در قطعنامه 181 مجمع عمومي در سال 1947، فلسطين تقسيم شد ولي مقرر شد قدس به‌صورت منطقه­‌ي ويژه تحت اداره بين­‌المللي قرار گيرد. مساحت منطقه 110 کیلومترمربع بود و بيش از 200 هزار نفر در آن سكونت داشتند كه يهوديان و فلسطيني­ها هر يك، تقریباً 100 هزار نفر آن را تشكيل مي­دادند؛ اما پس از جنگ­هاي 1948 و 1949، حدود 60 هزار نفر از عرب­هاي قدس غربي و حدود دو هزار نفر از يهوديان نيز، قدس شرقي را ترك نمودند.

پس از اين جنگ­ها نسبت سرزميني مورد نظر «قطعنامه تقسيم» نيز به هم خورد و با اشغال بخش­هاي وسيعي از قدس، تنها 222 هكتار برابر 48/11 درصد به مناطق فلسطيني تحت حاكميت اردن اختصاص يافت و 1.626 هكتار (قدس غربي) برابر 21/84 درصد به اشغال رژیم صهیونیستی درآمد. هم‌چنین 85 هكتار برابر 39/4 درصد نیز تحت مديريت سازمان ملل قرار گرفت. در اين سال­ها اشغالگران به دو شيوه ابطال و سلب كارت­هاي اقامت دائم و وادار كردن ساكنان به كوچ دسته جمعي، تغيير جمعيت در قدس شرقی را پيگيري مي­كردند[1].

در قدس شرقي برخلاف ديگر مناطق اشغالي، شهرك­سازی بيشتر در مناطق شهري وجود دارد و يهوديان در شهرك­ها و محله­‌هايي با جمعيَت تقريبي 190.000 نفر زندگي مي­كنند. قدس شرقي حدود 14 درصد كرانه باختري را تشکیل می­دهد. مناطق و شهرك­هاي مهم سكونت يهوديان این منطقه در جدول شماره 1 آمده است[2]:

جدول 1: شهرک­های قدس شرقی و جمعیت ساکن در آن

احداث شهرک­ها طبیعتاً نیازمند اختصاص اراضی لازم است؛ بر این اساس، سیاست سلب اراضی فلسطینی­ها و اختصاص آن به شهرک­سازی از طریق صدور قوانین و ایجاد محدودیت صدور مجوز ساخت برای فلسطینی‌ها و مصادره اراضی آنان توسط رژیم صهیونیستی پیگیری شد.

در مناطق عربی قدس اجازه ساخت بناهای بیش از 3 طبقه ممنوع گردید در حالی که، تعداد طبقات ساختمان­های بخش یهودی‌نشین به 8 طبقه می­رسید. در نتیجه افزایش جمعیت، فلسطینی­های ساکن در قدس مجبور به ترک مناطق عرب نشین گردیده و به خارج از محدوده قدس و یا کرانه باختری روی آورند؛ چرا که در این مناطق قوانین سخت داخل قدس اجرا نمی­شد و بهای زمین نیز در مقایسه با داخل محدوده قدس ارزان­تر بود. در مقابل، تسریع ساخت‌وساز شهرک­ها از طریق اعطای مشوقَ­های دولتی توسط رژیم صهیونیستی تضمین گردیده و با احداث هزاران واحد مسکونی، مناطق عرب‌نشین به‌تدریج کوچک شده و با احداث جاده­‌های مختلف جهت مرتبط سازی شهرک­ها با یکدیگر، مناطق عرب نشین و روستاهای اطراف به‌صورت واحدهای جدا افتاده، درآمدند (به جدول شماره 2 نگاه کنید)[3].

جدول 2

در نتیجه این سیاست­ها، قدس در محاصره چهار کمربند مجموعه شهرک­ها قرار گرفته که عبارت‌اند از[4]: 1. شهرک هایی که قدس را محاصره نموده و آن را به بخش‌های غربی ارتباط می­دهد؛ 2. شهرکهایی که محله­‌های عرب نشین خارج از دیوار قدیمی شهر قدس را محاصره نموده است؛ 3. شهرک­هایی که به‌منظور محاصره قدس بزرگ – شرقی و غربی- و یهودی کردن آن ایجاد شده است؛ 4. شهرک­هایی که شهر قدس را از مناطق عربی در سمت جنوب شرقی جدا می­کند، مانند شهرک­سازی در منطقه ابوغنیم.

نکته جالب توجه این که، امضای توافق اسلو در سال 1993 موجب از سرگیری اقدامات رژیم صهیونیستی در یهودی‌سازی قدس گردید؛ زیرا مفاد این توافق در مورد آینده‌­ی قدس سکوت کرده و هرگونه توافق در این زمینه را موکول به مذاکرات مرحله نهایی نموده است؛ به نحوی که رژیم صهیونیستی بیش از 74% مساحت قدس شرقی را در اختیار گرفت و 14% آن متعلق به فلسطینی­ها باقی ماند. شهرک­سازی در مناطق مختلف قدس شرقی نیز به‌صورت گسترده‌­ای از سوی رژیم صهیونیستی از سال 2011 تاکنون دنبال شده است که شامل گسترش شهرک­سازی در 16 شهرک عمده، احداث فزاینده مجتمع­­‌های اسکانی در داخل محله‌های عرب‌نشین، به‌گونه‌ای که در هر مرحله­ای یک مجتمع وجود داشته باشد، برنامه‌ریزی و تلاش برای احداث شهرک‌های یهودی جدید در مناطق و اماکن استراتژیک، با هدف کامل نمودن طرح محاصره کرانه باختری. علاوه بر آن، طرح­های گسترده‌ای از جمله ساخت 50 هزار واحد مسکونی در شهرک­های یهودی قدس شرقی دنبال می­شود. این طرح­ها با هدف افزایش تعداد واحد­های مسکونی در شهرک‌های رژیم صهیونیستی و ساخت مجتمع­های یهودی در محلات عربی صورت می‌گیرد. از این تعداد ساخت 20 هزار واحد مسکونی به کمیته‌های برنامه‌ریزی ارائه شده و بخشی از آن‌ها نیز نهایی شده است[5]:

• 3 هزار واحد مسکونی در شهرک گیلو؛

• 1500 واحد مسکونی در شهرک «جبل ابوغنیم»؛

• 1500 واحد مسکونی در شهرک «راموت»؛

• 600 واحد مسکونی در شهرک «آرمون هانتیسیف»؛

• 450 واحد مسکونی در شهرک نبی یعقوب.

نقشه فوق قدس شرقی را که در اختیار فلسطینی‌هاست نشان می­دهد. رنگ آبی شهرک­های احداث شده رژیم صهیونیستی در قدس شرقی را نشان می­دهد، رنگ قرمز برنامه‌های آتی برای گسترش شهرک­ها را مشخص کرده و مناطق دایره‌­ای قرمزرنگ، شهرک­های صهیونیستی در همسایگی فلسطینی­ها را نشان داده است.

از شهرک­های جدید در قدس شرقی نیز می­توان به موارد زیر اشاره کرد[6]:

الف. شهرک «جفعات همتوس»: در سال 2011 مقامات رژیم صهیونیستی، فعالیت­های گسترده­ای را به‌منظور ساخت شهرک جدیدی تحت عنوان جفعات همتوس در قدس شرقی، واقع در حومه‌ی اراضی «بیت صفافا» آغاز کردند. پروژه­ی ساخت این شهرک شامل 3 مرحله بود: مرحله‌­ی اول احداث 2337 واحد مسکونی، 2600 واحد مسکونی در مرحله دوم، و مرحله سوم نیز شامل ساخت 1362 واحد مسکونی است.

ب. اراضی فرودگاه «قلندیا»: در می 2010 وزیر راه و ترابری وقت رژیم صهیونیستی «یسرائیل کاتس»، کمیته‌ای از وزارت راه، شورای شهرداری قدس غربی، اداره اراضی و مدیریت فرودگاه­ها تشکیل داد که هدف از آن، الحاق اراضی فرودگاه قلندیا به شهرداری قدس غربی بود. مدیریت فرودگاه‌های رژیم صهیونیست پس از بررسی موضوع، خواستار ملحق ساختن اراضی فرودگاه مذکور به قدس غربی شد. پس از آن نیز کمیته‌ی برنامه‌ریزی و ساخت وابسته به شورای شهرداری قدس غربی با پیشنهاد ثبت اراضی فرودگاه موافقت نمود؛ تا به‌عنوان اراضی وابسته به قدس غربی شناخته شود. هدف شهرداری قدس غربی تبدیل اراضی فرودگاه قلندیا، به یک منطقه‌ی صنعتی و شهرک‌نشین یهودی است؛ زیرا که در مجاورت اردوگاه قلندیا قرار گرفته و حلقه ارتباط قدس شرقی با رام الله است.

ج. منطقه‌ی «E1»: منطقه‌ای در شرق که بین «ابودیس»، «العیزریه»، «عناتا» و «الزعیم» قرار دارد. مساحت این منطقه بالغ بر 12 هزار کیلومترمربع است. منطقه‌ی مذکور بین شهرک معالیه آدومیم، در کرانه باختری خارج از مرزهای سال 1967 و شهرک «التله الفرنسیه» در قدس شرقی، واقع است.

نتیجه‌گیری

با نگاهی به سیاست­های رژیم صهیونیستی معلوم می­شود که ضرورت یکپارچه نمودن قدس به‌عنوان پایتخت این رژیم و توسعه شهرک سازی در آن، مورد اجماع جناح­های سیاسی مختلف رژیم صهیونیستی قرار گرفته است. ضمن این­که موضوع تعویق مذاکرات درباره­ی وضعیت قدس، شهرک­ها، پناهندگان و مرزهای دولت فلسطین و موکول نمودن بررسی این مسائل در مذاکرات نهائی، به سود رژیم صهیونیستی است؛ به‌گونه‌ای که توانسته است علیرغم امضای پیمان اسلو، با استمرار شهرک­سازی آن را به‌عنوان یک واقعیت انکارناپذیر جغرافیایی مطرح نماید که مانع هرگونه توافق در خصوص قدس خواهد شد. افزایش تعداد ساکنان یهودی در داخل قدس و اطراف آن، سیاست راهبردی رژیم صهیونیستی جهت تضمین استمرار حاکمیت آن به شمار می‌آید. بر این اساس، ساکنان یهودی در کلیه مناطق قدس شرقی پراکنده شده و از طریق احداث محلات جدید نزدیک به هم، به رژیم صهیونیستی ملحق شده‌اند. رشد جمعیت در شهرک­های مزبور نیز افزایش یافته و نتیجه‌ی آن، برقراری نوعی توازن جمعیتی با فلسطینی­ها در قدس بوده است؛ به‌گونه‌ای که 165 هزار یهودی در مقابل 170 هزار نفر فلسطینی معادل 9/70 درصد کل جمعیت قدس را تشکیل داده‌اند. نکته جالب توجه این که، امضای توافق اسلو در سال 1993 موجب از سرگیری اقدامات رژیم صهیونیستی در یهودی­سازی قدس گردید؛ زیرا مفاد این توافق در مورد آینده‌ی قدس شرقی سکوت کرده و هرگونه توافق در این زمینه را موکول به مذاکرات مرحله نهایی نموده است. به نحوی که بیش از 74% مساحت قدس شرقی در اختیار رژیم صهیونیستی قرار گرفت و 14% آن به فلسطینی­ها اختصاص یافت. ضمن این که با طرح­های جدید، ساخت شهرک­ها در اراضی تحت تصرف این رژیم به 80% خواهد رسید.[7]

سید احمد موسوی/ عضو باشگاه نویسندگان افتخاری