مقدمه

طی سه سال اخیر، بسیاری از موسسات دانشگاهی، فرهنگی، اقتصادی و آموزشی کشورهای اروپایی به سبب تداوم منازعه فلسطینی ـ صهیونیستی و اقدامات ظالمانه این رژیم علیه فلسطینیان، جنبش تحریم بین­‌المللی علیه آن به راه انداخته­‌اند. نوشته حاضر، به بایکوت رژیم صهیونیستی در اروپا می­‌پردازد و تلاش دارد ضمن ارزیابی جنبش بین­‌المللی تحریم اسرائیل [1]BDS و فعالیت­‌های آن، موانع بایکوت رژیم صهیونیستی در اروپا و راهکارهای تقویت این جنبش را نیز برشمرد.

جنبش بین­‌المللی تحریم رژیم صهیونیستی

جنبش بین­‌المللی تحریم اسرائیل که در اصل در سال 2005 در اراضی اشغالی فلسطین راه­‌اندازی شد، در تلاش است که با گسترش فعالیت­‌های خود در کشورهای اروپایی به تحقق اهداف خود- که تحریم اسرائیل و بایکوت محصولات صهیونیست‌ها است- بپردازد. در راستای فعالیت­های این جنبش، طبق گزارش روزنامه اسرائیلی هاآرتص، بزرگترین صندوق کمک هلند به نام PGGM همه سرمایه­‌گذاری­‌هایش در 5 بانک بزرگ اسرائیل را ملغی اعلام کرده است. در اقدامی مشابه، “دانسک بانک” دانمارک حساب­‌هایش را در بانک “هابوعلیم” اسرائیل مسدود کرده است[2]. بانک مرکزی آلمان نیز هابوعلیم را به سبب حمایتش از شهرک‌سازی‌های غیرقانونی در اراضی فلسطینی در فهرست “شرکت‌های حامی اقدامات غیراخلاقی” و لیست سیاه خود قرار داد[3]. از سوی دیگر، کمپانی نفت نروژ نیز سرمایه خود را از چندین بنگاه اقتصادی اسرائیلی خارج ساخته است. این اقدامات پس از آن صورت گرفت که این بانک­‌ها و کمپانی­‌ها متوجه شدند که بنگاه­‌های یاد شده در زمینه شهرک­سازی فعالیت می­‌کنند[4].

این جنبش همچنین، موفق شد که شرکت “ویولیا” از بزرگ­ترین شرکت­های فرانسوی را مجبور کند که با تحمل ضرر و زیان فراوان، قراردادهای خود را در اراضی اشغالی فلسطین واگذار کند. این شرکت فرانسوی اعلام کرد که همه طرح­‌های خود در زمینه­‌های آب، مدیریت پسماند و انرژی را در اراضی اشغالی واگذار کرده و فقط قرارداد مربوط به قطارهای درون شهری باقی مانده که برای تسهیل عبور و مرور در شهرک­های صهیونیستی اجرا می­‌شود[5]. اقدام انجمن مطالعات آمریکا در تحریم موسسات آکادمیک اسرائیل، یکی دیگر از تلاش­های مهم بین­‌المللی در این زمینه بوده است. از دیگر دستاوردهای این کمپین ضد صهیونیستی، بی‌ارزش ساختن مدارک تحصیلی اخذ شده در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و عدم مقبولیت مدارک آنها در مجامع بین‌المللی است. به عنوان مثال، بیش از 120 موسسه تحصیلی ایرلندی مدارک تحصیلی اسرائیل را فاقد اعتبار دانسته‌اند. در يكي از آخرين موارد، اتحاديه ملي دانشجويان انگليس به جنبش تحريم اسرائيل پيوست كه باعث خشم مقام‌هاي رژيم صهيونيستي شد.

سیاست بایکوت محصولات اسرائیل ضربه سختی به بخش کشاورزی رژیم صهیونیستی وارد ساخته است. بر اساس گزارش­ها طي سال‌هاي گذشته، شركت‌هاي زيادي از كشورهاي مختلف جهان به تحریم اين جنبش پيوسته‌اند كه به گفته رمزي گابي، رئيس مؤسسه صادرات اسرائيل، ضربه سختي به كالاهاي با مهر «ساخت اسرائيل» از جمله محصولات كشاورزي این رژیم زده است[6]. با توجه به آمارهای ارائه شده میزان صادرات محصولات رژیم صهیونیستی به قاره اروپا در سال ۲۰۱۱ بالغ بر ۱۴ درصد کاهش را نشان می­‌دهد که کارشناسان این مساله را مرتبط با تحریم محصولات اسرائیلی در کشورهای اروپائی می­‌دانند. صادرات رژیم صهیونیستی به کشورهای پیگس (پرتغال، ایرلند، یونان و اسپانیا) در سال ۲۰۱۱ بالغ بر ۱۴ درصد کاهش یافته است. مرکز آمار رژیم صهیونیستی با ارائه آمار مذکور، افزایش تنفر و تحریم محصولات تولید این رژیم را علت اصلی کاهش صادرات به کشورهای اروپائی ارزیابی می­‌کند[7].

در سطح دولت­‌های اروپایی و اتحادیه اروپا نیز طرح­هایی در دست اجرا است. راه­‌حل اتحادیه اروپا در بحران فلسطین، توقف شهرک­سازی­‌ها و بازگشت به مرزهای 1967 و همچنین طرح دو دولت مستقل فلسطینی- اسرائیلی است. مخالفت نتانیاهو با طرح­های مذکور سبب شده است تا مقامات اروپایی رژیم صهیونیستی را به تحریم تهدید کنند. بر اساس گزارش رسانه‌های غربی، اتحادیه اروپا اکنون سند محرمانه‌ای را میان ۲۸ دولت عضو توزیع کرده که مشتمل بر پیش‌نویس طرحی برای تحریم رژیم اسرائیل است. بر اساس این طرح، اگر رژیم صهیونیستی در کرانه باختری کاری کند که رسیدن به راه­‌حل «دو دولت» را غیرممکن سازد، اتحادیه اروپا از طریق وضع تحریم و محدود کردن روابط خود با این رژیم به آن پاسخ خواهد داد. تحریم‌هایی که در سند جدید پیش‌بینی شده شامل تحریم کالاهای تولید شده در شهرک‌های اسرائیلی، محدود کردن همکاری با رژیم اسرائیل در زمینه‌های مختلف و حتی محدود کردن توافق‌ نامه تجارت آزاد اروپا با این رژیم است. در همین راستا، وزیران خارجه شانزده کشور از 28 دولت عضو اتحادیه اروپا در آوریل 2015 در نامه­‌ای خطاب به فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا خواستار این شده­‌اند که محصولات و کالاهای تولیدی در شهرک­‌های صهیونیست­‌نشین کرانه باختری و ارتفاعات جولان باید برچسب بخورد. در این نامه تاکید شده است که خریداران محصولات اسرائیلی در اروپا باید بدانند کدام یک از محصولات و کالاهای تولیدی در محدوده خط سبز تولید شده و کدام یک تولید صهیونیست­ها بوده و غیرقانونی است[8].

به هر حال، این اقدام دولت­های اروپایی به شدت مورد انتقاد مقامات رژیم صهیونیستی قرار گرفته است و آنها از کشورهای اروپایی تقاضا کرده­‌اند که در کنار رژیم صهیونیستی بایستند و از بایکوت رژیم جلوگیری کنند[9]. هر چند اتحادیه اروپا در نظر دارد سیاست واحدی را علیه رژیم صهیونیستی به اجرا بگذارد، اما برخی کشورهای مهم این اتحادیه همچون انگلیس، فرانسه و آلمان ضمن حمایت از سیاست «دو دولت» و مخالفت با شهرک­سازی رژیم صهیونیستی در عمل در روابط استراتژیک خود را با این رژیم حفظ کرده­‌اند و در مواردی همچون بایکوت رژیم صهیونیستی با افکار عمومی خود همگام نبوده­‌اند.

نفوذ لابی صهیونیسم در اروپا

لابی­‌های صهیونیستی در کشورهای اروپایی فعال­‌اند و آنجایی که پای منافع اسرائیل در میان باشد، دارای نفوذ و قدرت تاثیرگذاری بالایی در سیاست خارجی آنها هستند. این لابی­ها نه تنها در سطح سیاسی و تصمیم­‌سازی کشورهای اروپایی تاثیرگذارند، بلکه با در اختیار داشتن حجم قابل اعتنایی از رسانه­‌های دسته­‌جمعی همچون رادیو، تلویریون و مطبوعات، سیاست­‌های مدنظر خود را پیگیری می­‌کنند.

برخی مصادیق نفوذ صهیونیسم در فرانسه

کشور فرانسه حدود یک میلیون یهودی را در خود جای داده است. در حال حاضر، بیش از صد مجمع و سازمان یهودی در فرانسه وجود دارد و هر یک از احزاب فعال در داخل رژیم صهیونیستی در پاریس نیز دفتر دارند. در سال ۱۹۷۷، گروه‌های مختلف یهودی در فرانسه با یکدیگر ادغام شدند و “شورای نمایندگی مؤسسات یهودی در فرانسه” (کریف) را تشکیل دادند. کریف پیگیری منافع صهیونیست­ها در داخل فرانسه و در چارچوب سیاست خارجی پاریس را برعهده دارد و همتای فرانسوی آیپک محسوب می‌­شود. همچنین این گروه که بسیاری از روزنامه‌ها، مجلات، شبکه‌های تلویزیونی و شرکت‌های خدمات ماهواره‌ای را در تملک خود دارد، نفوذ بسیار زیادی در نهادهای سیاسی و حقوقی فرانسه دارد. ضمن این که تعداد زیادی از شرکت‌های بسیار سودده اقتصادی و مالی نیز در اختیار این لابی یهودی قرار دارد.

یکی دیگر از لابی­‌های رژیم صهیونیستی در فرانسه “اتحادیه کارفرمایان و پیشه‌وران یهودی فرانسه” نام دارد که به داشتن مواضع افراطی مشهور است. این اتحادیه با نفوذ خود بر سیاست فرانسه می‌کوشد از منافع رژیم صهیونیستی در آن کشور و روابط خارجی آن کشور حفاظت کند. بیشترین نمود نفوذ لابی صهیونیسم در فرانسه را می‌توان در زمان تبلیغات انتخاباتی در این کشور دید. در میان احزاب فرانسوی، حزب سوسیالیسم که هم‌اکنون نیز قدرت را در این کشور در دست دارد، رابطه نزدیکتری با رژیم صهیونیستی دارد و اعضای این حزب بیشتر برنامه‌های کاری خود به‌ویژه در بخش سیاست خارجی را با سران تل‌آویو تنظیم می‌کنند[10].

از جمله اقدامات لابی صهیونیسم در فرانسه، تحت فشار قراردادن شرکت‌های ارائه خدمات به تلویزیون‌های ماهواره‌ای ضد صهیونیسم است. در این راستا، می‌توان به اعمال فشار لابی صهیونیسم در فرانسه برای توقف پخش شبکه المنار، الاقصی، العالم، پرس تی‌وی، شبکه سحر و شبکه‌های دیگر از ماهواره فرانسوی یوتل‌ست اشاره کرد. به طور کلی می‌توان گفت، لابی صهیونیسم در فرانسه در زمینه‌های مختلف بسیار قدرتمند است، هر چند در میان مردم فرانسه محبوبیت ندارند.

برخی مصادیق نفوذ صهیونیسم در انگلستان

بسیاری از تصمیماتی که در پارلمان انگلیس گرفته می‌شود، حاصل فعالیت و تاثیرگذاری لابی صهیونیستی در پارلمان است. هر یک از سه حزب مهم سیاسی انگلستان (کارگر، محافظه‌کار و لیبرال‌دموکرات) گروه‌های دوستان رژیم صهیونیستی دارند که از نظر بسیاری از سیاستمداران، عضویت در این گروه­ها، راهی برای موفقیت انتخاباتی به شمار می‌رود. در انگلستان مرکز ارتباطات و تحقیقات انگلستان- اسرائیل، ظاهراً مهم‌ترین لابی طرفدار رژیم صهیونیستی است که همتای انگلیسی آیپک به حساب می­‌آید. این مرکز که در سال ۲۰۰۱ ایجاد شد، مورد حمایت مالی “پوجو زابلودویکز”، میلیاردر فنلاندی و دلال سابق تسلیحات قرار دارد. همچنین او کمک‌کننده اصلی به حزب محافظه‌کار است. مطابق آمار کمیته انتخاباتی، او ۷۰ هزار پوند به حزب محافظه‌کار از جمله ۱۵ هزار پوند برای انتخاب دیوید کامرون به عنوان رهبر حزب کمک کرده است[11].

فدراسیون صهیونیستی بریتانیای کبیر و ایرلند، هیات نمایندگان یهودیان بریتانیا، فدراسیون جوانان صهیونیست، سازمان بین­‌المللی زنان صهیونیست بریتانیا، صندوق ملی یهودیان بریتانیا، موسسه پژوهش سیاست یهودی از جمله دیگر لابی­‌هایی هستند که در راستای منافع رژیم صهیونیستی در بریتانیا فعال هستند. یهودیان تنها نیم درصد از جمعیت بریتانیا را شامل می­‌شوند، اما تقریبا کنترل انحصاری رسانه­‌های این کشور را بر عهده دارند و به طور سیستماتیک تبلیغات مدنظر صهیونیست­ها در آن‌ها را تغذیه می­‎کنند. شبکه تلویزیونی ایندپندنت تی‌وی، شرکت تلویزیونی گرانادا، شرکت تلویزیونی پاین­وود- شپرتون، شرکت روزنامه­‌های اکسپرس، شرکت نیوز اینترنشنال، گروه تلگراف و روزنامه دیلی‌میل از جمله رسانه­‌های تحت نفوذ صهیونیست­ها در بریتانیا هستند[12]. اینکه انگلستان و فرانسه مدافع جدی رژیم صهیونیستی در اتحادیه اروپا هستند، عمدتاً نتیجه نفوذ لابی یهود در ساختار داخلی آنها است؛ به ‌طوری ‌که لابی صهیونیسم چندین دهه بر احزاب مهم و سیاست‌گذاری‌های این کشورها تسلط داشته است.

مصادیق نفوذ لابی صهیونیسم در سطح اتحادیه اروپا

لابی صهیونیسم علاوه بر تأثیرگذاری در سیاست‌های کشورهای اروپایی، در سیاست‌های جمعی اتحادیه اروپا نیز نفوذ دارد. اساساً سند عملیاتی که روابط میان دو طرف را هدایت می‌کند، توافق‌نامه مجمع اتحادیه اروپا- اسرائیل است که در 20 نوامبر 1995 در بروکسل امضا شد و پس از آن در 15 پارلمان کشورهای عضو، پارلمان اروپا و کنست (پارلمان رژیم صهیونیستی) به تصویب رسید و در 1 ژوئن 2000 به اجرا درآمد. ویژگی‌های مهم توافق‌نامه مجمع اتحادیه اروپا- اسرائیل شامل گفت‌وگوی سیاسی منظم در مورد آزادی تأسیس و آزادسازی خدمات، انتقال آزاد سرمایه و قوانین رقابتی، تقویت همکاری اقتصادی و همکاری در مسائل اجتماعی است.

یکی دیگر از سازمان‌های مهم لابی صهیونیسم در اروپا، مؤسسه فراآتلانتیک مستقر در بروکسل است. مؤسسه فراآتلانتیک سال 2004 کار خود را در بروکسل آغاز کرد و از آن هنگام تا به امروز، نشست‌هایی هفتگی با نمایندگان ارشد کشورهای اروپایی برگزار کرده است. در سال 2005،‌ کمیته یهودیان آمریکا پس از مشورت با “مرکز نظارت بر نژادپرستی و بیگانه‌هراسی و اتحادیه ضدافترا”[13] به منظور «اتخاذ تعریفی مؤثر از یهودستیزی»، لابی‌گری گسترده و اثرگذاری صورت داد. آن‌ها اتحادیه اروپا را متقاعد کردند انتقاد از رژیم صهیونیستی می‌تواند شکلی از یهودستیزی باشد که در واقع چنین اقداماتی در راستای جلوگیری از اطلاع‌رسانی نهادها و رسانه‌های مستقل اروپایی در مورد جنایات رژیم صهیونیستی در منطقه صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، آنها در زمینه برچسب خوردن کالاهای اسرائیلی در اروپا معتقدند که این مشابه همان سیاستی است که نازی­‌ها در جنگ جهانی دوم با چسباندن تکه پارچه­‌ای زرد رنگ بر لباس یهودیان آنها را متمایز می­‌کردند تا دیگران از ارتباط با آنها خودداری کنند.

به طور کلی می­‌توان گفت، این لابی­‌های صهیونیستی با نفوذ بالایی که در اروپا و به ویژه در کشورهای فرانسه و انگلیس و تا حدودی آلمان دارند، در مقابله با هر اقدامی که منافع اسرائیل را در اروپا به خطر اندازد وارد عمل می­‌شوند. وابستگی کشورهای اروپایی و خصوصاً چهره‌های سیاسی و شخصیت‌های برجسته آنها به اقتصاد و منابع پولی- مالی لابی­‌های صهیونیستی امری غیرقابل انکار است و همین موضوع وسیله‌ای خواهد شد تا لابی اقتصادی صهیونیست‌ها از نفوذ خود برای مقابله با طرح­‌های ضداسرائیلی در اروپا بهره گیرند.

جمع­‌بندی و ارائه راهکار

اعتراضات اروپاییان به اقداماتی مانند شهرک­سازی، تشکیل گروه­‌های مختلف حامی فلسطین، تظاهرات و راهپیمایی­‌های اعتراضی، ایجاد صفحات مجازی اینترنتی ضدصهیونیستی و آنتی سمیتیستی، برچسب زنی محصولات شهرک‌های اسرائیلی، راه­‌اندازی کمپین تحریم، بایکوت و سرمایه­‌برداری، فشار بر حکومت­ها و نهادهای تصمیم‌گیرنده برای اتخاذ شیوه­‌های جدّی­‌تر در سطوح دیپلماتیک علیه اسرائیل و… از جمله مهمترین مواردی است که نشان می­‌دهد افکار عمومی اروپا نسبت به رژیم صهیونیستی منفی است و در نتیجه‌ی این فشار افکار عمومی است که بسیاری از موسسات مالی، بانک­‌ها و شرکت­‌های اقتصادی مجبور به تجدیدنظر در روابط خود با این رژیم شده­‌اند. طرح­‌های مقامات اروپایی برای تحریم رژیم صهیونیستی نیز در قالب همین فشار افکار عمومی اروپایی قابل ارزیابی است. بنابراین، با در نظر داشتن ظرفیت دموکراتیک افکار عمومی اروپایی برای تاثیرگذاری بر جامعه و سیاست خود و همچنین تعداد قابل توجه مسلمانان در اروپا، جنبش بین­‌المللی تحریم رژیم صهیونیستی باید توان خود را برای تاثیرگذاری هر چه بیشتر، بر افکار عمومی اروپا متمرکز کند. در این راستا، اقدامات زیر قابل پیگیری است:

• راه­‌اندازی وب‌سایت­‌های متعدد به منظور معرفی برندها و محصولات تولیدی رژیم صهیونیستی و همچنین کالاهایی از این رژیم که فاقد برچسب هستند به مردم اروپا؛
• معرفی شرکت­‌ها و موسساتی مالی، تجاری و اقتصادی که دارای روابط با رژیم صهیونیستی هستند و به ویژه در امر شهرک­سازی با این رژیم همکاری می­‌کنند به افکار عمومی اروپا؛
• استفاده از پتانسیل شبکه­‌های اجتماعی و فعالیت و حضور گسترده در این شبکه­‌ها برای معرفی جنایات رژیم صهیونیستی در سرزمین­‌های اشغالی و مشروعیت­‌زدایی هر چه بیشتر از این رژیم نزد افکار عمومی اروپا؛
• فراخوان اعتراض و ساماندهی معترضین از طریق وب­سایت­‌ها و شبکه­‌های اجتماعی؛
• تبدیل تحریم رژیم صهیونیستی و ضدیت با آن به یک مطالبه انتخاباتی نزد افکار عمومی اروپا.

افکار عمومی اروپا بعد از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه بیش از هر زمانی آمادگی پذیرش طرح­‌ها و ایده­‌های ضد اسرائیلی را دارد و ساختار دموکراتیک این کشورها این امکان را به افکار عمومی می­‌دهد که با فشار بر دولتمردان غربی آن‌ها را مجبور به تبعیت از آرای خود کنند.

یاسر نورعلی وند/ کارشناس مسائل اروپا