مقدمه

امروز کشورهای آسیایی یکی از مهم‌ترین مراکز تولید ثروت در دنیا هستند. همه کشورها سعی در توسعه روابط خود با این حوزه می‌کنند تا بتوانند از فرصت‌های اقتصادی‌ای که در آن ناحیه فراهم است، استفاده کنند. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای دارنده بیشترین منابع انرژی و نیز دارای اهمیت استراتژیک، جایگاه مهمی برای کشورهای این حوزه دارد. در ادامه مهم‌ترین حوادث رخ داده در روابط دوجانبه ایران و برخی کشورهای مهم‌تر منطقه آسیای شرقی و جنوب شرقی در سال 94 مرور می‌گردد.

چین

چین مهم‌ترین کشور در حوزه آسیا برای ایران است و بیشترین تعاملات اقتصادی و سیاسی و استراتژیک ایران در حوزه مزبور با این کشور است. حساس‌ترین تعامل دو کشور در سال جاری در زمینه مذاکرات هسته‌ای بوده است. هرچند این کشور در مذاکرات بازیگر دست دوم بود، اما توان اخلال در مذاکرات را داشت. با این وجود چین از حامیان مذاکرات محسوب می‌شود.

در سطح روابط دوجانبه میان ایران و چین نیز سال 94، شاهد تعاملات زیادی بوده است. رئیس جمهور چین قبل از سفر به ایران مقاله‌ای در مورد ایران با عنوان «چشم‌انداز روشن آینده روابط چین و ایران» منتشر کرد.[1] وی در این مقاله پیشینه عمیق روابط حسنه ایران و چین در زمان باستان را بیان کرده و به مناسبات امروزی بین دو کشور می‌رسد. شاید بتوان مهم‌ترین رویداد در روابط دوجانبه را سفر رئیس جمهور چین به ایران دانست. در این سال شی جین پینگ به دعوت روحانی به ایران آمد. در این سفر که 600 نفر رئیس جمهور چین را همراهی می‌کردند، 17 سند همکاری امضا گشته و یک سند مشارکت جامع راهبردی 25 ساله به امضای دو طرف رسید. در این سفر یک هیئت بلندپایه سیاسی رئیس جمهور چین را همراهی می‌کردند.[2] وی در این سفر با رهبر انقلاب، رئیس جمهور و رئیس مجلس دیدار داشته است. شی جین پینگ در این سفر گفت که چین خواهان گسترش روابط با هدف گشودن فصلی جدید از مناسبات جامع است[3]. رهبر انقلاب نیز بیان داشتند که ایران هیچ موقع همکاری‌های چین را در دوران تحریم فراموش نخواهد کرد و خواستند که توافق دوطرفه برای روابط استراتژیک 25 ساله با پیگیری دو طرفه حتماً عملیاتی گردد[4].

در مهر 94، یک هیئت بلندپایه نظامی چین نیز به ایران سفر داشتند.[5] در طول این بازدید جانشین ستاد کل ارتش خلق چین با امیر دریادار سیاری، فرمانده نیروی دریایی ایران و سردار دهقان، وزیر دفاع ایران دیدار داشتند. در این دیدار هماهنگی‌هایی انجام شد تا از توان هر دو نیروی دریایی در زمینه‌های مختلف به‌ویژه دانش و تبادل استاد و دانشجو برای حضور در دوره‌های آموزشی دریانوردی در ایران و چین همکاری‌های مشترکی انجام شود[6].

در شهریور 94 دکتر ظریف، وزیر خارجه ایران، به دعوت وزیر خارجه چین سفر 2روزه‌ای به این کشور داشت. وی قبل از ورود به پکن در شهر اورومچی مرکز استان سین کیانگ توقف داشته و دیدار مختصری از این شهر به عمل آورد.[7] ظریف در این سفر با یانگ جیه چی عضو شورای دولتی چین و لی کجیانگ نخست‌وزیر چین دیدار داشت[8]. ظریف در این دیدار از چین به عنوان یک متحد راهبردی نام برد و ضمن تمجید از نقش چین در مذاکرات هسته‌ای گفت: «حضور چین در ایران به عنوان دوست دوران سخت تحریم‌ها بعد از اجرای برجام و رفع تحریم‌ها یک امتیاز ویژه برای دو کشور محسوب می‌شود.»[9] وزیر خارجه چین نیز ظریف را پرکارترین وزیر خارجه دنیا توصیف کرد و اظهاراتی در مورد چگونگی و اهمیت اجرای برجام و مسائل دوجانبه دیگر  مطرح کرد.[10]

در فروردین این سال نیز وزیر نفت ایران راهی چین شد. وزیر نفت در رأس هیاتی به منظور مذاکره برای افزایش فروش نفت و همچنین سرمایه‌گذاری چینی‌ها در صنعت نفت و گاز ایران به پکن سفر کرد. وی با  رئیس شرکت ملی نفت چین (سی ان پی سی) و  رئیس سازمان انرژی چین که عالی‌ترین مقام چین در حوزه انرژی است و رئیس شرکت سینوپک، بزرگترین شرکت پالایش نفت چین دیدار کرد. بیژن زنگنه در پایان سفر 2روزه به پکن گفت: «در این دیدارها در خصوص برطرف کردن بخشی از مشکلات و همچنین توسعه همکاری‌ها در پروژه‌های نفتی با طرف چینی، نتایج مثبت و تفاهم‌های خوبی حاصل شده است و مذاکرات صورت گرفته در گسترش و تعمیق همکاری‌های دوجانبه بسیار مهم خواهد بود.»[11]

ژاپن

کشور ژاپن سومین قدرت اقتصادی دنیا و یک قدرت تکنولوژیک است. اما تبعیت کامل این کشور از آمریکا در تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، روابط اقتصادی دو کشور را به شدت کاهش داده است. ایران متحد بالقوه چین- مهم‌ترین رقیب و تهدید ژاپن- و دشمن بالفعل آمریکا -متحد استراتژیک ژاپن- است. این امر می‌تواند بر تعمیق روابط دوجانبه میان ایران و ژاپن سایه بیفکند. سال 94 شاهد سفرهای متعدد هیئت‌های سیاسی و اقتصادی دو طرف بوده است. وزیر خارجه، مشاور نخست‌وزیر و معاون وزیر خارجه و معاون وزیر اقتصاد، بالاترین مقام‌های ژاپنی بودند که در این سال به ایران سفر کردند. از ایران هم وزیر نفت و وزیر اقتصاد مهم‌ترین شخصیت‌هایی هستند که به ژاپن سفر کردند. سال 94 را می‌توان سالی بسیار پر سفر در روابط دوجانبه ارزیابی کرد هرچند که تاکنون دستاورد ملموسی نداشته است.

در مرداد این سال وزیر نفت به ژاپن سفری داشت و در زمینه مسائل مربوط به انرژی گفتگوهایی انجام داد. وی از مذاکرات سازنده با 20 شرکت خبر داد و برای حضور ژاپن در بخش‌های بالادستی صنعت نفت ایران اعلام آمادگی کرد.[12] وزیر اقتصاد، تجارت و صنایع ژاپن نیز در دیدار با وزیر نفت ایران حرف از افزایش سطح روابط و برای همکاری در زمینه  انرژی ابراز تمایل کرد.[13] این در حالی است که در شهریور امسال، دومین پالایشگاه بزرگ ژاپنی قرارداد خود برای واردات نفت از ایران را تمدید نکرد.[14] همچنین در ماه مرداد یک هیئت تجاری به سرپرستی معاون وزیر اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن در یک سفر 2روزه به ایران آمد و با وزیر صنعت دیدار داشت.[15] در اواسط شهریورماه نیز معاون وزیر خارجه ژاپن به ایران سفر کرد و با وزیر خارجه ایران نیز دیداری داشت.[16] ظریف در این دیدار گفت که ژاپن می‌تواند به جایگاه اقتصادی خود در ایران در ایام قبل از تحریم‌ها بازگردد.[17] رئیس جمهور ایران و نخست‌وزیر ژاپن در مهرماه در نیویورک دیدار داشتند. در این دیدار روحانی گفت ژاپن شریک خوب و استراتژیک ایران است و نخست‌وزیر ژاپن هم اظهار داشت ژاپن علاقه‌مند است در روند اجرای دقیق برجام با طرفین همکاری کند.[18]

در ماه مهر، ایران میزبان وزیر خارجه ژاپن بود که در رأس یک هیئت تجاری و سیاسی وارد ایران شد. وی در این سفر با وزیر خارجه دیدار کرد و بیان داشت که ایران به عنوان ابرقدرت منطقه‌ای می‌تواند نقش زیادی در حل بحران‌های منطقه ایفا کند. وی از تشکیل شورای همکاری ایران و ژاپن و توافق بر سر محتوای موافقت‌نامه سرمایه‌گذاری متقابل خبر داد که در آینده امضا خواهد شد.[19] وزیر خارجه ژاپن با رئیس جمهور نیز دیداری داشت. دکتر روحانی در این دیدار گفت: «امروز شرایط بسیار مناسبی برای توسعه روابط پیش روی تهران و توکیو وجود دارد و باید کاستی‌های گذشته به سرعت جبران شود.» وزیر خارجه ژاپن نیز بیان داشت: «ژاپن مصمم است همکاری‌های همه‌جانبه‌ای به‌ویژه در عرصه اقتصادی با ایران داشته باشد.»[20] این دیدار را شاید بتوان نقطه اوج روابط دوجانبه در سال 94 دانست.

ژاپن در بهمن‌ماه، به فاصله کوتاهی از اجرایی شدن برجام اعلام کرد که تحریم‌های خود علیه ایران را که در سال 2010 وضع کرده بود، لغو کرده است. این لغو تحریم‌ها فرصت را برای بسط روابط اقتصادی دوجانبه فراهم می‌کند.[21] پس از لغو این تحریم‌ها وزیر اقتصاد ایران به ژاپن سفر کرد و با شینزو آبه نخست‌وزیر این کشور و مقامات دیگر آن دیدار داشت.[22] از سوی دیگر مشاور نخست‌وزیر ژاپن در انتهای بهمن‌ماه به ایران سفر کرده و با دکتر ظریف و دکتر ولایتی دیدار کرد. محور اصلی گفتگوها توسعه روابط دوجانبه در ابعاد مختلف اقتصادی بود.[23] در ماه اسفند مدیران بانک مرکزی ایران خبر دادند که طبق مذاکراتی که با ژاپن داشته‌اند کارت‌های اعتباری بانک جی.بی.سی ژاپن، در نیمه اول سال 95 وارد ایران خواهد شد. این کارت‌ها حمل پول به کشورهای آسیایی و اروپا را تا حدی تسهیل می‌کند. به دلیل وجود موانع در راه مسترکارد و ویزاکارد، ایران این کارت‌های ژاپنی را جایگزین آن‌ها کرده است.[24] در انتهای سال 94 خبری مبنی بر سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران در سال 95 منتشر شد و به نظر می‌رسد مقدمات آن در حال انجام است. نخست‌وزیر ژاپن بالاترین مقام ژاپن است. در صورت تحقق، این اولین سفر یک نخست‌وزیر ژاپن به ایران پس از انقلاب اسلامی ایران خواهد بود.[25]

کره جنوبی

کره جنوبی نیز یکی از قدرت‌های اقتصادی دنیا است. در سال 94 نسبت به چین و ژاپن خبرهای کمتری از کره جنوبی در فضای سیاسی ایران مطرح شد. پس از انعقاد برجام، یک هیئت نفتی از کره جنوبی به ریاست معاون وزیر تجارت، صنعت و انرژی این کشور به ایران سفر کردند تا در زمینه مسائل مربوط به انرژی با ایران مذاکره کنند.[26] پس از آن معاون وزارت صنایع و بازرگانی کره جنوبی و وزیر زمین، زیرساخت و حمل و نقل، در رأس یک هیأت اقتصادی به تهران آمده تا با مقامات ایرانی درباره سرمایه‌گذاری در ایران در دوره پساتحریم گفتگو کند. بیشر این مذاکرات در زمینه صادرات نفت یا سرمایه‌گذاری در زمینه انرژی بوده است.[27] این گروه با وزیر نفت و وزیر نیرو دیدار داشته‌اند. در ماه شهریور، معاون سیاسی وزیر خارجه کره به دعوت وزارت خارجه، به ایران آمد و با معاون آسیای وزارت امور خارجه دیدار کرد.[28] مسائل اقتصادی محور گفتگوها بوده است.

در ماه آبان نیز وزیر خارجه کره به ایران آمد و با دکتر ظریف دیدار کرد. در این دیدار طرفین در خصوص موضوعات فی‌مابین و تحولات بین‌المللی رایزنی کردند. این نخستین سفر وزیر خارجه کره جنوبی به ایران، از سال ۲۰۰۱ تاکنون است.[29] وی با رئیس جمهور ایران نیز دیدار داشت. در این دیدار رئیس جمهور ابراز  امیدواری کرد که شرکت‌های کره‌ای بتوانند همپای دیگر رقبای خود برای حضور فعال‌تر در بازار ایران بکوشند و سطح همکاری‌های خود را به‌ویژه با بخش خصوصی ایران بیش از پیش گسترش دهند. وزیر امور خارجه کره جنوبی نیز در این دیدار با اشاره به اینکه کره جنوبی مشتاق توسعه و تقویت سطح همکاری‌ها در همه عرصه‌ها از جمله اقتصادی با ایران است، گفت: «شرکت‌های بزرگ کره‌ای بی‌صبرانه منتظر لغو تحریم‌ها و حضور گسترده‌تر در بازار ایران هستند.»[30]

در بهمن‌ماه، به دنبال اجرایی شدن برجام، کره جنوبی نیز تحریم‌های خود علیه ایران را لغو کرد. این تحریم‌ها از سال 2010 وضع شده بود.[31] در همین ماه خبرگزاری‌ها اعلام کردند رئیس جمهور کره جنوبی قصد سفر به ایران را دارد. در دی‌ماه بانک صادرات و واردات کره جنوبی اعلام کرد که قصد دارد توافقنامه‌ای با بانک مرکزی ایران امضا کند تا تسهیلات مالی را برای شرکت‌های فعال در ایران تأمین نماید. این بانک با انتشار بیانیه‌ای افزود: «این توافقنامه طی سه ماه جاری امضا خواهد شد تا از قراردادهای شرکت‌های کره جنوبی که در بخش‌های مختلف ایران از جمله نیروگاه‌ها، ساخت‌وساز و تولید آهن و فولاد منعقد می‌شود، حمایت کند.»[32] در بهمن‌ماه خبرگزاری‌ها از توافق ایران و کره برای انجام مبادلات تجاری با ارز کره خبر دادند. ایران و کره جنوبی درباره استفاده از سایر ارزها از جمله یورو، یوان چین و ین ژاپن برای پرداخت‌های دوجانبه نیز مذاکره کرده‌اند.[33] در اسفند نیز وزیر تجارت، صنعت و انرژی کره جنوبی به ایران سفر کرد و با رئیس بانک مرکزی در مورد افتتاح حساب مشترک، مذاکراتی را داشته باشد.[34] وی با علی‌اکبر صالحی نیز دیدار کرده و ابراز داشت که به زودی رئیس جمهور کره به ایران سفر خواهد کرد.[35]

استرالیا

سال 94 را می‌توان سالی دانست که دو کشور ایران و استرالیا، در پی توسعه روابط خود برآمدند. در فروردین این سال وزیر خارجه استرالیا پس از 12 سال به ایران آمد و با رئیس جمهور، وزیر خارجه و دکتر ولایتی دیدار داشت.[36] وزیر خارجه استرالیا ابراز امیدواری کرد که روابط دوجانبه افزایش یابد و مواضعی در زمینه مبارزه با داعش بیان کرد. وی از سفر به ایران ابراز خوشحالی کرد و ایران را فوق‌العاده دانست.[37]در ماه مهر وزیر خارجه این کشور حضور بشار اسد را برای پایان دادن جنگ در این کشور ضروری دانست.[38] این کشور در پی اجرایی شدن برجام برخی از تحریم‌های خود علیه ایران را لغو کرد.[39] در انتهای سال 94، این کشور جزء تور آسیایی وزیر خارجه ایران برای بازدید بوده است. سفر ظریف به استرالیا سفر بلندپایه‌ترین مقام ایرانی است که پس از 10 سال اتفاق می‌افتد. توسعه مناسبات دو کشور در بخش‌های تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری و اقتصادی، مهاجران غیرقانونی و همچنین مبارزه با خشونت و افراط‌گرایی و جنایات سازمان‌یافته از جمله مبارزه با مواد مخدر در افغانستان، از محورهای رایزنی دوجانبه ایران و استرالیا در سفر ظریف به کانبرا بود.

اندونزی

مهم‌ترین رخداد در روابط ایران و اندونزی در سال 94 را می‌توان سفر رئیس جمهور ایران به پایتخت اندونزی دانست. آقای حسن روحانی برای شرکت در گرامیداشت شصتمین سال تأسیس کنفرانس آسیا- آفریقا به جاکارتا رفت.[40] آقای روحانی در این سفر علاوه بر شرکت در برنامه مزبور، با رئیس جمهور اندونزی دیدار کرده و دو طرف مباحثی در زمینه توسعه روابط اقتصادی و مبارزه با افراطگرایی مطرح کردند و آقای روحانی از رئیس جمهور اندونزی برای سفر به ایران دعوت کرد.[41] در خرداد این سال اندونزی به لیست تجارت ترجیحی ایران افزوده شد.[42] در مهر این سال وزیر خارجه اندونزی به ایران سفر کرد و با رئیس جمهور و وزیرخارجه دیدار کرد.[43] هم‌چنین وزیر انرژی این کشور در این سفر حضور داشت که با وزیر نیرو ملاقات کرد.[44] وزیر خارجه اندونزی در دی‌ماه بار دیگر به ایران سفر کرده و با رئیس جمهور ایران و وزیر خارجه دیدار کرد. محور این صحبت‌ها نیز توسعه همکاری‌ها و مبارزه با افراطگری بود.[45] اندونزی از بیانیه سازمان همکاری اسلامی که به بهانه آتش گرفتن سفارت عربستان علیه ایران صادر شده بود انتقاد کرد.[46] در نهایت این کشور نیز یکی از مقاصد تور آسیایی وزیر خارجه ایران در انتهای سال 94 بود. دکتر ظریف در اجلاس وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی که در اندونزی تشکیل می‌شود شرکت کرد.[47] وزیر خارجه در این سفر با رئیس جمهور اندونزی دیدار کرد.[48] انرژی  و همکاری‌های اقتصادی و هم‌چنین مبارزه با تروریسم، از عمده مسائل فی‌مابین ایران و اندونزی محسوب می‌گردد. همکاری در سازمان‌های بین‌المللی هم‌چون سازمان همکاری اسلامی و جنبش عدم تعهد نیز از جمله مسائل مهم بین دو کشور است.

سلیمان تنهادخت اطاقوری /دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه