عربستان اخیراً به همراه 34 کشور دیگر، ائتلاف نظامی- اسلامی ضد تروریسم تشکیل داده است، اقدامی که در نگاه اول بسیار مثبت و قابل تقدیر است اما با کمی بررسی در نوع اعضاء و اهداف و همچنین نحوه شکل‌گیری آن، می‌توان تبلیغاتی و نمایشی بودن آن را فهمید. محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد عربستان و وزیر دفاع این کشور، در اقدامی شتاب‌زده و بدون برگزاری هیچگونه نشستی، روز سه‌شنبه 24 آذرماه، تشکیل این ائتلاف را اعلام کرد. «محمد بن سلمان» اعلام کرد: «ائتلاف جدید به هماهنگی تلاش‌ها برای مبارزه با تروریسم در عراق، سوریه، لیبی، ‌مصر و افغانستان می‌پردازد و عملیات آن در سوریه و عراق با هماهنگی صورت خواهد گرفت.» در بیانیه‌ای هم که خبرگزاری عربستان در این‌باره صادر کرده، آمده: «ائتلاف جدید به رهبری عربستان خواهد بود و مقرّ آن نیز در ریاض است. این ائتلاف شامل 35 کشور عربستان، اردن، امارات متحده عربی، پاکستان، بحرین، بنگلادش، بنین، ترکیه، چاد، توگو، تونس، جیبوتی، سنگال، سودان، سیرالئون، سومالی، گابون، گینه، فلسطین، جمهوری کومور، قطر، کوت دیفوار (ساحل عاج)، کویت، لبنان، لیبی، مالدیو، مالی، مالزی، مصر، مغرب، موریتانی، نیجر، نیجریه، یمن و اوگاندا است.» ائتلاف جدید در حالی که تنها چند روز از عمر آن می‌گذرد، از سوی برخی اعضای ائتلاف و همچنین کارشناسان برجسته منطقه‌ای، مورد انتقاد قرار گرفته است. در این مطلب سعی می‌شود با نگاهی به چالش‌ها و تناقض‌های این ائتلاف، اهداف واقعی تشکیل آن بررسی شود.

چالش‌ها و تناقض‌های ائتلاف ضد تروریسم:

1) حضور حامیان اصلی تروریسم

یکی از مهم‌ترین اصول زیربنایی تشکیل هرگونه ائتلاف یا اتحادی علیه تروریسم، عدم حضور حامیان تروریسم در آن است. در واقع ائتلاف‌ها و اتحادها در این زمینه، برای مبارزه و ریشه‌کن کردن تروریسم به وجود می‌آید و حضور بازیگران دولتی و غیردولتی که در گسترش تروریسم نقش داشته‌اند باعث می‌شود آن ائتلاف ماهیت اصلی خود را از دست داده و تنها به یک نمایش تبلیغاتی تبدیل شود. شاید بتوان مهم‌ترین نمونه در این مورد را ائتلاف جهانی ضد داعش با حضور 65 کشور به رهبری آمریکا دانست. این ائتلاف در حالی که نزدیک به دو سال از عمر آن می‌گذرد، تاکنون نتوانسته است اقدام قابل‌توجهی در مورد مبارزه با داعش انجام دهد چرا که در تشکیل آن کشورهایی حضور دارند که به همکاری با داعش معروف هستند. آمریکا به عنوان رهبر این ائتلاف خود از جمله کشورهای حامی داعش حداقل در مراحل شکل‌گیری بود. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه‌ی سابق آمریکا، در کتاب خود با عنوان «گزینه‌های دشوار» به این امر اعتراف کرده که داعش در واقع ساخته‌ی دست آمریکا با هدف تقسیم منطقه است. در شرایط کنونی نیز بار دیگر ائتلافی علیه تروریسم تشکیل شده است که رهبر و اعضای اصلی آن منشأ و عامل اصلی تقویت گروه‌های تروریستی هستند. ائتلاف ضد تروریسم عربستان در حالی با مانور تبلیغاتی زیاد، موجودیت خود را  اعلام کرده که حامیان اصلی داعش و دیگر تروریست‌ها در این ائتلاف حضور دارند و همین نمایشی بودن آن را ثابت می‌کند. عربستان به عنوان رهبر این ائتلاف همواره به عنوان حامی اصلی تروریسم در منطقه مطرح بوده است. آموزه‌های وهابیت که از ریاض صادر می‌شود، مهم‌ترین دلیل تشکیل گروه‌های تروریستی و فعالیت آن‌ها است. گروه تروریستی داعش تنها با کمک دلارهای نفتی آل‌سعود توانست مناطق وسیعی از عراق و سوریه را اشغال کند. گروه تروریستی جیش الاسلام به رهبری زهران علوش نیز که محل اصلی فعالیتش در ریف دمشق است، به «ارتش عربستان» در سوریه معروف است.

از سوی دیگر و براساس اسنادی که ویکی‌لیکس منتشر کرده است، هیلاری کلینتون، عربستان را حامی نخست گروه‌های تروریستی در جهان معرفی کرده است.[1] نشریه‌ی آمریکایی پولیتیکو نیز طی گزارشی اعلام کرده منشأ اصلی تروریسم و افراط‌گرایی، عربستان و قطر است و برای جلوگیری از این امر، باید مفتی‌های وهابی را به زندان گوانتانامو فرستاد.[2] روزنامه‌ی انگلیسی گاردین نیز وهابیت عربستان را عامل اصلی پرورش تروریست‌ها معرفی کرده است.[3]

ترکیه به عنوان عضو مؤثر دیگر این ائتلاف نیز چندان وضعیت بهتری نسبت به عربستان ندارد. از زمانی که سوریه با دخالت جبهه غربی- عربی گرفتار جنگ داخلی و به نوعی یک جنگ جهانی شد، ترکیه به عنوان دروازه ورود سلاح و تروریست به سوریه عمل می‌کرد. از سوی دیگر در حالی که داعش از چندین طرف توسط نیروهای عراقی و سوری- به کمک حزب‌الله لبنان- در محاصره قرار گرفته است، ترکیه با خرید نفت تروریست‌های داعش کمک مؤثری به این گروه برای بقا می‌کند.[4] اردن نیز به عنوان عضو دیگر ائتلاف عربستان، بارها متهم به حمایت از تروریست‌ها و آموزش آن‌ها شده است.

با توجه به این مسائل، کاملاً طبیعی است که این ائتلاف جدید نمی‌تواند اقدامی مؤثر در برابر تروریسم انجام دهد، چرا که حامیان اصلی تروریست‌های منطقه، از بانیان اصلی این ائتلاف هستند و کاملاً طبیعی است که اهداف اصلی این ائتلاف را باید در جای دیگری به جز مبارزه با تروریسم جستجو کرد.

2) ضعف شکلی ائتلاف

یکی دیگر از چالش‌ها و مشکلات ائتلاف ضد تروریسم به رهبری عربستان، به قدرت آن برمی‌گردد. در روابط بین‌الملل، قدرت ضامن بقاء و دست‌یابی به اهداف است. از جمله عناصر تشکیل‌دهنده قدرت، جمعیت، وسعت، ایدئولوژی و رهبری است. با نگاهی به کشورهای تشکیل‌دهنده این ائتلاف به راحتی می‌توان ضعف این عناصر را در این کشورها دید. ریزکشورهایی مانند بنین، توگو، جمهوری کومور، گابن و گینه، طبیعتاً نمی‌توانند در سیاست‌های منطقه‌ای به عنوان کشورهایی تأثیرگذار مطرح باشند. برخی از کشورهای این ائتلاف از لحاظ اقتصادی و حتی امنیتی در وضعیت وخیمی به سر می‌برند و قادر به کنترل امور خود نیز نیستند. بنابراین با توجه به اینکه عربستان به عنوان «پدرخوانده‌ی تروریست‌ها» رهبر این ائتلاف است و کشورهای تأثیرگذار جهان اسلام همه به این امر معترف هستند و هیچگاه حاضر نخواهند بود تحت لوای ریاض علیه تروریسم مبارزه کنند، بنابراین آل سعود برای افزایش تعداد کشورهای این ائتلاف به ریزکشورها پناه برده است.

نکته دیگر در مورد اعضای این ائتلاف که بسیار قابل توجه است این است که کشورهایی مانند لبنان و پاکستان که عربستان آن‌ها را از اعضای ائتلاف معرفی کرده است، اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند و برخی رسانه‌ها اعلام کرده‌اند حضور مصر نیز به عنوان قدرت‌مندترین کشور عربی، تنها با رشوه‌ی 8 میلیارد دلاری عربستان به این کشور امکان‌پذیر شده است.[5]

3) ناکامی ائتلاف‌های مشابه

عربستان در حالی اعلام کرده است که به دنبال مبارزه با تروریست به همراه 34 کشور دیگر است که تجربه ناموفق این نوع رفتار را در یمن در کارنامه خود دارد. این کشور از فروردین‌ماه گذشته به همراه امارات و برخی دیگر از کشورهای عربی، ائتلاف ضدیمنی با عنوان «طوفان قاطعیت» به راه انداخته است. این کشور در 9 ماه گذشته نتوانسته است در برابر چند قبیله‌ی یمنی که مجهز به هیچگونه سلاح پیشرفته‌ی قابل‌توجهی نیستند، به پیروزی برسد و حتی شکست‌های بزرگی نیز در این زمینه متحمل شده است. بنابراین ائتلاف جدید که حوزه‌ی عملیات خود را در چندین کشور تعریف کرده، نمی‌تواند هیچ اقدام مؤثری در این زمینه انجام دهد. چرا که عربستان نسبت به 9 ماه گذشته که به یمن حمله کرد، در تمامی زمینه‌ها ضعیف‌تر از قبل شده و بودجه این کشور به دلیل این جنگ و همچنین کاهش قیمت نفت، با کسری بی‌سابقه‌ای مواجه شده است.

اهداف ائتلاف نمایشی سعودی‌ها

با توجه به مواردی که در مورد این ائتلاف بررسی شد، حال باید این سؤال را مطرح کرد که با وجود اینکه با توجه به ضعف‌های اساسی موجود در ائتلاف ضد تروریسم، امکان مقابله و مبارزه با تروریسم در حد صفر است، هدف اصلی عربستان از تشکیل این ائتلاف چیست؟

برای پاسخ به این سؤال باید به نگاه افکار عمومی در منطقه به عربستان و همچنین شکست‌های چند سال اخیر این کشور در منطقه اشاره کرد. عربستان با توجه به حمایت‌های مالی و معنوی از تروریست‌ها در منطقه‌ی غرب آسیا، وجهه‌ی خود را در میان ملت‌های مسلمان از دست داده است. این کشور در حالی لقب «خادم الحرمین الشریفین» را یدک می‌کشد که با حمایت‌های خود از تروریست‌ها، در حال از دست دادن کامل اعتماد مسلمانان است و این امر ممکن است حتی مدیریت اماکن مقدس عربستان را به شورایی از علمای اسلام بدهد. بنابراین ائتلاف جدید می‌تواند اقدامی ظاهری و نمایشی در راستای تطهیر این چهره در دنیای اسلام باشد. هرچند اقدامات نمایشی عربستان را دیگر حتی مردم این کشور نیز باور ندارند. از سوی دیگر شکست‌های پی‌درپی عربستان در سوریه، یمن و دیگر کشورهای منطقه باعث شده است ریاض به دنبال اقدامی در جهت جبران آن‌ها برآید. این ائتلاف جدید در حالی تشکیل شده است که نظم موجود در منطقه به هم خورده و غرب آسیا درد زایمان جدیدی را شروع کرده است که حاصل آن نوعی نظم جدید خواهد بود. بنابراین ریاض با این ائتلاف به دنبال آن است که خود را به عنوان کشوری تأثیرگذار و تعیین‌کننده در نظم جدید منطقه‌ای معرفی کند.

در پایان باید تأکید کرد که عربستان و ترکیه به عنوان قدرت‌های اصلی ائتلاف ضد تروریسم، به هیچ عنوان صلاحیت مبارزه با تروریسم را ندارند چرا که خود متهم به حمایت از تروریست‌ها هستند. عربستان و ترکیه که تلاش زیادی برای براندازی دولت در سوریه انجام داده‌اند، اکنون خود را در این زمینه با شکست بزرگی مواجه می‌بینند به ویژه از زمانی که ائتلاف ایران، روسیه، سوریه و عراق به همراه حزب الله لبنان توانسته است تا مناطق مهمی از سوریه را آزاد کند و این امر ایران را بار دیگر به عنوان قدرت تأثیرگذار و تعیین‌کننده جهان اسلام و منطقه معرفی کرده است. بنابراین ترکیه و عربستان که در سال‌های اخیر گرفتار نوعی حسادت نسبت به جایگاه ایران شده‌اند، سعی دارند در برابر موفقیت‌های منطقه‌ای ایران، دسته بسته نمانند و برای جبران شکست‌هایشان اقدامی انجام دهند، هرچند در رفتار این دو کشور عقلانیتی دیده نمی‌شود و همین امر باعث خواهد شد در اهداف خود ناکام بمانند.

محمدرضا-مرادی-کارشناس-مسائل-غرب-آسیا