یکی از چالش‌هایی که رژیم صهیونیستی همواره با آن روبرو بوده است، ناکامی در تکمیل فرآیند دولت- ملت‌سازی برای بقا است. این رژیم مبنای وجودی خود را بر هویتی خاص و پیچیده بنا نموده است، در نگاه اول این هویت خاص می‌تواند نقطه قوتی برای بقا و تشکیل یک جامعه محسوب شود؛ اما ویژگی‌های خاص این هویت بر مبنای نژاد و عدم کثرت جمعیتی آن، موجب معضل شده است. رژیم صهیونیستی بر مبنای هویت یهودی و نژاد قومیت یهود (اسرائیلی) سعی نموده است با جذب یهودیان جهان به سرزمین‌های اشغالی، دولت وعده داده شده را ایجاد نماید؛ اما با گذشت سال‌ها تکیه بر هویت یهودی- صهیونیستی دچار چالش‌های زیادی شده است. افزایش شکاف‌ اجتماعی به دلیل پراکندگی قومیت و هویت‌ ساکنان سرزمین‌های اشغالی بر چالش تشکیل جامعه واحد افزوده است. در این نوشتار با نگاهی به آمارهای جمعیتی فلسطینیان و یهودیان صهیونیست (شهروندان اسرائیلی) به بررسی چالش‌ها و واکنش‌ سیاست‌مداران این رژیم در مقابل چالش هویتی-جمعیتی برای تکمیل فرآیند دولت- ملت‌سازی می‌پردازیم.

1- مولفه‌های دولت-ملت‌سازی

در جامعه‌شناسی سياسي، دولت سازي را به معناي مدرن كلمـه، فراينـدي توصـيف می‌کنند كه طي آن دولت‌های مدرن ايجاد و تثبيت شدند؛ دولت‌هایی كـه از طريـق ايجاد دستگاه پايدار اداري، مـالي، قضـايي و نظـامي بـه اعمـال انحصـاریِ اجبـارِ به‌طور مشـخص برآينـد ايـن قانوني در محدوده سرزميني مشخص پرداختند. دولت سازي ايجاد دولت‌های مدرني بود كه به معناي «وبـري»، كـاربرد انحصـاری اجبار را در محدوده سرزميني معين بـر عهـده داشـتند يـا در تعبيـر دوتوكـويلي، ايجاد قدرت متمركزي بود كه تمامي ابزارهـاي اقتـدار و نفـوذي را كـه به‌صورت پراكنده در ميان طبقات، اقشار، مشاغل، خانواده‌ها و افـراد در سـاخت اجتمـاعي وجـود داشـت، در خـود مسـتحيل سـاخت. عمومـاً ايـن دولـت مـدرن واجـد ویژگی‌های چهارگانه سـرزمين، حكومـت، حاكميـت و جمعيـت دانسـته شـده است.[1] رژیم صهیونیستی برای دولت- ملت‌سازی باید چهار مولفه گفته شده را در پیش بگیرد.

رژیم صهیونیستی برای اجرای روند دولت- ملت‌سازی، با مشخص کردن سرزمین موعود خود در فلسطین، سعی نمود با روش‌های مختلفی چون جنگ، تروریسم دولتی و گفتگو حاکمیت و حکومت صهیونیستی را ایجاد کند. هر چند در مورد سه مولفه نخست گفته شده (سرزمین، حکومت و حاکمیت) برای رژیم صهیونیستی چالش‌هایی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد مانع در مولفه چهارم یعنی جمعیت جدی‌تر است.

در خصوص مولفه نخست هرچند از منظر ایالات‌متحده، اروپایی‌ها و سازمان ملل مرزهای 1967 به رسمیت شناخته شده و رژیم صهیونیستی از حداقل مرزهای جغرافیایی ملموس و حاکمیت در آن مناطق برخوردار است؛ اما رژیم صهیونیستی برای دست‌یابی کامل‌تر مولفه نخست یعنی سرزمین‌های مشخص، سعی کرده است با شهرک‌سازی وسیع در مناطق 1948 امکان بازگشت فلسطینیان به این سرزمین‌ها در عمل ناممکن شود و در نتیجه فلسطینیان و جامعه بین‌الملل مجبور به پذیرش حاکمیت و حکومت در سرزمین‌های اشغالی از سوی دولت یهودی- صهیونیستی شوند.

به دلیل رشد بالای جمعیت فلسطینیان و عدم مهاجرت یهودیان به وسعت دهه 70 میلادی به سرزمین‌های تحت حاکمیت صهیونیستی، مولفه جمعیت برای این رژیم تبدیل به چالش اساسی شده است. آخرین اقدامی که رژیم صهیونیستی برای حل این بحران انجام داده است، پذیرش فالاشه ها به‌عنوان قوم یهود است. رژیم صهیونیستی آبان ماه از موافقت خود با مهاجرت 9 هزار مهاجر یهودی اتیوپیایی فالاشه به فلسطین اشغالی طی 4 سال آینده خبر داد و وزارت امور داخلی این رژیم اعلام کرد که هیئت دولت صهیونیستی با اجماع آراء با این طرح موافقت نموده است. در این موضوع نتانیاهو با صدور بیانیه‌ای از تصمیمی بزرگ خبر داد: ما امروز تصمیم مهمی برای جذب گروه دیگری از افرادی که با رژیم صهیونیستی ارتباط دارند، گرفتیم.[2] در ادامه ما به وضعیت جمعیتی خصوصا در ده سال آینده و چالش‌های پیش روی رژیم صهیونیستی در این حوزه خواهیم پرداخت.

2- برآورد جمعیتی فلسطینیان و یهودیان صهیونیسم

سازمان آمار مرکزی فلسطین در پایان سال 2015، آمار جدیدی از جمعیت فلسطینیان و صهیونیست‌ها منتشر نمود. طبق این گزارش جمعیت کل فلسطینیان (ساکنان و آوارگان) 12.3 میلیون نفر است که 4.75 میلیون نفر در سرزمین‌های فلسطین زندگی می‌کنند. کرانه باختری با 2.9 میلیون نفر در رتبه نخست، نوار غزه با 1.85 میلیون نفر و مناطق فلسطین اشغالی 1948 با 1.47 میلیون نفر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

از نقاط قابل توجه این گزارش این است که نزدیک به 34 درصد جمعیت فلسطینیان در مناطق اشغالی 1948 زیر 5 سال سن دارند. این جمعیت کودک و جوان تهدید جمعیتی را برای رژیم صهیونیستی بیشتر کرده است. در این گزارش اشاره شده است که 5.45 میلیون آواره فلسطینی در کشورهای عربی و نزدیک به 0.5 میلیون آواره دیگر در سایر کشورهای جهان سکونت دارند. کشور اردن با پذیرش 3.7 میلیون آواره فلسطینی در مرز کرانه‌های باختری اصلی‌ترین ترس رژیم صهیونیستی برای بازگشت آوارگان است.[3] این در حالی است که وزارت آمار رژیم صهیونیستی تعداد کل صهیونیست‌ها را در پایان سال 2014 میلادی 6.2 میلیون تخمین زده است.

از دیگر نکات حائز اهمیت این است که در پایان سال 2017 جمعیت فلسطینیان ساکن در سرزمین‌های فلسطینی در عدد 6.3 میلیون با کل یهودیان صهیونیست برابر می‌شود. هم‌چنین طبق برخی پیش‌بینی‌ها در سال 2020 جمعیت فلسطینی‌ها به 7.2 در مقابل 6.9 میلیون یهودی در سرزمین‌های فلسطینی خواهد رسید.[4]

3- چالش‌های پیش روی صهیونیست‌ها در بحران دولت- ملت‌سازی

برابری جمعیت فلسطینیان و صهیونیست‌ها، باعث شده است اختلاف و تنش میان صهیونیست‌ها برای شیوه برخورد با این چالش به وجود آید. شیمون پرز رئیس‌جمهور سابق رژیم صهیونیستی ضمن انتقاد به عدم تلاش برای ایجاد دو دولت توسط دولت نتانیاهو، می‌گوید: بهتر است در بخشی از این سرزمین یک کشور یهود داشته باشیم تا اینکه کل این سرزمین را بدون یک کشور یهود در اختیار داشته باشیم. اسرائیل باید به خاطر خودش راه‌حل دو کشوری را اجرا کند چرا که اگر قرار باشد اکثریتمان را از دست بدهیم، همانند امروز که با یکدیگر از نظر تعداد برابر هستیم، نمی‌توانیم به‌عنوان یک کشور یهود یا یک کشور دموکراتیک باقی بمانیم. این مهم‌ترین مسئله است و متأسفم که دولت تل‌آویو برعکس آن را انجام می‌دهد.[5]

اسحاق هرتزوگ رهبر حزب کار رژیم صهیونیستی در قبال تهدید جمعیت معتقد است: اکنون با گذشت پنجاه سال، بزرگ‌ترین خطری که آینده دولت اسرائیل را تهدید می‌کند، می‌شناسیم؛ ما بعد از دو هزار سال بازگشته‌ایم. شمار اعراب نیز رو به افزایش است؛ نسبت جمعیت اعراب به یهودیان، پنجاه و دو به چهل و هشت درصد است. من می‌خواهم از فلسطینان جدا باشم و سرزمین یهودی را که اکثر جمعیت آن یهودی هستند، حفظ کنم. من نمی‌خواهم شصت و یک نفر از نمایندگان کنست، فلسطینی باشند و در اسرائیل، نخست‌وزیر فلسطینی روی کار بیاید. نمی‌خواهم پرچم، شعار و سرود ملی من تغییر کند.[6]

این اظهارات که تنها بخشی از نگرانی سران رژیم صهیونیستی است، به‌خوبی نشان می‌دهد که مولفه جمعیت به‌عنوان یک چالش اصلی برای دولت- ملت‌سازی و بقا رژیم صهیونیستی است، به‌گونه‌ای که حاضر به پذیرش سرزمین جغرافیایی بدون عمق استراتژیک در همسایگی دولت فلسطینی می‌باشند. بسیاری از مخالفان، فقدان عمق استراتژیک در صورت تن دادن به طرح دو دولت را یادآوری می‌کنند. لیبرمن وزیر خارجه سابق رژیم صهیونیستی معتقد است: هرکس که تصور می‌کند بازگشت به مرزهای ۱۹۶۷ می‌تواند راه‌حلی برای پایان مناقشه باشد یک متوهم است.[7] همچنین باراک راوید روزنامه‌نگار صهیونیست و لیبرال روزنامه هاآرتص تهدید می‌کند: اگر شما کشوری با دو ملت داشته باشید، چاقوزنی به امری روزمره بدل خواهد شد.[8]

چالش جمعیت و برابری جمعیت فلسطینیان با صهیونیست‌ها در مناطق اشغالی فلسطین، بخشی از صهیونیست‌ها را مجاب به پذیرش طرح دو دولت و حرکت به‌سوی جامعه‌ای با جغرافیای کوچک‌تر ولی خالص‌تر نموده است. این در حالی است که بخشی از صهیونیست‌ها، بالاخص گروه‌های مذهبی و راست‌گرا که در بالا به برخی از آنها اشاره شد، پذیرش دو دولت را ضمن عقب‌نشینی از آرمان‌ها، مقدمه‌ی فروپاشی رژیم می‌دانند.

یکی دیگر از چالش‌های پیش روی رژیم صهیونیستی ناشی از بحران جمعیت، انتخاب میان دموکراسی یا تداوم رژیم آپارتاید بر محور اقلیت یهودی است. آنچه موجب شده است بسیاری از صهیونیست‌های سکولار و چپ‌گرا به سمت پذیرش ایده دو دولت سوق پیدا کنند، تشکیل دولت دموکراتیک یهودی است. اوباما نیز در سخنانی به‌خوبی اشاره می‌کند: من هنوز اعتقاد دارم راه حل دو دولت نه تنها برای صلح میان اسرائیل و فلسطین که برای امنیت بلندمدت اسرائیل به‌عنوان یک حکومت دموکراتیک یهودی حیاتی است.[9] سخنان اوباما به‌خوبی نشان می‌دهد که طیف چپ و دموکراتیک، راه حل پایداری و بقا رژیم صهیونیستی را در حفظ اکثریت یهودی و تشکیل حاکمیت بر اساس ارزش‌های لیبرالیسم می‌دانند. صهیونیست‌ها به این موضوع پی برده‌اند که یک چالش پیش روی ملت- دولت سازی در رژیم صهیونیستی، وجود تفکرات نژادپرستانه نسبت به برخی یهودیان اسرائیلی است. این شکاف‌های اجتماعی با افزایش اقلیت‌هایی چون مهاجران جدید از آفریقا چون فالاشه ها و یا آسیایی‌ها افزایش خواهد یافت. این شکاف به دلیل پذیرش بسیاری از اقلیت‌های مختلف به‌منظور افزایش جمیعت یهودی در سرزمین‌های اشغالی در حال افزایش است.

نتیجه‌گیری

یکی از چالش‌هایی که رژیم صهیونیستی همواره با آن روبرو بوده است، ناکامی در تکمیل فرآیند دولت- ملت‌سازی برای بقا است. در پایان سال 2017 جمعیت فلسطینیان ساکن در سرزمین‌های فلسطین در عدد 6.3 میلیون با کل یهودیان صهیونیست برابر می‌شود. هم‌چنین طبق برخی پیش‌بینی‌ها در سال 2020 جمعیت فلسطینی‌ها به 7.2 در مقابل 6.9 میلیون یهودی در سرزمین‌های فلسطینی خواهد رسید. این برابری جمعیت چالش دولت- ملت‌سازی را برای رژیم صهیونیستی تشدید خواهد نمود. این معضل باعث شده است چالش‌های دیگری از جمله افزایش شکاف‌های اجتماعی به دلیل پذیرش دیگر قومیت‌های یهودی چون فالاشه ها به‌منظور افزایش جمیعت شده است. به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها، برای رهایی از این چالش، وارد اختلافات جدی‌تر دیگری یعنی تشکیل دو دولت شده‌اند. در این راستا شیمون پرژ معتقد است: اسرائیل باید به خاطر خودش راه‌ حل دو کشوری را اجرا کند چراکه اگر قرار باشد اکثریتمان را از دست بدهیم، همانند امروز که با یکدیگر از نظر تعداد برابر هستیم، نمی‌توانیم به‌عنوان یک کشور یهود یا یک کشور دموکراتیک باقی بمانیم. در مقابل تفکر شیمون پرز و حامیان تشکیل دو دولت برای بقا، بسیاری از صهیونیست‌ها پذیرش راه حل دو دولت برای حل چالش دولت- ملت‌سازی و فرار از خطر افزایش جمعیت را تنها یک توهم و آغازی بر پایان رژیم صهیونیستی می‌دانند.

محمدمحسن فایضی/ پژوهشگر مسائل فلسطین