اندیشکده راهبردی تبیین- چین به دلیل گستره روابط جهانی از یک‌سو و روابط نزدیک با روسیه از سوی دیگر از نبرد اوکراین تأثیر خواهد پذیرفت. جلوگیری از اتحاد چین و روسیه در جنگ اوکراین و ممانعت از حمایت‌های اقتصادی و سیاسی چین از روسیه، از مهم‌ترین اهداف غرب برای وادارسازی کرملین به عقب‌نشینی بوده است. اما جز این، سیاست خارجی پکن در سه زمینه ممکن است از نبرد اکراین متأثر شود. اول، آیا نگرش حزب کمونیست چین به چگونگی حل مسأله تایوان را تغییر خواهد داد؟ دوم، آیا تجربه تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه، تأثیری در اقتصاد سیاسی چین نسبت به این کشورها خواهد داشت؟ و سوم، آیا شاهد زمینه‌های شکل‌گیری ائتلاف جدیدی از قدرت‌های تجدیدنظرطلب و ضدهژمون، در برابر آمریکا و اروپا خواهیم بود؟
چین و نبرد اوکراین
مؤلفه‌های مؤثر بر موضع چین نسبت به نبرد اوکراین، مقداری پیچیده‌تر از دیگر قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بوده است. چین روسیه را محکوم نکرده و برخلاف تحریم‌های غرب، با خرید نفت به کمک روسیه آمده، ولی از تقویت تسلیحاتی و نظامی پوتین نیز خودداری کرده است. پکن هم‌چنین از وتوی قطعنامه آمریکا علیه روسیه خودداری کرده و به آن رأی ممتنع داد. موضع پکن عمدتاً ناظر به روابطش با اروپاست. حمایت از این حمله می‌تواند به روابط اقتصادی چین با کشورهای اروپای شرقی و مرکزی آسیب وارد کند. در حالی که ضرورتی به ایجاد تنش در چنین سطحی احساس نمی‌کند.
بر این مبنا، تعدادی از کارشناسان آمریکایی، به کاخ سفید توصیه کردند که چین را به سوی روسیه سوق ندهد[1] و برعکس از چین بخواهد میانجی‌گری کند[2]. از جمله ریچارد هاس، معتقد است بایدن می‌بایست گفتگو با چین برای نقش‌آفرینی در بحران اوکراین را آغاز کند. در این راستا می‌توان به چین وعده داد که این نقش‌آفرینی مقدمه گفتگوهای راهبردی‌تر با آمریکا خواهد بود[3]. جان‌ففر عضو «بنیاد جامعه باز» نیز به دولت بایدن توصیه می‌کند همان‌گونه که برای مدیریت اقدامات علیه روسیه حاضر به تغییر نگرش نسبت به عربستان و ونزوئلا شده، درباره چین نیز چنین رفتار کند[4]. به نظر می‌رسد به همین دلیل، تاکنون خبری از کمک تسلیحاتی چین به روسیه نبوده، گرچه مقامات امنیتی آمریکا نسبت به آن ابراز نگرانی کردند[5].
از منظر ارزیابی فرصت‌ها، جنگ اوکراین، در دو حوزه فرصت‌های مهمی برای چین دارد. در زمینه اقتصادی، تحریم‌های غرب علیه روسیه، مسکو را وادار به فروش ارزان‌تر انرژی به پکن کرده است. هم‌چنین روسیه علاوه بر رکود ناشی از کرونا، به دلیل تحریم‌ها نیز نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است که فرصت دیگری برای چین است. به ویژه از این منظر که تحریم‌های غرب علیه روسیه از جنس تحریم‌های اولیه است و مانع جدی برای شرکت‌های چینی پدید نمی‌آورد. فرصت‌های بعدی در زمینه گسترش حوزه نفوذ است. زیرا با توجه روسیه به مرزهای غربی‌اش، فرصت بیشتری برای گسترش نفوذ چین در آسیای میانه در بر خواهد داشت.
اما از منظر تهدیدها، شکست روسیه در اوکراین، ناتو و آمریکا را برای مقابله با چین جسورتر خواهد ساخت. طبق روایت چین در رسانه‌های داخلی، مسکو خط مقدم مقابله با ناتو و آمریکاست و اگر این خط بشکند، نوبت پکن خواهد بود[6]. این نگرانی، غیرواقع‌بینانه نیست و در یک دور باطل، تقویت می‌شود. در واقع نگرانی چین، پیش‌بینی خودتحقق‌پذیر است. زیرا کارشناسان نومحافظه‌کار آمریکا نیز مرتب بر این طبل می‌کوبند که به‌تبع عدم همراهی چین با غرب علیه روسیه، واشنگتن باید با مسکو و پکن در یک جبهه وارد تقابل شود. نمونه چنین توصیه‌هایی در مطالب اندیشکده‌های «مطالعات راهبردی و بین‌المللی»[7] و «هریتیج»[8] مشهود است. در نشست اخیر ناتو در مادرید نیز درباره «رقابت سیستمی» با پکن سخن رفته و تهدید چین شامل «عملیات مخرب سایبری، لفاظی‌های تقابلی، کنترل بخش‌های کلیدی فناوری و صنعتی، و مشارکت رو به رشد با روسیه» ذکر شده است[9].
موضوع تایوان
اگر نه مهم‌ترین ولی یکی از مهم‌ترین مصادیق منازعه آمریکا و چین متأثر از نبرد اوکراین؛ موضوع تایوان است. بعضی کارشناسان غربی معتقدند مهم‌ترین تأثیر برتری روسیه در نبرد اوکراین، نمود ضعف غرب در حمایت از متحدانش و تحریک پکن به اقدام نظامی علیه تایوان است[10]. این کارشناسان هم‌چنین بیان می‌کنند که شکست روسیه، چین را در ارتباط با تایوان محتاط‌تر می‌کند. زیرا نبرد اوکراین نشان داد که چگونه فناوری‌ها و تاکتیک‌های جدید نظامی واقعاً تفاوت بزرگی در میدان جنگ ایجاد می‌کنند[11].
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]اما موقعیت اوکراین و تایوان تفاوت‌هایی دارد اولاً، موجودیت سیاسی اوکراین در مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته شده در حالی که درباره تایوان چنین نیست. ثانیاً، چین برخلاف روسیه در دوره رشد اقتصادی است و در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بعید است به اقدامی دست بزند که این رشد را به خطر بیندازد. به ویژه که چین هوشمندانه این نکته را مد نظر قرار می‌دهد که ایالات متحده نسبت به وقوع نبرد در اوکراین برای ایجاد محملی جهت تضعیف روسیه بی‌میل نبوده و نباید چنین بهانه‌ای برای ایجاد اجماع علیه پکن به واشنگتن بدهد. با این حال، نبرد اوکراین فرصتی است تا چین ضمن توسعه توان نظامی بر نمایش توان‌مندی‌ها و پیشروی تدریجی در میادین عملیاتی مانند دریای چین جنوبی نیز بیفزاید. برگزاری مانورهای دریای چین در اوایل مارس 2022 پس از آغاز نبرد اوکراین[12]، در هنگام سفر بایدن به شرق آسیا در اواخر می[13] و در آستانه سفر نانسی‌پلوسی به تایوان در اواخر ژوئیه[14]، در همین راستاست.
تجربه تحریم
اِعمال تحریم‌ها یک و چندجانبه آمریکا و متحدانش علیه روسیه و چگونگی مقابله با آن‌ها از سوی مسکو، از مهم‌ترین درس‌های نبرد اوکراین برای چین است. دلارزدایی از مبادلات تجاری مسکو و هم‌چنین استفاده از سیستم نقل‌وانتقالات بین‌بانکی فرامرزی چین، دو روش روسیه برای جلوگیری از تأثیر تحریم سوئیفت بر مبادلات دوجانبه بوده است[15]. نکته دیگر اینکه آمریکا و اروپا توان اِعمال تحریم ثانویه بر نفت و گاز روسیه را نداشته‌اند. به‌تبع اعمال تحریم‌های ثانویه و حتی اولیه علیه پکن به دلایل دیپلماتیک، اقتصادی و ژئوپلتیک، دشوارتر خواهد بود. چین می‌داند که تعمیق روابط تجاری‌اش با آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، مانع بزرگی بر سر راه فشارهای اقتصادی احتمالی آمریکا و احیاناً اروپا بر چین خواهد بود. سهام‌داری شرکت‌ها و مؤسسات غربی در چین هم آن‌ها را نسبت به تحریم چین محتاط‌تر خواهد ساخت و هم البته پکن را نسبت به تنش تجاری با آن‌ها پرهیز می‌دهد. نکته دیگر اینکه با توجه به اولویت مهار اقتصادی چین در سیاست خارجی آمریکا، پکن درصدد کسب منابع مطمئن انرژی برخواهد آمد. زیرا احتمالاً هم‌چنان نسبت به تأثیرگذاری واشنگتن بر نوع مواجهه عربستان و متحدان اقماری‌اش در بازار انرژی، نگران است.
بلوک‌بندی جدید؟
آیا نبرد اوکراین وضعیت جدیدی را رقم می‌زند که وضعیت چین در آن نسبت به قبل متغیر باشد؟ برای مثال یک سناریو اینکه موقعیت روسیه تحت تحریم‌ها و فشارهای غرب چندان ضعیف شود که وادار به مصالحه شده و به تدریج حلقه محاصره علیه چین تنگ‌تر گردد. یکی از دیپلمات‌های سابق وزارت خارجه آمریکا در حوزه جنوب شرق آسیا در این خصوص می‌نویسد:«استراتژیست‌های عاقل آمریکا واقف هستند که نباید اجازه دهند روسیه به دلیل مخالفت با غرب بیشتر از این به چین نزدیک شود»[16]. هم‌چنین می‌توان به نقل‌قول مادلین آلبرایت از پوتین اشاره داشت که در دوران کلینتون به آلبرایت گفته بود:«ذهنیت ما اروپایی است. روسیه باید قاطعانه بخشی از غرب باشد»[17].
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]سناریوی دیگر اینکه برتری روسیه موجب افول سیاست «چرخش به شرق» در سیاست خارجی آمریکا شود و توجه آمریکا را به شرق اروپا متمرکز کند. نکته‌ای که مورد اشاره برخی کارشناسان آمریکایی قرار گرفته است[18]. اما این برتری در عین حال می‌تواند اتحاد اروپا را با آمریکا در تقابل با چین افزایش دهد. در این حالت چین می‌تواند با سیاست‌های چندجانبه‌گرایانه، بلوک‌های متعددی را در دیگر مناطق ژئوپلتیک شکل دهد که مانع از تقویت چنین اجماعی علیه خود شود. در این زمینه، بی‌اعتمادی برخی متحدان آمریکا به خصوص در غرب آسیا محمل مناسبی برای سیاست خارجی چین است. این مسأله درباره تعامل با متحدان آمریکا در شرق آسیا مانند ژاپن و کره جنوبی نیز صدق می‌کند. پکن می‌تواند با دیپلماسی پیچیده‌ای از تقویت پیمان‌هایی مانند کوآد و آوکیس جلوگیری نماید. در همین راستا چین با پیشنهاد ایده «بریکس‌پلاس» درصدد توسعه همکاری‌های اقتصادی با دیگر کشورهای در حال توسعه برآمده است. توسعه مناسبات با ائتلاف‌های مانند سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ابتکار خلیج بنگال و بازار مشترک آمریکای جنوبی از این جمله هستند[19]. ظرفیت بریکس‌پلاس را می‌توان در این نمونه به خوبی مشاهده کرد که حتی اتحادی نزدیک به آمریکا مانند آسه‌آن را نیز توانسته به سوی خود جلب نماید[20]. اندیشکده‌های روسی نزدیک به کرملین نیز با استقبال از روند توسعه همکاری‌های گروه بریکس، بیان داشته‌اند که «بریکس باید درصدد «بازسازی خود به شکل پلتفرمی برای اتحاد کشورهای در حال توسعه» باشد[21].
منابع
[1][1] مایکل سوآین، هوشمندانه است که آمریکا چین را به سوی خط قرمز نراند، ریسپانسیبل‌استیت‌کرافت، 3 فروردین 1401، قابل دسترسی در
https://responsiblestatecraft.org/2022/03/23/on-ukraine-us-would-be-smart-not-to-push-china-off-the-thin-red-line/
[2][2] جانیس گروس، بحران اوکراین، فارن‌افرز، 18 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2022-03-09/ukraine-dilemma?utm_source=twitter_posts&utm_medium=social&utm_campaign=tw_daily_soc
[3] ریچارد هاس، از جنگ انتخابی تا جنگ استقامتی، پروجکت‌سیندی‌کیت، 23 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.project-syndicate.org/commentary/war-of-perseverence-in-ukraine-by-richard-haass-2022-03
[4] جان‌ففر، مسیر مقابله آمریکا با پوتین از چین می‌گذرد، ریسپانسیبل‌استیت‌کرافت، 5 تیر 1401، قابل دسترسی در
https://responsiblestatecraft.org/2022/06/26/americas-best-path-for-fighting-putinism-goes-through-beijing/
[5] فایننشال‌تایمز، مقامات آمریکایی می گویند روسیه از چین برای کمک نظامی در اوکراین درخواست کرده است، 23 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.ft.com/content/30850470-8c8c-4b53-aa39-01497064a7b7
[6] دیوید باندورسکی، چین و روسیه به ترویج اطلاعات نادرست می‌پردازند، بروکینگز، 20 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.brookings.edu/techstream/china-and-russia-are-joining-forces-to-spread-disinformation/
[7] آنتونی کوردسمن، استراتژی ایالات متحده و درس‌های واقعی جنگ در اوکراین، اندیشکده مطالعات راهبردی و بین‌المللی، 23 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.csis.org/analysis/us-strategy-and-real-lessons-war-ukraine-cooperation-russia-and-china-lasting-confrontation
[8] فردریکو بارتل، چین باز هم بودجه نظامی خود را افزایش می‌دهد، بنیاد هریتیج، 23 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.heritage.org/asia/commentary/period-brute-force-china-increases-its-military-budget-yet-again?ute_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign=thf-tw
[9] سیان مونگان، در نشست ناتو در مادرید چه گذشت، 10 تیر 1401، قابل دسترسی در
https://www.csis.org/analysis/what-happened-natos-madrid-summit
[10]محمدحسین خدائیان، تاثیر جنگ اوکراین بر سیاست‌های آمریکا و چین در آسیا-اقیانوسیه، ایرنا، 26 اردیبهشت 1401، قابل دسترسی در
https://www.isna.ir/news/1401022617421/
[11] تانگ ژائو، چین چگونه حمله روسیه را مدیریت کرده است، 23 فروردین 1401، قابل دسترسی در
https://carnegieendowment.org/2022/04/12/how-china-has-handled-its-strategic-dilemma-over-russia-s-invasion-pub-86875
[12] رویترز، رزمایش دریایی چین در دریای چین جنوبی، 14 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.reuters.com/world/china-announces-south-china-sea-drills-close-vietnam-coast-2022-03-05/
[13] یورونیوز، رزمایش مشترک بمب‌افکن‌های چین و روسیه در شرق آسیا همزمان با سفر بایدن، 4 خرداد 1401، قابل دسترسی در
https://per.euronews.com/2022/05/25/china-russia-bombers-joint-drill-in-east-asia-amid-biden-trip-to-the-region
[14] خبرآنلاین، مانور نظامی چین در سواحل مقابل تایوان، 8 مرداد 1401، قابل دسترسی در
https://www.khabaronline.ir/xj63p
[15] ژانگ‌لوئان زوئه‌لیو، پتانسیل روسیه در دلارزدایی در آسیا، شورای روابط خارجی، 20 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.cfr.org/blog/besides-china-putin-has-another-potential-de-dollarization-partner-asia
[16] آناتول لیون، چرا آمریکا باید به روسیه پیشنهاد دیپلماتیک بدهد، ریسپانسیبل‌استیت‌کرافت، 2 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.responsiblestatecraft.org/2022/02/21/what-the-us-should-offer-russia-to-stave-off-war-in-ukraine/
[17] مادلین آلبرایت، پوتین اشتباهی تاریخی مرتکب می‌شود، نیویورک‌تایمز، 4 اسفند 1400، قابل دسترسی در
https://www.nytimes.com/2022/02/23/opinion/putin-ukraine.html
[18] مارتین ایندیک، هزینه تعدیل نیرو، فارن‌افرز، 25 بهمن 1400، قابل دسترسی در
https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2022-02-14/price-retrenchment
[19] یاروسلاو لیسووریک، آیا بریکس می‌تواند مبنای نظم جدید جهانی شود، 24 فروردین 1401، قابل دسترسی در
https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/can-brics-underpin-a-new-world-order/
[20] یاروسلاو لیسووریک، اهمیت آسه‌آن در سال جدید، 31 تیر 1401، قابل دسترسی در
https://valdaiclub.com/a/highlights/the-year-of-asean-centrality/
[21] دمیتری رازوموسکی، بریکس چگونه در موج دوم گسترش می‌یابد، اندیشکده والدای، 23 تیر 1401، قابل دسترسی در
https://valdaiclub.com/a/highlights/brics-how-will-the-organisation-get-a-second-wind-/
