مقدمه
نهادهای جاسوسی کشورهای مدعی حقوق بشر در جهان، همواره خود از بزرگ‌ترین ناقضان امنیت جهانی و حقوق بشر بوده‌اند. آنها همواره سعی داشته‌اند تا این اعمال مجرمانه خود را به اشکال مختلف توجیه کرده و می‌کوشند اعتبار خود را در نزد ملت‌ها حفظ نمایند. آنها برای رسیدن به اهداف مورد نظرشان از هر وسیله و ابزاری استفاده کرده و می‌کنند. یکی از این شیوه‌ها که افشاگری‌های اخیر اسنودن آن را برملا کرد، جاسوسی گسترده GCHQ و برخی از هم‌پیمانانش از کابل‌های انتقال داده زیر سطحی در سراسر جهان، خصوصاً منطقه خاورمیانه و کشورهای آسیایی بوده است. در گزارش حاضر سایبربان تلاش کرده ضمن ارائه توضیحی اجمالی در خصوص فناوری کابل‌های انتقال داده و معرفی چند تولیده کننده مهم این محصولات، اطلاعات مختصری در خصوص جاسوسی انگلستان از کابل‌های انتقال داده تقدیم نماید.

کابل انتقال داده یا همان فیبر نوری
کابل انتقال داده یا همان فیبر نوری، کابل‌های اینترنتی یا به عبارت دیگر کابل‌های انتقال اطلاعات در بستر دریا، به کابل‌هایی گفته می‌شود که در بستر دریا قرارگرفته‌اند و وظیفه انتقال اطلاعات بین دو پایگاه زمینی را بر عهده‌دارند. این کابل‌ها 99 درصد از اطلاعات را در سطح دنیا جابه‌جا می‌کنند در حالی که سهم ماهواره‌ها در این میان تنها یک درصد است. اولین نوع این کابل‌ها در سال 1850 در بستر اقیانوس قرار گرفتند و از آن زمان مسئولیت کنترل ترافیک تلگراف را در سطح دنیا بر عهده داشتند.

اهمیت بالای فیبر نوری در تبادل جهانی اطلاعات
کابل انتقال داده، دارای اهمیت بسیار زیادی برای تبادل اطلاعات جهانی است. یکی از مهم‌ترین مزایای کابل‌های زیرسطحی به اینترنت ماهواره‌ای، ظرفیت بالای تبادل اطلاعات است. از طرفی هزینه انتقال داده نیز در این کابل‌ها به نسبت ماهواره بسیار پایین‌تر و به صرفه‌تر است. در سال 1980، فیبرهای نوری به عرصه صنعت پا گذاشتند و در سال 1988 به‌صورت صنعتی به کار گرفته شدند. در حال حاضر تنها نقطه‌ای که صرفاً از ماهواره برای تبادل اطلاعات استفاده می‌کند، قطب جنوب است. دمای حدوداً منفی هشتاد درجه سانتی‌گراد در این ناحیه، موجب خرابی این کابل‌ها می‌شود و به همین دلیل، در این ناحیه فقط از ماهواره برای تبادل اطلاعات استفاده می‌شود.
هزینه بسیار بالای این کابل‌ها نیز بر اهمیت آنها افزوده است. به عنوان مثال ارزش یکی از این کابل‌ها که کشورهای ایران و کویت یا گرجستان و روسیه را به یکدیگر متصل می‌کند، مبلغی برابر 10 میلیون دلار برآورد شده است.

هزینه‌ها و خطرات این کابل‌ها
حوادث طبیعی و عمدی زیادی در طی سال‌های اخیر، باعث آسیب دیدن این کابل‌ها شده است و در نتیجه دسترسی به اینترنت نیز با مخاطراتی مواجه شده است. سالانه گزارش‌هایی مبنی بر برخورد لنگر کشتی‌ها، حمله کوسه به این کابل‌ها، زلزله و سوانح طبیعی، سرقت و حتی تخریب عمدی این کابل‌ها در رسانه‌ها منتشر می‌شود.
در سال 2001 میلادی، یکی از خطوط ارتباطی بین چین و آمریکا در نزدیکی چین و در عمق 32 متری زیر دریا در اثر برخورد با لنگر یک کشتی ماهیگیری قطع شد و این موضوع منجر به کندی اینترنت در چین شد. برخی از کارشناسان نیز معتقدند که ممکن است این کابل‌های اینترنتی در سراسر جهان دستمایه جنگ بین کشورها قرار بگیرد. برخی از کشورها ممکن است برای آسیب رساندن به زیرساخت اینترنت در کشور دیگر، اقدام به آسیب رساندن به این تأسیسات بکنند و زیرساخت ارتباطی در کشور هدف را تحت تأثیر قرار دهند. عده‌ای معتقدند که ممکن است این کار، جایگزین عملیات هکری شود و کشورهای مهاجم بخواهند از این طریق کشور قربانی را مورد تهاجم قرار دهند.
در برخی از موارد نیز، به دلیل قیمت زیاد این کابل‌ها، برخی سارقان نیز به فکر سرقت این کابل‌ها می‌افتند. به عنوان مثال در سال 2007 میلادی، سرقت 500 کیلومتر از این کابل‌ها در نزدیکی ویتنام، 5.8 میلیون دلار به این کشور ضرر اقتصادی وارد کرد.
نصب این کابل‌ها در بستر دنیا نیز با هزینه و زحمت فراوانی همراه است. سالانه برای ارائه یک اینترنت مطمئن به جهان هزینه بسیاری صرف نصب، تعمیر و نگهداری سامانه این کابل‌ها در سراسر دنیا می‌شود. به عنوان مثال میانگین هزینه تعمیر یک کابل آسیب‌دیده در بستر دریا، هزینه‌ای بین 1 الی 3 میلیون دلار است. این هزینه شامل به کار‌گیری کشتی‌های مخصوص برای انجام این کار به علاوه هزینه خدمه آموزش دیده است. علاوه بر این، هزینه کابلی که جایگزین کابل آسیب دیده می‌شود نیز در موارد فوق منظور می‌شود. این هزینه به طور متوسط در یک دوره 20 روزه صرف تعمیر یک کابل آسیب دیده شده است. طبق آخرین آمار در سال 2014، 285 رشته از این کابل‌ها در بستر اقیانوس‌ها قرارگرفته‌اند که 22 رشته از آنها هنوز مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. سالانه 2.2 میلیارد دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد که این سرمایه‌گذاری شامل 50 هزار کیلومتر کابل گذاری جدید در سال است.

تولیدکنندگان این کابل‌ها
بر اساس گزارش سال 2014 انجمن submarine telecoms industry که گزارش جامعی درباره بازار فروش این محصول در دنیا ارائه کرده است، در گذشته بازار این محصول بین سه تولید کننده عمده در دنیا، یعنی آلکاتل لوسنت فرانسه، شرکت سوئیسی آمریکایی TE SubCom و مجموعه تولید کنندگان ژاپنی تقسیم شده بود. بعدها با ورود شرکت‌هایی نظیر هووآوی، نکزانس و فوجیتسو عرصه رقابت در این بازار اندکی دچار تغییر شد؛ اما نکته قابل توجه در این میان، حفظ جایگاه نخست توسط قدرت بلامنازع آلکاتل لوسنت فرانسه با 47درصد تولید بازار در میان سایر رقبا است.
بر اساس این گزارش TE SubCom با 30درصد در جایگاه دوم، NEC با 12 درصد در جایگاه سوم، هووآوی و NSW با 2درصد مشترکاً در جایگاه چهارم، نکزانس و اریکسون با 1 درصد مشترکاً در جایگاه پنجم قرار دارند. 8درصد باقی مانده نیز سهم سایر تولید کنندگان کابلهای اینترنتی در دنیا است. در ادامه به معرفی تعدادی از شرکت‌های مهم و تأثیرگذار این صنعت پرداخته خواهد شد.

آلکاتل لوسنت (Alcatel-Lucent) فرانسه:
آلکاتل لوسنت در مجموعه بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات مخابراتی جهان قرار دارد. طبق اعلام رسمی وبگاه اطلاع‌رسانی این شرکت، تولید سالانه این مجموعه شامل 45 هزار کیلومتر انواع کابل ارتباطی برای صنایع مختلف می‌شود و سهم این شرکت در کابل‌های ارتباطی زیرسطحی در کل دنیا، حدود 575 هزار کیلومتر است. درآمد سالانه این شرکت در سال 2012 مبلغی برابر 14.44 میلیارد یورو تخمین زده شده است.

تی‌ای سابکام (TE SubCom) سوئیس-آمریکا:
این شرکت که یکی از صنایع زیرمجموعه شرکت TE است، از بزرگترین تولیدکنندگان کابل‌های نوری در دنیا است. وبگاه رسمی این شرکت مدعی است، 490 هزار کیلومتر از کابل‌های نوری بستر اقیانوس در کل دنیا توسط این شرکت تولید شده است.

صنایع الکتریکی انگلستان (AEI: Associated Electrical Industries):
یکی دیگر از شرکت‌های مهمی که در صنعت نفت و گاز خلیج فارس و همچنین تامین و تولید کابل‌های نوری مورد استفاده در این منطقه، نقش موثری داشته است، شرکت صنایع الکتریکی انگلستان است که به دلیل اهمیت این شرکت، توضیحاتی نیز در مورد آن بیان می‌شود.
صنایع الکتریکی انگلستان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده این محصول در دنیا است. این شرکت تولیدکننده محصولات مختلف کابلی در صنایعی نظیر صنایع دریایی، ساختمان، معدن، حمل‌ونقل و نفت‌وگاز است. کابل‌های نوری نیز یکی از مهم‌ترین محصولات تولیدی این شرکت هستند. این شرکت در توسعه بخش‌های گازی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و تهیه و تأمین کابل‌های مورد نیاز این صنعت در این منطقه، نقش بسزایی داشته است. این شرکت قراردادهای مختلفی نیز با نیروی دریایی انگلستان امضا کرده است. ارزش یکی از این قراردادها در سال 2011 میلادی مبلغی برابر 8 میلیون یورو بود. این قرارداد برای ساخت و تأمین تجهیزات کابلی مورد استفاده در ناوهای هواپیمابر این نیرو، امضا شد. در گذشته نیز این شرکت، تجهیزات کابلی 45 ناوشکن مربوط به نیروی دریایی سلطنتی انگلستان را تولید کرده بود. این شرکت، نیروی دریایی انگلستان را یکی از شرکای اصلی تجاری خود معرفی می‌کند.

جاسوسی GCHQ و NSA از کابل‌های اینترنتی
افشاگری‌های اسنودن در سال‌های اخیر، زوایای پنهانی بسیاری از فعالیت‌های غیرقانونی و ناقض حقوق بشر انگلستان و شرکایش از جمله آمریکا در زمینه جاسوسی گسترده از شهروندان در تمامی نقاط دنیا را برملا کرده است. در طی سالیان متمادی، انگلستان با بهانه‌های مختلف به جاسوسی از کابل‌های اینترنتی در جهان می‌پرداخته است.
اسناد منتشر شده در زمینه جاسوسی انگلستان از کابل‌های اینترنتی، به‌تنهایی نشان دهنده تمامی زوایای آشکار و پنهان این عملیات نیست. بخش‌هایی از این عملیات به دلیل فشارهای وارده از جانب دولت انگلیس بر رسانه‌ها منتشر نشده است. تنها در بخشی از این اسناد نام شرکت‌های زیر مطرح شده است که این شرکت‌ها شریک راهبردی GCHQ در جاسوسی از کابل های اینترنتی محسوب می شوند:
1-    شرکت مخابراتی چند ملیتی BT Cable متعلق به انگلستان
2-    شرکت مخابراتی آمریکایی Verizon
3-     شرکت مخابراتی آمریکایی 3Level
4-    شرکت مخابراتی انگلیسی آمریکایی Global Crossing
5-    شرکت مخابراتی انگلیسی Interoute که در زمینه اینترنت ابری نیز فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده است.
6-    شرکت مخابراتی انگلیسی Viatel
7-    شرکت مخابراتی انگلیسی Vodafone
همگی این شرکت‌ها در تبانی با GCHQ به جاسوسی از کابل‌های اینترنتی در جهان پرداخته‌اند و در این زمینه این سازمان جاسوسی را یاری رسانده‌اند. نهادهای اطلاعاتی انگلیس و آمریکا نیز به شیوه‌های مختلف هزینه این همکاری‌ها را می‌پزدازند. نام مرکز ملی کمک‌های فنی انگلیس (NTAC) نیز به عنوان یکی از حامیان مالی شرکت‌های فوق‌ به چشم می‌خورد. این مرکز در سال 2001 با هزینه‌ای بالغ بر 25 میلیون یورو با هدف تحلیل داده‌ها تاسیس شده است.
در برخی از پروژه‌های جاسوسی که توسط آمریکا انجام می‌شده است، این کشور از زیردریایی‌های خود برای انجام عملیات جاسوسی از کابل‌های زیرآب استفاده می‌کرده است.
البته GCHQ علاوه بر تبانی با برخی از شرکت‌ها در این زمینه، در مواقعی نیز خود به تنهایی وارد میدان شده است. به عنوان مثال این سازمان در جایی مثل شرکت هندی Reliance که موفق به تبانی با این شرکت نشده است، با هک کردن اطلاعات این شرکت، به جاسوسی از ارتباطات کابل‌های متعلق به این شرکت عظیم و خصوصی هندی پرداخته است. شرکت هندی مذکور یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آسیایی کابل‌های نوری در دنیا است.

پروژه های مختلف جاسوسی GCHQ

1-دریای عمان:
اسنودن در بخشی از افشاگری‌های گسترده خود به جاسوسی این سازمان انگلیسی از کابل‌های موجود در دریای عمان پرداخته است. این عملیات بخشی از پروژه بزرگی بوده است که با اسم رمز حلقه (CIRCUIT) انجام شده است و مربوط به مرکز تحلیل داده فرامرزی OPC-1 در منطقه السیب در شمال عمان بوده است. این ناحیه مسئولیت جمع‌آوری داده از کابل‌های موجود در تنگه هرمز و خلیج‌فارس را بر عهده داشته است. السیب یکی از سه منطقه‌ای است که GCHQ در عمان دایر کرده است. این مراکز با نام‌های TIMPANI، GUITAR و CLARINET فعالیت می‌کرده‌اند. تیمپانی در نزدیکی تنگه هرمز قرار دارد و مسئول کنترل تبادلات عراق بوده است و کلارینت نیز شنود یمن را انجام می‌داده است.

2-کابل های ورودی به انگلستان
در سند دیگری مشخص شده است که 18 کابل انتقال داده که به انگلستان منتهی می‌شده است، به مرکز GCHQ در چلتنهام (Cheltenham) متصل می‌شده است. طبق گزارش‌های موجود، GCHQ از 200 کابل نوری در جهان جاسوسی می‌کند. البته اسناد نشان می‌دهد که انگلستان می‌خواهد این میزان جاسوسی را افزایش داده و به تعداد بیشتری از این کابل‌ها دسترسی پیدا کند.

3- شرکت هندی Reliance:
نمونه دیگر جاسوسی‌های انگلستان از کابل‌های اینترنتی، جاسوسی این آژانس از ارتباطات شرکت هندی Reliance Cables است که پیش‌تر به آن اشاره شد. این حمله هکری جاسوسان GCHQ نه‌تنها حریم خصوصی دیجیتالی میلیون‌ها نفر از کاربران هندی را به خطر انداخته است، بلکه اطلاعات مهم دولتی هند نیز طی این حمله به سرقت رفته است.
با توجه به این اسناد، GHCQ همچنین از بدافزارهای مخفی با نام اکس‌کی‌اسکور (XKeyscore) برای بازیابی و تجزیه و تحلیل داده‌های ره‌گیری شده، استفاده کرده است. لازم به ذکر است که اکس کی کور، در حقیقت یک سامانه تحلیل داده است که توسط NSA طراحی و ساخته شده است و طی همکاری های مشترک GCHQ و NSA در زمینه جاسوسی از کابل های اینترنتی در اختیار انگلستان قرار گرفته است. این برنامه به طور مشترک با سازمان های دیگر از جمله اداره دفاع سیگنال استرالیا، و اداره امنیت ارتباطات دولتی نیوزیلند که همگی عضو اتحاد پنج چشم هستند، اداره می‌شود. شرکت ریلاینس دارای چندین کابل زیرسطحی از جمله دو کابل زیرآبی مهم است که مهم‌ترین هدف GCHQ در شنود مکالمات بوده‌اند. یکی از این کابل‌ها قاره آسیا به قاره اروپا و دیگری قاره اروپا را به آمریکا متصل می‌کند. هر دوی این مسیرها در تبادل با جنوب غربی انگلستان و یک شبکه محلی به نام کابل و بی‌سیم (Cable & Wireless) هستند که یک شرکت تابعه از غول مخابراتی وودافون (Vodafone) است. بنابر ادعای اسنودن، انگلستان برای این کار میلیون‌ها پوند به شرکت وودافون پرداخت کرده است. ایستگاه‌های زمینی کابل‌های زیرآبی شرکت ریلاینس در مصر، شبه جزیره عربستان، هند، مالزی، تایلند، هنگ‌کنگ، چین، تایوان و ژاپن واقع‌ شده‌اند.
سخنگوی وودافون، در سخنرانی‌های خود بعد از افشای اسناد همکاری‌هایش با GCHQ، این اتهامات را رد نکرده و می‌گوید که این اقدامات، قانونی است.

4- پروژه تمپورا
تمپورا (Tempora) نام پروژه دیگری است که طی آن GCHQ اقدام به جاسوسی از کابل‌های اینترنتی می‌کرده است. در این پروژه اطلاعات فیبرهای نوری ضبط می‌شده‌اند تا در زمان دیگری پردازش و استفاده شوند. این پروژه طی سال‌های 2008 تا 2011 میلادی اجرا شده است. اسناد منتشر شده نشان می‌دهد که این پروژه پارلمان انگلستان و همچنین پارلمان‌های اروپایی را هدف قرار داده و همچنین انگلستان قصد داشته تا از این طریق بر تصمیم‌گیری‌های دادگاه حقوق بشر اروپا اعمال نفوذ کند.

5- کابل های ورودی و خروجی به ایرلند:
در گزارش دیگری، ایرلند به عنوان یکی دیگر از اهداف انگلستان برای جاسوسی‌های گسترده از کابل‌های اینترنتی معرفی شده است. انگلستان در این پروژه ارتباطات اصلی ایرلند با کل دنیا را رصد می‌کرده است.

6-قبرس، شریک راهبردی GCHQ در جاسوسی از منطقه خاورمیانه
در اسناد منتشر شده در مورد جاسوسی انگلستان و آمریکا و نظارت بر اینترنت دنیا، خصوصا منطقه خاور میانه، نام قبرس به عنوان یکی از بزرگترین شرکای راهبردی انگلستان به چشم می خورد. گفته می‌شود GCHQ از طریق دو منطقه در قبرس این کار را انجام می‌داده است. انگلستان دو پایگاه مهم نظامی در قبرس دارد که یکی از آنها در 240 کیلومتری شرق منطقه مدیترانه است و احتمال می‌رود یکی از پایگاه‌های اصلی GCHQ باشد.
پایگاه نظامی Ayios Nikolaos انگلستان در قبرس، احتمالا محل اصلی نظارتی انگلیس در این منطقه بوده است.

7-اتحاد پنج چشم، یک همکاری شوم:
اتحاد پنج چشم یا Five eyes، نام پیمان نامه امنیتی است که بین پنج کشور نیوزلند‌، ایالات متحده، استرالیا، انگلستان و کانادا به امضاء رسیده است تا بتوانند در پروژه جاسوسی سیگنال با یکدیگر همکاری داشته باشند. در حقیقت می‌توان گفت که جاسوسی از کابل های اینترنتی و شنود مکالمات توسط تمامی این 5 کشور انجام می‌شده است، اما در این میان GCHQ و NSA بیشترین نقش را داشتند و مهم ترین کشورها در پروژه جاسوسی از کابل ها، انگلستان و آمریکا هستند.

8-سنگاپور و کره جنوبی، شرکای راهبردی اتحاد پنج چشم
سنگاپور و کره جنوبی، به عنوان دو شریک اصلی آمریکا و استرالیا در پروژه جاسوسی از کابل‌های اینترنتی محسوب می‌شوند. البته اسنادی نیز وجود دارد که این دو کشور در جاسوسی از ارتباطات ماهواره‌ای دنیا نیز نقش داشته‌اند.
اسناد موجود نشان می‌دهد که آمریکا به کمک کشورهای عضو اتحاد پنج چشم، حداقل بیست مرکز در سراسر دنیا داشته‌اند که جاسوسی از کابل‌ها را از طریق آن مراکز انجام می‌داده‌اند.
شرکت سینگ‌تل (SingTel) سنگاپور، طی یک قرارداد 15 ساله، به عنوان یک شریک دولتی و راهبردی برای استرالیا انتخاب ‌شد. کشورهایی نظیر مالزی و اندونزی به عنوان اهداف کلیدی جاسوسی سینگ‌تل به حساب می‌آیند. ارتباطات اصلی مالزی از طریق سنگاپور انجام می‌شود.

همکاری GCHQ و NSA
گزارش‌هایی نیز مبنی بر فعالیت NSA در این زمینه وجود دارد. به‌نوعی می‌توان انگلستان و آمریکا را دو شریک راهبردی در این زمینه نامید. گاردین در مقاله‌ای که در سال 2013 میلادی منتشر کرد، به بررسی جنبه‌های پنهانی همکاری مشترک این دو نهاد جاسوسی در زمینه کابل‌های اینترنتی پرداخت و اعلام کرد GCHQ بعد از سرقت اطلاعات از شبکه کابل‌های اینترنتی دنیا، اطلاعات بدست آمده را در اختیار NSA نیز قرار می‌داده است. گروهی حدودا 550 نفره متشکل از کارکنان NSA و GCHQ صرفاً مأمور تجزیه و تحلیل داده‌های دریافت شده از کابل‌های زیر دریا بوده‌اند. در بخشی از اسناد به دست آمده افشاگری‌هایی مبنی بر تصمیم آمریکا بر جاسوسی از ISP های کشورهایی آسیایی نظیر هند و مالزی به دست آمده است و گفته شده آمریکا قصد دارد از این طریق نظارت خود بر اینترنت شرق آسیا را افزایش دهد.
نقش NSA در این میان، مبهم است و دقیقاً مشخص نیست که این سازمان جاسوسی آمریکایی کدام کابل‌ها را مورد جاسوسی قرار می‌داده است، اما نکته مشخص در این میان جاسوسی NSA از کابل‌های متصل این کننده این کشور به ژاپن، چین، کشورهای حوزه دریای کارائیب و آمریکای لاتین است.
انگلستان و آمریکا، علاوه بر جاسوسی از کابل‌های اینترنتی در جهان، دیتاهای ماهواره‌ای را نیز رصد می‌کرده‌اند. برخی از پایگاه‌های آمریکا برای این کار، پایگاه نظامی میساوای ژاپن، دفاتر دیپلماتیک آمریکا در تایلند و هند، دفتر GCHQ در عمان، نایروبی، کنیا و پایگاه نظامی انگلستان در قبرس بوده است.
جاسوسی‌های این دو کشور از اهداف مختلف در دنیا، حتی با افشای اسناد نیز دقیقاً مشخص نشده است. هنوز هم پایگاه‌های فعالی در دنیا وجود دارد که به این گونه فعالیت‌ها ادامه می‌دهند. نکته مهم این است که نمی‌توان جلوی این گونه جاسوسی‌ها را به صورت کامل گرفت، اما باید به دنبال راهکاری برای کاهش حداکثری تلفات اینگونه فعالیت‌های ضدبشری انگلیس، آمریکا و متحدانشان بود.

***

گروه رصد