عربستان سعودی پس از 25 سال، سفیر جدید خود سرتیپ «ثامر السبهان» در عراق را تعیین کرد. السبهان پیش از این به عنوان وابسته نظامی سفارت عربستان در لبنان فعالیت می‌کرد. وی مقابل شاه سعودی سوگند خورده و قرار است کار خود را در بغداد آغاز کند. اما سفیر جدید به عنوان یک شخص نظامی- امنیتی، نگرانی و مخالفت برخی گروه‌ها در عراق را نسبت به او و هدف ریاض از معرفی‌اش برانگیخته است.

معرفی اجمالی سفیر جدید عربستان در عراق

«ثامر السبهان» یک افسر نظامی با درجه سرتیپ ستاد است و قبلا در سفارت عربستان در لبنان مشغول خدمت بوده. السبهان متولد 1967 (48 ساله) بوده و دوران تحصیل خود را در مدرسه الجزیره گذرانده و در سال 1985 دیپلم گرفته است. در سال 1988 در رشته علوم سیاسی از دانشگاه نظامی ملک عبدالعزیز مدرک کارشناسی دریافت کرده و بعد از آن برای گذراندن دوره های نظامی به ایالات متحده امریکا رفته است. پس از آن  مسئولیت های مختلفی را در نهادهای نظامی عربستان برعهده گرفته است. روابط السبهان با آمریکایی ها بسیار نزدیک است و سابقه خدمت در کنار وزرای دفاع کشورهای غربی را در کارنامه خود دارد از جمله دیک چنی، وزیر اسبق دفاع و معاون اسبق رئیس جمهوری امریکا، تام کینگ، وزیر دفاع سابق بریتانیا و سرلشگر ژوزف هور، فرمانده کل نیروهای مرکزی امریکا.

السبهان در عربستان مسئولیت های نظامی ـ امنیتی مختلفی را بر عهده داشته است. مانند فرمانده بخش های مختلف گارد ویژه نظامی، افسر وزارت امنیت و مسئول تامین امنیت فرمانده مرکزی آمریکا در دوره جنگ اول خلیج فارس و افسر سازمان امنیت همراه با امیر خالد بن سلطان بن عبدالعزیز السعود در سال های 1993 تا 1995.

سفیر جدید سعوی درعراق بارها در جریان اشغال عراق توسط آمریکایی ها، به این کشور سفر کرده و به عنوان مشاور نظامی در نیروهای ائتلاف و نیز رایزن نظامی در سفارت آمریکا در بغداد فعال بوده است. وی همچنین به عنوان رایزن نظامی در لبنان، مسئول همراهی با اهل تسنن برای جلوگیری از افزایش نفوذ ایران در این کشور بوده است. السبهان همچنین مسئول دفاتر سفارت عربستان در لبنان با سفارت امریکا بوده و بر امور نظامی جریان المستقبل و گروه های مسلح در طرابلس نظارت داشته است. بر اساس برخی از اسناد محرمانه که به بیرون درز کرده است السبهان زمانی که در سفارت عربستان در بیروت کار می‌کرد، مسئول ارائه کمک به گروهک تروریستی جبهه النصره در سوریه بوده است.

جمع آوری اطلاعات و ارتباط با جاسوسان علیه حزب‌الله از جمله مسئولیت های او در لبنان بوده و از چهره های برجسته در جنگ رژیم صهیونیستی علیه لبنان در تابستان سال 2006 بوده است. او در طول این جنگ گزارش های سری شخصیت های لبنانی مخالف حزب‌الله از جمله جریان المستقبل لبنان را دریافت و به دشمن صهیونیستی منتقل می کرده است. در همین راستا بارها به فلسطین اشغالی سفر کرده و در چهارچوب مناسبات دیپلماتیک و نظامی، با افسران و فرماندهان صهیونیستی روابط بسیار خوبی دارد.

بررسی اجمالی روابط دیپلماتیک عربستان و عراق

عربستان پس از اشغال کویت توسط عراق در سال 1990 روابط خود با عراق را قطع کرد. «طراد عبدالله الحسین الحارثی» آخرین سفیر مقیم این کشور در عراق بود که از سال 1983 تا 1990 در عراق به عنوان سفیر عربستان خدمت کرد.

عربستان و عراق به عنوان دو همسایه و با داشتن بیش از 800 کیلومتر مرز مشترک، در تاریخ مناسبات نه چندان طولانی خود دوران پر فراز و نشیبی را سپری کرده اند. نخستین سند همکاری دو طرف معاهده «العقیر» بود که در دسامبر سال ۱۹۲۲ در منطقه العقیر میان سلطان نشین نجد با حضور سلطان نجد عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود و «صبیح بک» وزیر ارتباطات و مشاغل به نمایندگی از ملک فیصل شاه عراق امضا شد. به موجب این معاهده مرزهای سلطان نشین نجد با عراق و کویت ترسیم شد و این معاهده در واقع الحاقیه معاهده مُحمره (خرمشهر) بود.

با این حال اختلافات مرزی میان دوطرف ادامه یافت. عراق می خواست مرزهایش در فاصله ۱۲ مایلی از ریاض باشد و در مقابل سعودی ها کل مناطق بدوی نشین شمال از حلب تا رود العاصی در کرانه راست فرات و حتی بصره را طلب می کردند.  با میانجی گری انگلیس در سا ل1952 خط قرمز مرزی میان دو طرف ترسیم شد و مقرر شد که منطقه ای حائل میان کویت و عربستان و عراق و عربستان ایجاد شود.

در دوران بعثی ها اختلافات سعودی و عراقی به اوج خود رسید و احمد حسن البکر بعثی در جریان جنگ نیروهای مصری و سوری با اسرائیل، با مقامات سعودی رایزنی به عمل نیاورد. اما در دوره صدام حسین، وی بر ضرورت همکاری با سعودی ها تاکید داشت و به یکباره روابط صدام با ملک فهد شاه وقت سعودی گرم شد. پادشاه سعودی در سال ۱۹۷۴ به بغداد سفر کرد و صدام نیز یک سال بعد از ریاض دیدن کرد.

اوج روابط بعثی ها با سعودی ها زمانی بود که انقلاب اسلامی در ایران پیروز شد. دو طرف انقلاب اسلامی را تهدید مشترک خود می دانستند و در نتیجه روابط دو کشور تحکیم شد. از سال ۱۹۸۰ یعنی زمان آغاز جنگ تحمیلی تا یک دهه بعد شاهد کمک های نظامی و مالی همه جانبه سعودی ها از رژیم بعث عراق علیه ایران هستیم. در آن دروه سعودی ها بدهی های عراق را پرداخت می کردند و اجازه انتقال خطوط نفتی عراق را از خاک خود دادند.

اما در سال ۱۹۹۰ با حمله صدام به کویت ورق برگشت. دیکتاتور عراق که از جنگ علیه ایران طرفی نبسته بود و با مقروض کردن کشورش ماشین جنگی عظیمی درست کرده بود، این ماشین جنگی را روانه کویت کرد. سعودی ها به دنبال تجاوز صدام به کویت خواستار خروج نظامیان عراقی شدند، اما با مخالفت صدام روبرو شدند. این امر موجب شد که سعودی ها مرزهای خود را به روی ائتلاف متشکل از ۳۴ کشور باز کنند؛ ائتلافی که هدف آن حمله به عراق وآزادسازی کویت بود.

با شعله ور شدن جنگ سال ۲۰۰۳ (حمله آمریکا ومتحدانش به عراق) سعودی ها اعلام کردند که عراق را هدف قرار نخواهند داد و اجازه استفاده از پایگاه های خود برای حمله به عراق نمی دهند. این امر سبب شد که آمریکا پایگاه های نظامی خود را در عربستان به پایگاه العدید در قطر منتقل کند. در واقع عربستان مخالف براندازی نظام عراق بر اساس معادله حاکمیت اقلیت سنی بود. استدلالی که آل سعود مطرح می کردند آن بود که با براندازی صدام حسین، شیعیان بر عراق حاکم شده وعراق تحت نفوذ جمهوری اسلامی ایران در خواهد آمد. به همین دلیل در دوره نوری المالکی روابط دو کشور نه تنها رو به بهبود نرفت بلکه بحرانی تر شد، زیرا مالکی سعودی ها را متهم به حمایت از تروریسم و بحران سازی در عراق می کرد و سعودی ها نیز مالکی را به کنار زدن سنی ها در عراق متهم می کردند.

واقعیت آن است که از زمان سقوط رژیم بعث در عراق تاکنون سعودی ها حامی بزرگ تروریسم و نمایندگان آن شامل القاعده و بازماندگان بعث و داعشی ها به نام حمایت از اهل سنت بوده اند. از آغاز دوره نخست وزیری مالکی تا پایان آن، سعودی ها سفارت خود را در عراق بازگشایی نکردند و روابط دو کشور از ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۱۴ بحرانی ماند.

با روی کار آمدن حیدر العبادی در عراق، وی کوشید که سیاست درهای باز با همسایگان را در پیش بگیرد و در مناسبت های مختلف بر ضرورت تقویت روابط به ویژه با همسایگان تاکید کرد. در این مدت فواد معصوم رییس جمهور و ابراهیم جعفری وزیر خارجه دولت العبادی به عربستان سفر کردند. به این ترتیب روابط طرفین اندکی بهبود یافت و جعفری از افتتاح قریب الوقوع سفارت سعودی ها در بغداد خبر داد. پس از مرگ ملک عبدالله پیام تلگرافی از سوی حیدر العبادی به سعودی ها فرستاده شد. بالاخره با معرفی سفیر جدید عربستان در بغداد، مناسبات دو طرف از تعیلق 25 ساله خارج شد.

واکنش‌ها گروه‌های عراقی به معرفی سفیر جدید

واکنش و مواضع نیروهای سیاسی ملی در عراق در خصوص تعیین ثامر السبهان به عنوان سفیر عربستان در عراق متفاوت بوده است. عده‌ای موافقند و می گویند این امر به بهبود روابط بین دو طرف کمک می کند. اما عده ای معترضند و می گویند السبهان یک فرد امنیتی ـ نظامی است و مناسب کار دیپلماتیک نمی باشد.

در میان موافقان، هدی البهادی عضو ائتلاف ملی عراق گفته است اقدام عربستان به معرفی سفیر یک مساله بسیار مهم و مثبت است و گامی در جهت درست است، چون مدت زمان بسیار طولانی بود که منتظر چنین گامی بودیم. علی الجورانی عضو تجمع الامل هم اظهار کرده است تعیین سفیر عربستان در عراق یک گام مثبت در جهت تنش زدایی باهمسایه بزرگی به نام عربستان است.

اما در مقابل، برخی از شخصیت های پارلمانی عراقی از جمله صلاح العرباوی رئیس فراکسیون وابسته به عمار حکیم، قاسم الاعرجی رئیس فراکسیون بدر در پارلمان و برخی شخصیت های وابسته به ائتلاف دولت قانون خواستار عدم پذیرش ثامر السبهان شده اند. به اعتقاد این افراد اهداف خاصی در پشت پرده انتخاب السبهان نهفته است که می تواند امنیت ملی و ثبات عراق را تهدید کند.

علی الادیب رییس فراکسیون ائتلاف دولت قانون هم گفته است ثامر السبهان یک عنصر نظامی – امنیتی است، نه یک دیپلمات که بتواند روابط بغداد – ریاض را اصلاح کند. به گفته وی اطلاعاتی که تاکنون درباره نامزد سفارت بغداد از سوی سعودی ها دریافت شده اطمینان بخش نیست. رزاق الغضبان دیگر نماینده پارلمان عراق نیز ضمن هشدار به دولت این کشور خواستار مراقبت ویژه و بررسی های کامل پیش از پذیرش سفیر عربستان شده است.

رئیس جمعیت کردهای فیلی در عراق نیز از وزارت خارجه این کشور خواست که از پذیرش سفیر جدید عربستان سعودی در بغداد خودداری کند. سامی الفیلی تاکید کرده است ثامر السبهان سفیر جدید عربستان سعودی در بغداد یک فرد نظامی و اطلاعاتی است و مسئول تسلیح مخالفان نظام در سوریه که مرتکب جنایاتی علیه مردم سوریه شده‌اند است، لذا وزارت خارجه عراق باید از ریاض بخواهد فرد دیگری را به جای وی به عنوان سفیر عربستان در بغداد معرفی کند.

مخالفت با سفیر جدید سعودی در عراق به خاطر آن است که وی هیچ وقت در عرصه سیاسی و دیپلماتیک فعالیت نکرده و دارای پیشینه نظامی بوده است. مخالفان از دولت عراق خواسته اند که طبق قوانین و عرف بین الملل از قبول سفیر جدید سعودی خودداری کرده و خواهان معرفی جایگزین وی شود.

اهداف عربستان از معرفی السبهان

عراق از دیرباز برای عربستان اهمیت ویژه ای داشته است. همانطور که اشاره شد یکی از راهبردهای مهم ریاض در عراق، حمایت از اقلیت سنی در مقابله با اکثریت شیعی و در نتیجه مهار نفوذ جمهوری اسلامی در این کشور می باشد. به عبارتی عربستان تمایل زیادی دارد عراق همانند سایر کشورهای حوزه خلیج فارس، کاملا در چهارچوب سیاست های ریاض حرکت کند و با محور مقاومت و جمهوری اسلامی ارتباطی نداشته باشد.

در شرایطی که عراق با بحران امنیتی مواجه است و نقش ایران در مقابله با داعش پررنگ شده است، مهم ترین وظیفه سفیر جدید عربستان در عراق، زیر نظر گرفتن حضور ایران و نیز وضعیت نیروهای شیعی وابسته به ایران است. در همین راستا وظیفه دیگر او گرد هم آوردن نیروهای اهل سنت و حمایت از آن هاست. قطعا روابط خوب السبهان با آمریکایی ها به انجام ماموریت های او در عراق کمک زیادی خواهد کرد. علاوه بر اهل سنت، ارتباط غیررسمی با مخالفان دولت عراق به ویژه بعثی ها و گروه های تروریستی نیز از دیگر ماموریت های السبهان خواهد بود که دولت العبادی نسبت به این موضوع که دارای تبعات امنیتی علیه عراق می باشد، نباید بی تفاوت باشد.

به اعتقاد برخی از ناظران، عربستان با انتصاب سفیر جدید خود در عراق قصد دارد به جهانیان بگوید که روابط دیپلماتیک خود با عراق را پس از 25 سال از تحریم خارج کرده است. مقامات آل سعود همچنین در برابر فشارهای واشنگتن، تلاش دارند آمریکا را قانع کنند که به دنبال تنش در روابط خود با عراق نیستند؛ اما در عین حال سفیر جدید را مامور دخالت در امور عراق کرده تا با حمایت از طرف‌های تروریستی فعال در عراق اوضاع در این کشور را در راستای منافع عربستان در عراق و منطقه بحرانی کند.

نکته دیگری که به رقابت عربستان با ایران در عراق بازمی گردد آن است که سعودی ها می گویند سفیر قبلی و فعلی جمهوری اسلامی ایران در بغداد، از شخصیت های نظامی بوده و سردار قاسم سلیمانی نیز به عنوان فرمانده نیروی قدس در عراق حضور جدی و فعال دارد؛ لذا برای رقابت با ایران، حداقل کاری که می توان کرد، آن است که سفیر عربستان نیز فردی امنیتی ـ نظامی باشد.

تبعات امنیتی حضور سفیر جدید ریاض

به نظر می رسد دولت عراق در جهت بازسازی روابط منطقه ای خود، به تلاش هایش در حوزه دیلپماسی افزوده و قصد دارد با کشورهای عرب منطقه که پس از سقوط صدام، نظام جدید عراق را به رسمیت نشناختند، مناسبات تازه ای برقرار کند. نگاه العبادی و وزیرخارجه اش ابراهیم جعفری، آن است که برای ایجاد ثبات و امنیت و مهار تروریسم، باید روابط دوجانبه عراق با کشورهای عرب منطقه بهبود یابد. از همین رو رایزنی ها باعربستان و قطر از ماه ها قبل آغاز شد و اکنون ریاض و دوحه آماده شده اند که بعد از گذشت 12 سال از عمر نظام جدید عراق، سفارتخانه های خود را در بغداد بازگشایی کنند.

نکته قابل توجه آن است که حضور یک فرد امنیتی ـ نظامی در سفارت عربستان در بغداد دارای تبعاتی امنیتی خواهد بود؛ به ویژه آن که عربستان به رغم بهبود دادن مناسبات دیپلماسی خود با بغداد، نسبت به دولت شیعی در عراق نگاه مثبتی ندارد. آن چه در صحنه واقعیت می گذرد حاکی از حمایت های عربستان از بعثی ها و نیز گروه های تروریستی مانند داعش است. از زمانی که القاعده عراق را آماج حملات و انفجارات متوالی قرار می داد تا امروزه که داعش با کمک بعثی ها، یک سوم عراق را به تصرف خود درآورده است؛ همواره ردپایی از عربستان به چشم می خورده است.

حال سوال این جاست که حضور سفیر جدید عربستان با پیشینه و تجارب نظامی و امنیتی، آیا به امنیت عراق و مبارزه باتروریسم کمک خواهد کرد یا این که بالعکس، موجب حمایت های بیشتر سعودی ها از جریان تروریسم در عراق خواهد شد؟ بی تردید دولت عراق نمی تواند از مقابل این سوال ساده اما اساسی، به آسانی عبور کند.

فرزان شهیدی/کارشناس مسائل عراق