که منجر به سرنگونی حکومت شود، فشارهای اقتصادی سنگینی را بر این کشور وارد کند، اما این‌که از توانایی کافی برای بازداشتن ایالات متحده از چنین اقداماتی برخوردار باشد، محل تردید است. پاسخ احتمالی ایران – تهدید علیه متحدان ایالات متحده؛ تهدید برای صادرات نفت از خلیج فارس؛  وارد کردن روسيه، چين و كشورهاي اروپايي براي اعمال نفوذ در دولت آمريكا براي كاهش فشارها بر ايران – براي متوقف كردن اين فشار كافي به نظر نمی‌رسد.

حوزه‌های اصلی ایران برای بازدارندگی در مقابل ایالات متحده خلیج فارس و عراق است؛ هر دو در مرز ایران و هر دو با حضور نیروهای آمریکایی که تهدیدی برای ایران محسوب می‌شوند. بنابراین هدف راهبردی ایران کاهش این حضور و بازداشتن ایالات متحده از حمله به منافع ایران است. با این حال، با توجه به مزیت راهبردی آمریکا، ایران مراقب است از عبور از خطوط قرمز ایالات متحده خودداری کند و از اقداماتی که منجر به تشدید و درگیری گسترده می‌شود خودداری می‌کند.

هدف ایران برای مهار اسرائیل

ایران بعد از تهدید آمریکا، اسرائیل را دومین تهدید جدی تلقی می‌کند. بنابراین معتقد است که بازداشتن اسرائیل از حمله به دارایی‌های و نفوذ این کشور در خاورمیانه بسیار مهم است. در سال‌های اخیر، درگیری اصلی بین ایران و اسرائیل در داخل و اطراف صحنه سوریه اتفاق افتاده و نیروهای هوایی اسرائیل بارها به اهداف شبه‌نظامیان شیعه و سپاه پاسداران حمله کرده‌اند. این حملات با هدف ایجاد اختلال در استقرار ایران در سوریه و تلاش ایران برای ایجاد جبهه دیگری علیه اسرائیل و ارتقاء زرادخانه موشکی حزب‌الله در لبنان انجام می‌شود. با وجود تلفات زیاد و خسارات سنگینی که این حملات به نیروهای شیعه و ایران وارد کرده است، تاکنون ایران نتوانسته اسرائیل را از ادامه این حملات باز دارد.

ایران این توانایی را دارد که با حمله به اهداف اسرائیل برای جلوگیری از تداوم حملات هوایی، عمدتاً با استفاده از انبار موشک‌های حزب‌الله در لبنان و موشک‌های خود ایران پاسخ دهد. با این حال، ایران تا به امروز تنها در چند مورد و در مقیاس محدود از موشک در سوریه علیه اهداف اسرائیلی استفاده کرده است. این نشان‌دهنده رویکرد محتاطانه ایران با هدف جلوگیری از تشدید تنش در مقیاس وسیع است که می‌تواند منجر به حمایت ملموس آمریکا از اسرائیل شامل حمله به سایت‌های هسته‌ای در ایران شود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

تاکنون اسرائیل حملات هوایی به اهداف نظامی در ایران انجام نداده است، اما چندین انفجار و آتش‌سوزی در سایت‌های هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر رخ داده است. یکی از شدیدترین آنها انفجار در تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز در آوریل 2021 بود که ایران آن را به اسرائیل نسبت داد. به احتمال زیاد ایران معتقد است که در یک درگیری وسیع، اسرائیل می‌تواند به اهداف راهبردی در ایران، مهم‌تر از همه، اهداف هسته‌ای، حمله کند.  علاوه بر این، در شرایط خاص، دولت آمریکا ممکن است از حملات اسرائیل به سایت‌های هسته ای در ایران حمایت کند تا از تشدید کلی تنش در خاورمیانه ناشی از دستیابی ایران به توان هسته‌ای جلوگیری کند.

با این وجود، ایران ممکن است روزی سلاح هسته‌ای تولید کند. برنامه هسته‌ای ایران از سال 1987 وجود داشته و احتمالاً هدف نهایی آن دستیابی به سلاح هسته‌ای است. تاکنون، ایران به وضعیت در آستانه هسته‌ای بودن بسنده کرده است و توافق هسته‌ای سال 2015 ایران را ملزم می‌کند از عبور از این آستانه خودداری کند. از زمان خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای، ایران نیز از تعهدات خود در این توافق خارج شده و به عبور از آستانه نزدیک شده است. در اختیار داشتن سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران سطح جدیدی از تهدیدها و بازدارندگی شدیدتر علیه اسرائیل و عربستان سعودی ایجاد خواهد کرد.

در عین حال، به‌رغم توانایی بازدارندگی اسرائیل برابر ایران و حزب‌الله، بین دو طرف بازدارندگی متقابل وجود دارد، زیرا حتی قبل از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، ایران بازدارندگی خود را در برابر اسرائیل مبتنی بر زرادخانه‌های بزرگ موشکی خود و حزب الله ایجاد کرده است. حتی اگر اسرائیل برتر از ایران و حزب‌الله باشد، به ویژه در نیروی هوایی، اسرائیل باید مراقب باشد که از اقدامات منجر به رگبار گسترده راکت و موشک اجتناب کند.

هدف دشمنان برای مهار ایران

دشمنان ایران قبل از هر چیز به دنبال این هستند که این کشور را از ادامه تلاش‌های خود در چندین زمینه مهم باز دارند:

• دستبابی احتمالی به سلاح‌های هسته‌ای
• بهبود و استفاده از زرادخانه‌های موشکی ایران و حزب‌الله
• تثبیت ایران در سوریه و گسترش نفوذ آن در عراق و لبنان، به منظور تهدید بیشتر اسرائیل و ایجاد پل زمینی از ایران تا دریای مدیترانه
• دخالت شدید ایران در حملات تروریستی – مستقیماً از طریق حزب‌الله و غیر مستقیم از طریق کمک به دیگر شبه‌نظامیان شیعه
• نفوذ ایران در منطقه و خنثی سازی تلاش‌های آن برای اخلال در حمل و نقل و صادرات نفت کشورهای حاشیه خلیج فارس

نتیجه‌گیری

ایران جعبه ابزار بزرگی را برای ایجاد بازدارندگی در مقابل چالش‌ها و تهدیدهای نظامی، اقتصادی و سیاسی درست کرده است. اساس این سیستم بازدارندگی زرادخانه‌ای از موشک‌هاست که در ایران ساخته شده و در اختیار شبه‌نظامیان شیعه و برجسته‌ترین آن‌ها حزب‌الله است. شبه‌نظامیان برای جنگ زمینی علیه دشمنان ایران طراح شده‌اند. ترتیبات گسترده دریایی ایران حمل‌و‌نقل و صادرات نفت در خلیج فارس را تهدید می‌کند. توانایی هسته‌ای نیز اگر چه تهران برای استفاده از آن عجله‌ای ندارد بازدارندگی ایران را تشدید می‌کند. در نتیجه، حتی دشمنان قدرتمند ایران، از جمله ایالات متحده و اسرائیل، از اقداماتی که منجر به درگیری‌های گسترده می‌شود اجتناب می‌کنند. با این وجود، نقاط ضعفی در سیستم بازدارندگی ایران وجود دارد. ایران با درک برتری ارتش آمریکا، مراقب است که از درگیری‌های گسترده جلوگیری کند. ایران هیچ راه‌حلی برای فشار اقتصادی سنگین آمریکا و حملات اسرائیل به اهداف ایرانی و شیعی در سوریه ندارد. این کشور به جز در مقیاس محدود، از استفاده از سیستم موشکی خود علیه آمریکا و اسرائیل عقب‌نشینی می‌کند. ترور سردار قاسم سلیمانی و محسن فخری‌زاده نشان می‌دهد که ایران با چالش‌های سختی در زمینه بازدارندگی روبروست.

نویسنده: افرایم کام⁽Ephraim Kam) از موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل

ترجمه و تلخیص: مهدی آشنا/ کارشناس مسائل فلسطین

منبع

Strategic Assessment – A Multidisciplinary Journal on National Security

Volume 24, No. 3, July 2021, in:

 

https://strategicassessment.inss.org.il/en/articles/irans-deterrence-concept/

 

مقاله حاضر برای آشنایی مخاطبان با رویکرد یکی از مؤسسات مهم صهیونیستی به مفهوم بازدارندگی ایران ترجمه شده و طبیعتاً محتوای آن مورد تأیید مترجم نیست.