دفتر دیپلماسی عمومی (Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü) نخست‌وزیری ترکیه در 28 سپتامبر در وب‌سایت خود اعلام کرد[1] که رئیس­ جمهور رجب طیب اردوغان از لوگو و شعار جدید ترکیه با عنوان «کشف پتانسیل» (Gücü keşfet \ Discover the Potential) پرده‌برداری کرده و گفته است «ترکیه در حوزه‌ی کمک‌­های انسان‌دوستانه و اضطراری پس از ایالات متحده و انگلستان در حال حاضر در رتبه‌ی سوم جهان قرار دارد[2]». جمال‌الدین هاشمی هماهنگ‌کننده دفتر دیپلماسی عمومی با انتشار این خبر در صفحه توئیتر[3] خود افزود که ترکیه هم‌اکنون میزبان 1.5 میلیون پناهنده است. سؤال این است که آیا شهرت ترکیه در عرصه بین‌المللی ناشی از قدرت رسانه­‌ای دولت ترکیه در پرتو چالش‌های سیاسی، اجتماعی و مالی این کشور است یا نه؟

با نگاهی گذرا به حساب توئیتر هاشمی و نیز وب‌سایت دفتر دیپلماسی عمومی، این سؤال مطرح می­‌شود که آیا دستگاه روابط عمومی دولت ترکیه به سمت تقویت تصویر جهانی این کشور حرکت می­‌کند یا به دنبال حمایت از اردوغان و شهرت حزب عدالت و توسعه در داخل ترکیه است؟

بسیاری از صاحب‌نظران می­‌گویند که ترکیه در حال منزوی شدن هر چه بیشتر در سطح سیاست­‌های بین‌المللی است. سقوط وجهه‌ی ترکیه و بدتر شدن تصویر این کشور صرفاً تحلیل صاحب‌نظران و تحلیلگران نیست. به عنوان مثال نظرسنجی «مرکز تحقیقاتی پیو» در ماه ژوئیه نشان داد که حمایت مردم کشورهای غرب آسیا- ترکیه، اردن، فلسطین، لبنان، تونس و مصر- از اردوغان طی یک سال اخیر کاهش یافته است.[4]

حال چه شد که اعتبار ترکیه این گونه از بین رفت؟ چگونه محبوبیت و چهره جهانی اردوغان به یک رهبر خودکامه و عصبانی تغییر کرد؟

هنگامی که حادثه­‌ای در جایی از دنیا اتفاق می­‌افتد، ترکیه به سرعت اقدامات امدادی و مالی خود را به کار می­‌گیرد. سومالی و سریلانکا دو نمونه موفق از دیپلماسی امدادی و بشردوستانه ترکیه است. با این حال، این کشور هنوز فاقد یک استراتژی مدون و کلان برای معرفی خود به افکار عمومی خارجی است.

در 5-4 سال گذشته، ترکیه حوادث گوناگونی هم‌چون اعتراضات پارک گزی، خیزش­‌های کشورهای عربی و اخیراً نیز اعتراضات داخلی در مورد بحران کوبانی را داشته است ولی قادر نبوده توضیحات کافی و قانع‌کننده­ای برای افکار عمومی خارج از این کشور داشته باشد. این امر سبب می­‌شود که مخاطبان خارجی اعتماد خود به ترکیه­‌ای سازگار و اصولی را از دست بدهند. وقتی به هر یک از این اتفاقات نگاه می­‌کنیم، می­‌شود افراد و گروه­‌های مختلفی را مشاهده کرد که اعتمادشان را به ترکیه یا به عبارت دقیق­تر، به شخص رجب طیب اردوغان یک به یک از دست داده­‌اند. با بحران اخیر کوبانی می­‌شود کاهش شدید محبوبیت اردوغان در منطقه غرب آسیا را شاهد بود.

دولت حزب عدالت و توسعه سرمایه‌­گذاری سنگینی برای معرفی و ارائه خود به مخاطبان خارجی کرده است. دفتر دیپلماسی عمومی تنها نهاد مسئول ترکیه­‌ای برای برقراری ارتباط بین دولت و سیاست­‌های این کشور و مخاطبان خارجی نیست. ضعف اصلی در این حوزه فقدان یک نهاد و قدرت مرکزی برای هماهنگ کردن اقدامات نهادهای مسئول حوزه دیپلماسی عمومی ترکیه است. دفتر دیپلماسی عمومی نهادی تازه‌تأسیس (سال 2010) است که زیر نظر نخست‌وزیری فعالیت می­‌کند نه وزارت خارجه ترکیه.

اقدامات و تلاش­‌های دولت ترکیه در زمینه دیپلماسی عمومی پس از اعتراضات پارک گزی که رگه­‌های استبدادی اردوغان را نشان داد به طور جدی مختل شده و نیز سیاست­‌های شکست خورده آنکارا در قبال سوریه برداشت­‌های منطقه­‌ای درباره توانایی و ظرفیت ترکیه برای رسیدن به اهدافش را تضعیف کرده است. داستان مثبت دمکراتیزه شدن این کشور به واسطه­‌ی یک دولت محافظه‌کار پس از اعتراضات پارک گزی در سال 2013 و حوادث پس از آن به شدت آسیب دیده است.

تجزیه و تحلیل منابع مختلف، نکات منحصر به فردی درباره اداره دیپلماسی عمومی ترکیه را نشان می‌دهد. با بررسی حساب­‌های توییتر دفتر دیپلماسی عمومی ترکیه به زبان­‌های ترکی[5]، انگلیسی[6] و عربی[7] مشاهده می­‌شود که توییت­‌های این دفتر عمدتا حاوی اظهارات نخبگان حزب عدالت و توسعه است. در واقع توییت­‌های دفتر دیپلماسی عمومی بیشتر شبیه پیام­‌های کمپین­‌های انتخاباتی حزب عدالت و توسعه است.

باید اذعان کرد که اولویت اعضای حزب عدالت و توسعه قبل از هر چیز دفاع از اردوغان در ملأعام با صدایی بلند و بسیار آشکار می­‌باشد. چرا که این کار باعث ارتقای افراد در دولت حزب عدالت و توسعه می­‌شود. شاید به همین دلیل است که گؤزده کیریشچی­‌اوغلو (Gözde Kirişçioğlu)، از کارشناسان این دفتر، در 11 ژوئن 2014 در حساب توییتر شخصی خود نوشت: «روشنفکران کشورم که نمی­‌توانند جبهه‌النصره را از مغازه‌داران محله فاتح [یکی از مناطق و محلات مذهبی در استانبول] و ارتش آزاد سوریه را از مبارزان کُرد تشخیص بدهند و نیز افرادی که همه مردان ریش­دار را عضو داعش فرض می­‌کنند، خفه شوند!»

هرچند به نظر نگارنده کیریشچی­‌اوغلو نکته درستی را متذکر شده است، ولی آیا یک کارمند دفتر دیپلماسی عمومی نمی­‌توانست کلمات مناسب­‌تری استفاده کند؟ آیا این‌گونه اظهارات با هدف اثبات وفاداری به حزب و اردوغان بیان می­‌شود؟

بی‌کفایتی و ناتوانی دفتر دیپلماسی عمومی با اقدامات غیراخلاقی و غیرحرفه­‌ای رسانه­‌های حامی حزب عدالت و توسعه همراه شده است. چند اتفاق مفتضحانه در این حوزه به چهره اردوغان در خارج از ترکیه به شدت صدمه زده است. به عنوان مثال، در آگوست 2013، روزنامه «ینی شفق» مصاحبه­‌ای جعلی با نوام چامسکی متفکر برجسته آمریکایی منتشر کرد.[8] در تاریخ 18 ژوئن 2013 و در اوج اعتراضات پارک گزی، روزنامه «تقویم» یکی دیگر از رسانه­‌های طرفدار حزب عدالت و توسعه مصاحبه­‌ای جعلی با کریستین امان‌پور خبرنگار تلویزیون CNN منتشر[9] و از قول وی نوشت «ما تمام اینها را برای پول انجام می‌دهیم». این مصاحبه به دنبال اقنای مردم ترکیه مبنی بر وجود یک توطئه بین‌المللی در پس پرده اعتراضات پارک گزی بود. امان‌پور نیز فوراً پیامی در توئیتر منتشر و این مصاحبه را تکذیب کرد.[10] توئیت امان‌پور بیش از 16 هزار بار بازتوئیت شد، با این حال این مصاحبه جعلی هنوز هم بر روی وب سایت این روزنامه وجود دارد.

رسانه‌های وابسته حزب عدالت و توسعه بی‌وقفه تلاش می­‌کنند تا اتفاقات بد اردوغان را رنگ و لعابی مثبت بدهند. آخرین نمونه، سخنرانی اردوغان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر است. به هنگام سخنرانی اردوغان، فقط تعداد انگشت شماری از هیئت­‌های خارجی در سالن ماندند و تمام شبکه­‌های خبری بزرگ دنیا نیز این صحنه را مخابره کردند. با این وجود، روزنامه «استار» یکی از رسانه­‌های طرفدار حزب عدالت و توسعه به طرز بسیار ماهرانه­‌ای این تصویر را ویرایش کرد تا این گونه به نظر بیاید که اردوغان در حال سخنرانی برای جمعیتی زیادی بوده است.[11]

به نظر می‌رسد که مردان اردوغان تقریباً توانایی حفظ محبوبیت وی در خارج از ترکیه را از دست داده‌اند!

مجید اسماعیل زاده/ کارشناس ارتباطات بین الملل