اندیشکده راهبردی تبیین – چند روز پیش، بخش نخست از مقاله «شگردهای رسانه‌ای نظام سلطه و شبکه همکار آن در بازتاب نهضت عاشورا» روی وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین قرار گرفت. آنچه در ادامه می آید، بخش دوم مقاله مذکور است که تقدیم خوانندگان گرامی‌مان خواهد شد.

***

سطح دوم (نسبتاً پیچیده)

• تقلیل نهضت عاشورا به یک آیین، سنت و فولکلور

در این شیوه -همان طور که در ابتدا ذکر شد- رسانه در لباس ضدیت با مراسم عزاداری بر نمی‌‌آید و با بیان تاریخ گونه از عزاداری و یا ذکر آداب و رسوم سنتی اقوام و ملل گوناگون، این پدیده انقلابی را به صورت یک آیین سنتی مانند عید نوروز، «سیاوشون»، و… نشان می‌‌دهد.

به عنوان نمونه، در مقاله سایت بی بی سی چنین آمده است که: «لازم نیست داستان رستم و سهراب عینیت تاریخی داشته باشد تا واجد ارزش باشد. چه بسا داستان‌ها و تمثیل‌ها و اسطوره‌هایی که بی هیچ بنیادی تاریخی به پهنه‌ای برای انباشت آموزه‌های اخلاقی و ارزش‌های زیبایی‌شناسی جمعی تبدیل شده‌اند. آئین‌های سوگواری محرم نمونه‌ای است ایرانی از انباشت تاریخی چنین ارزش‌های جمعی، که طی هزاران سال و تحت حکومت‌ها و ایدوئولوژی‌های مختلف بسط یافته»[1]

و یا مستند شبکه بی بی سی فارسی با عنوان « نوحه‌خوانی و آیین‌های عاشورا؛ روزنه‌ای برای آزادی موسیقی» که ضمن سوژه قرار دادن استفاده از وسایل موسیقی در عزاداری و ممنوعیت برگزاری کنسرت، تصویری آیینی و سنتی از عزاداری نشان می‌‌دهد. [2]

• انتقاد از روش‌های عزاداری با ادعای عقلانیت و ظاهری منطقی، و ارائه پیشنهادهای ظاهراً عقلگرایانه

در این شیوه که با ظاهری منطقی و معمولاً از زبان یک فرد موجّه مطرح می‌‌شود، ضمن رد نکردن کلیّت عزاداری، برخی امور مربوط به عزاداری را مورد انتقاد قرار می‌‌دهند. مثلاً «به جای شور باید دنبال شعور بود» یا «به جای صرف هزینه‌های عزاداری، این هزینه‌ها را در مصارف خیریه بشر دوستانه هزینه کنید!»، «امام حسین(ع) نیازی به این مراسم‌ها ندارد»، و…

نمونه‌ی این شگرد، در پیامکی که هرساله در ایام محرم به طور گسترده منتشر و دانسته یا ندانسته بازنشر می‌‌شود، قابل مشاهده است: «محرم و صفر زمان بالیدن است نه نالیدن، بساطش آموزه است نه موزه، تمرین خوب نگریستن است نه خوب گریستن، نماد شعور مذهب است نه شور مذهب. منتظران مهدی (عج) به هوش باشند که حسین(ع) را منتظرانش کشتند.» که به جای ضدیت مستقیم با عزاداری‌، با بیانی ظاهراً معقول، حق و باطل را به هم آمیخته است.

تصویر زیر نمونه عینی این استدلال است که به جای هزینه برای اطعام عزاداران، به کودکان فقیر رسیدگی شود.

مغرضانه بودن این پیشنهادات وقتی بیشتر مشخص می‌‌شود که گویندگان چنین نظراتی، هیچگاه در مورد اختصاص دادن هزینه‌های لوازم آرایش، کنسرت‌های موسیقی، جشن‌ها و مهمانی‌های دوستان و امثال این موارد، به فقرا و امور انسان دوستانه پیشنهادی نمی‌‌دهند.

• ترویج عزاداری‌های سکولار

در این شیوه، رسانه‌ها با پرداختن به نقاطی از نهضت عاشورا که با منافع استکبار تضاد ندارد، و پنهان نگه داشتن جنبه‌های سیاسی و استکبارستیزانه قیام سیدالشهدا(ع)، ماهیت اصلی عزاداری را تحت الشعاع قرار می‌‌دهند.

جریان‌های انحرافی در جهان تشیع، همواره بر بحث جدایی دین از سیاست تأکید داشته اند. در این میان فرقه معروف به تشیع انگلیسی نیز بر این امر اذعان داشته و با اصالت دادن به نفس عزاداری[سکولار]، هرگونه وجه سیاسی مسئله عاشورا را نادیده گرفته و تنها به ظاهر عزای سیدالشهدا(ع) اولویت داده اند.[3] این درحالی است که در مکتب امام راحل(ره) عزاداری نوعی بسیج ملت برای مقاصد اسلامی است. چنان که ایشان می‌‌فرمایند: «مجلس عزا نه برای این است که گریه کنند برای سیدالشهدا(ع) و اجر ببرند-البته این هم هست- و دیگران را اجر اخروی نصیب کنند، بلکه مهم، آن جنبه سیاسی است که ائمه ما در صدر اسلام نقشه اش را کشیده اند که تا آخر باشد…»[4]

• مصادره محتوای عزاداری یا گنجاندن مفاهیم انحرافی در آنها

در کنار کسانی که با اصل عزاداری مخالف و طرفدار حذف آن هستند، برخی از به اصطلاح روشنفکران‌ دینی تلاش دارند تا ضمن عدم اظهار تمایل برای حذف عزاداری‌ها، از اشعار و محتوای این مراسم به نفع اهداف خود استفاده کنند. همان طور که در مقاله اخیر سایت بی بی سی آمده است: «نمونه موردی که در این بخش از مقاله به آن می‌پردازم، یعنی سوگ‌سروده‌های شهاب موسوی، نشان می‌دهد که انتقال پیام‌های مورد نظر این روشنفکران نه تنها منوط به حذف آئین‌های عزاداری نیست، بلکه این سنتها می‌توانند در بسط طبیعی خود به رسانه‌ای غنی برای انتقال ارزش‌های نوین جامعه تولیدکننده آن تبدیل شوند. این سروده‌ها، که در هیأت‌های بزرگ و سرشناس یزد اجرا و در فضای مجازی به شکل چشمگیری همرسان شده‌اند، توانسته‌اند آموزه‌های روشنفکران دینی را به توده‌های سنتی جامعه، که مخاطب معمول این گروه نبوده‌اند، انتقال دهند.»[5] تأکید می‌شود که مطلب بیان شده در مورد هیأت های عزاداری در شهر یزد، نظر نویسنده سایت بی بی سی فارسی بوده و الزماً مطابق صحیح و واقع نمی‌باشد نباید نسبت به هیئات این شهر، اجحافی صورت بگیرد.

• تسلیت گفتن ایام عزاداری در رسانه، برای راستگو نمایاندن خود و جلب اعتماد مخاطبین مذهبی

در این راه‌کنش(تکنیک)، رسانه‌هایی همچون BBC که بودجه خود را به طور رسمی از دولت استعمارگر انگلیش تامین می‌‌کند، مناسبت‌های مذهبی را اعلام نموده و ابراز تبریک یا تسلیت می‌‌نمایند. قطعاً امثال این رسانه‌ها بر خلاف اهداف و منافع خود عمل نمی‌‌نمایند اما با این وجود، چنین رفتاری از خود نشان می‌‌دهند تا مخاطبین مذهبی را به خود جلب نمایند و از رنجش و «فرار رسانه ای» آنها جلوگیری کنند.

• بیان یک سری واقعیات و قرار داده برخی تحریفات غلط در میان اطلاعات صحیح.

در این شیوه بر خلاف روش‌های مذکور در سطح یک، به طور مستقیم به طرح شبهه درباره عاشورا و عزاداری پرداخته نمی‌‌شود بلکه ضمن بیان واقعیاتی از حوادث کربلا، با نمایش پز بی طرفی و روایت با لحن تاریخ‌گونه، سعی در بی طرف جلوه دادن خود داشته و نکات انحرافی خود را در لابلای نکات صحیح، مطرح می‌‌نمایند.

جمع‌بندی

در این نوشتار تلاش شد تا برخی روش ها و شگردهایی که رسانه‌های معاند فرهنگ ناب شیعه برای دستیابی به اهدف کلان خود یعنی «دور ساختن شیعه از آرمان‌های والای خود»، «تبدیل جاذبه تشیع به دافعه» «استحاله و توخالی کردن عزاداری‌ها» مورد استفاده قرار می‌دهند، تبیین شود.

جهت خنثی نمودن این شگردهای رسانه‌ای به طور خلاصه راهکارهای زیر را می توان پیشنهاد داد:

سطح حاکمیتی

پدافندی:

ایجاد سواد رسانه ای در مردم از طریق آموزش در رسانه ملی، مدارس و دانشگاه‌ها و…

تولید آثار رسانه‌ای برای معرفی دستهای پشت برده‌ی و عوامل برگزاری مراسم قمه‌زنی و مانند آن

تحت نظر داشتن فرقه‌هایی همچون تشیع انگلیسی از لحاظ امنیتی

و…

آفندی:

ترویج مراسم‌های عزاداری نمونه و تراز انقلاب اسلامی و نهضت عاشورا در رسانه‌ها

تولید آثار رسانه ای خصوصاً ساخت آثار فاخر سینمایی با موضوع عاشورا و در حد و اندازه بین المللی(همچون ملک سلیمان و محمد رسول الله) و توزیع جهانی

انعکاس اخبار صحیح و گسترده از عزاداری‌ها در شبکه‌های بین المللی مانند العالم و پرس‌تی‌وی

و…

سطح مردمی

پدافندی:

تبیین جریانات انحرافی همچون «شیعه انگلیسی» در منبرها و مداحی‌ها

بررسی سوء استفاده‌ها و عواقب اختلاف بین شیعه و سنی خصوصاً در عملیات‌های تروریستی

ارتباط‌گیری و گفتگو از طریق فضای مجازی خصوصاً با مسلمانان غیر شیعی و غیر ایرانی جهت تبیین تفاوت «اسلام ناب» و «اسلام امریکایی»

و…

آفندی:

گسترش کمّی و بهبود کیفی نقش هیات‌های مذهبی، برای ارتباط مستقیم مخاطبین با واقعیت، خصوصاً در خارج از ایران

تولید محتوا در رابطه با کلیدواژه‌هایی همچون محرم، عاشورا، امام حسین(ع) در فضای اینترنت خصوصاً به زبان انگلیسی؛ به طور مثال فعالیت مجموعه‌ی «Whoishussain» در خارج از ایران

حضور رسانه‌های مردمی، فیلم برداری‌های شخصی از واقعیت‌های عزاداری که دچار توطئه سکوت از جانب رسانه‌های معاند هستند

استفاده از فرصت فضای مجازی برای بازتاب واقعی عاشورا و ایجاد جنبش‌ها و پویش‌های گسترده

و…

سید محمدعلی شریعت‌زاده/پژوهشگر اندیشکده راهبردی تبیین