پیشینه‌ی روابط رژیم صهیونیستی با هند به اوایل تشکیل این رژیم در سرزمین‌های اشغالی فلسطین برمی‌گردد که یهودیان هندی که بالغ بر صد هزار نفر هستند، در دهه‌های 50 و 60م توسط آژانس یهود به سرزمین‌های اشغالی کوچانده شدند. با این حال هند در 1949م با پذیرش اسرائیل در سازمان ملل مخالف بود و رای منفی داد، اگرچه ملی‌گراهای هندو از تشکیل رژیم اسرائیل حمایت و وتوی هند را محکوم کردند (1). هند در 17 سپتامبر 1950م؛ یعنی دو سال پس از تاسیس رژیم اسرائیل، آن را به رسمیت شناخت و بلافاصله آژانس یهود، اداره‌ی مهاجرت خود را در بمبئی افتتاح نمود. این ارگان بعدا به اداره‌ی تجارت و کنسولگری تبدیل گردید. در سال‌های اخیر نیز موج مهاجرت یهودیان از مناطق شمال شرقی هند به اسرائیل ادامه داشته است. پس از تصمیم هند به ارتقای روابط دیپلماتیمک با این رژیم، دو طرف در سال 1992م به تأسیس سفارت اقدام کردند. از آن زمان روابط دو طرف رشد سریعی داشته است. هند تاریخی طولانی و صلح‌آمیز از حضور یهودیان در سرزمین خود داشته است. نظام لیبرال آموزش، زبان انگلیسی، تاریخ استعمار انگلیس و صنعت متکی بر دانش به همراه نیروی انسانی فنی، همه در تقویت روابط دو کشور موثر بوده‌اند. سال 2012م، بیستمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک کامل دو طرف بود که «کریشنا»؛ وزیر امور خارجه‌ی هند از اسرائیل بازدید کرد. در این سفر درباره‌ی حوزه‌های همکاری تجاری، انرژی، کشاورزی و نیروی انسانی در آینده بین دو طرف گفتگوهایی صورت گرفت. همچنین یک کمک 250 هزار دلاری از سوی هند به یک مرکز تجاری در اورشلیم پرداخت شد (2). پیش از این که به این بحث بپردازیم که روابط بین دو طرف بیشتر در چه زمینه‌هایی گسترش یافته است، باید به دلایل این گسترش و موانع آن توجه داشته باشیم.

هند و اسرائیل خود را به‌عنوان دموکراسی‌های محصور شده‌ای می‌دانند که به‌شدت از جانب همسایگان خود که آموزش‌دهنده، تامین‌کننده‌ی مالی و محرک تروریسم هستند، تهدید می‌گردند. دو طرف روابط همکاری‌جویانه‌ی خود را یک الزام استراتژیک می‌دانند. یکی از اهداف استراتژیک هند، گسترش دامنه‌ی نفوذ خود در آسیای مرکزی است و در این زمینه با همسایه‌ی خود؛ پاکستان در رقابت می‌باشد. از سوی دیگر رژیم صهیونیستی در کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان دارای نفوذ اقتصادی زیادی است. از آنجا که پاکستان نیز به دنبال گسترش روابط با اسرائیل است (به گونه‌ای که بحث آن در دوران پرویز مشرف مطرح شد)، هند از این لحاظ نیز نمی‌خواهد از همسایه‌ی خود عقب بماند. ناگفته نماند که با اعمال نفوذ پاکستان، هند نتوانست عضویت سازمان کنفرانس اسلامی را به دست آورد (3). موضوع بعدی که سبب نزدیکی دو طرف شده است، مبارزه با تروریسم است. اسرائیل اقدامات تلافی‌جویانه‌ی گروه‌های فلسطینی را تروریسم می‌داند و هند نیز درگیر افراط‌گرایی اسلامی است (4). از سوی دیگر، اسراییل هم‌مرز با کشورهایی عربی است که در چارچوب بحران اشغال فلسطین، با این رژیم روابط تیره‌ای دارند. بنابراین رژیم صهیونیستی از طریق گسترش روابط خود با هند می‌خواهد خود را از انزوای منطقه‌ای خارج سازد.

با این حال در روابط دو طرف موانعی نیز وجود داشته است که عمدتا از جهت‌گیری‌های سیاست خارجی آن‌ها نشأت می‌گیرد. هند به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران جنبش عدم تعهد، روابط نزدیکی با جهان شرق و کشورهای عربی داشته است، حال آنکه اسرائیل آینده‌ی خود را در روابط با ایالات متحده‌ی آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا گره زده است. جمعیت وسیع مسلمانان در هند که با سرنوشت فلسطین پیوند دارند، مانعی دیگر بر گسترش روابط هند و اسرائیل می‌باشد. هند نگران این است که در صورت گسترش روابط با رژیم صهیونیستی، شهروندان مسلمان این کشور که بیش از 100 میلیون نفر هستند، علیه دولت جهت‌گیری رادیکالی در پیش گیرند و در نتیجه‌ی آن روابط هند با کشورهای مسلمان، به‌ویژه کشورهای عربی تیره شود (5). در هر حال، گسترش روابط هند با اسرائیل تاکنون بیشتر در حوزه‌های اقتصادی، کشاورزی، علمی و نظامی صورت گرفته است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

روابط نظامی هند و اسرائیل

فروش تسلیحات، ستون فقرات اقتصاد رژیم اسرائیل است، به گونه‌ای که 150 کارخانه‌ی نظامی در سرزمین‌های اشغالی فعالیت دارند که درآمد آن‌ها حدود 3/5 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. پس از پایان جنگ سرد که رژیم صهیونیستی با افت فروش تسلیحات نظامی روبه‌رو شد، به دنبال مشتری برای رونق این صنعت می‌گشت. از سویی هند در 1999م درگیر بحران «کارگیل» و «کشمیر» بود که این امر هند را به سوی خرید تسلیحات بیشتر سوق می‌داد. گسترش روابط دیپلماتیک رژیم صهیونیستی با هند، زمینه‌های لازم را فراهم فراهم کرد و هند 1/6 میلیارد دلار سلاح از این رژیم خریداری نمود که تا 2006م به 4/4 میلیارد دلار رسید. فروش تسلیحات نظامی اسرائیل به هند به حدی بوده که رژیم صهیونیستی را جزء پنج کشور صادر کننده‌ی سلاح در دنیا قرار داده است و اسرائیل پس از روسیه، دومین فروشنده‌ی سلاح به هند می‌باشد. حوادث تروریستی 2008م در «بمبئی» سبب شد تا هند هزینه‌ی تسلیحاتی بیشتری را صرف کند و اسرائیل در اولویت خرید سلاح بود (6). در سال 2013م که مقامات نظامی اسرائیل از هند بازدید کردند، هندی‌ها از طرف اسرائیلی قول مساعدت همکاری سه میلیارد دلاری را برای تجهیز نیروهای نظامی هند به تکنولوژی‌های بالا گرفتند (7). با این حال اسرائیل و آمریکا نگران این هستند که گسترش روابط نظامی هند با ایران، زمینه‌ی در اختیار گذاشتن این تکنولوژی‌ها به ایران را فراهم نماید.

روابط اقتصادی

روابط اقتصادی هند با اسرائیل از 200 میلیون دلار تعامل اقتصادیِ دو طرف در 1992م، به مبلغی حدود 5/19 میلیارد دلار در 2011م رسیده است. در نتیجه‌ی بحران اقتصادی، افت 14/3% در روابط اقتصادیِ دو طرف پدید آمد؛ به‌گونه‌ای که روابط تجاری دو طرف هیچ‌گاه از 4/4 میلیارد دلار بالاتر نرفت. موازنه‌ی تجاری میان دو کشور، 573 میلیون دلار به سود اسرائیل بوده است. طی 9 ماه اول سال 2013 حجم روابط تجاری دو طرف به 3/24 میلیارد دلار رسید. تخمین زده شده است که با امضای توافقنامه‌ی تجارت آزاد بین دو کشور، حجم مبادلات اقتصادی و تجاری دو طرف به 15 میلیارد دلار در سال برسد. دور هشتم گفتگوها برای رسیدن به این توافقنامه در نوامبر 2013م در اسرائیل برگزار شد (8). در سال 2010م هند ششمین شریک تجاری اسرائیل و چهارمین مقصد صادرات اسرائیل گردید. صادرات عمده‌ی هند به اسرائیل نیز شامل سنگ‌های قیمتی، فلزات، مواد شیمیایی و معدنی و ماشین آلات می‌شود. اسرائیل جایگاه سی‌وهشتم را در زمینه‌ی جریان سرمایه‌گذاری خارجی در هند دارد که در 2011م بالغ بر 60 میلیون دلار بوده است. همچنین اسرائیل تکنولوژی‌های انرژی پاک، نانو، تاسیسات آبیاری جدید و زیرساخت های فنی به هند صادر کرده است (9).

همکاری‌های علمی- تکنولوژیکی

همکاری‌های علمی و تکنولوژیکی هند و اسرائیل در دو مسیر، تکامل یافته است. دو طرف در سال 1993م توافقنامه‌ای در زمینه‌های نام برده امضا کرده‌اند. در 2005م نیز دوطرف قرارداد تشکیل یک نهاد تحقیق و توسعه‌ی صنعتی را امضا نمودند. پس از آغاز به کار این برنامه در 2006م، 7 پروژه‌ی مرتبط تصویب شده است. در 2013م نیز دو طرف توافق‌نامه‌ی حمایت مالی از مراکز صنعتی در سرزمین‌های خود را امضا کردند. در واقع همانطور که پیش از این نیز اشاره رفت، بخشی از مبادلات اقتصادی دو طرف شامل مبادله در زمینه‌ی تکنولوژی‌های انرژی پاک، آبیاری‌های صنعتی، مراقبت‌های پزشکی و مهندسی بوده است (10).

آموزشی

همکاری‌های علمی و آموزشی بعد دیگری از روابط اسرائیل با هند است. در دانشگاه‌های دو طرف، واحدهای درسی برای شناخت جوامع یکدیگر تدریس می‌شود. مبادله‌ی استاد بین دانشگاه‌ها نیز بعد دیگر این روابط می‌باشد. در 2013م دو طرف، برنامه‌ی مالی جدید و مشترکی را برای تحقیقات علمی افتتاح کردند که دور اول آن متمرکز بر علوم انسانی بود. سهم هر حکومت به‌طور سالانه 5 میلیون دلار برای پنج سال بوده است. این برنامه به مدت سه سال، تا سقف 300 هزار دلار را به پروژه‌های علمی‌–تجربی و 180 هزار دلار را به پروژه‌های نظری اختصاص می‌دهد. از سال 2012م، اسرائیل بورسیه‌ی دوره‌ی فوق دکترا را برای دانشجویان هندی در دانشگاه‌های «تل‌آویو»، «حیفا»، «هبرو» و «بن‌گوریون» ارائه کرد. هند نیز خدمات مشابهی را به دانشجویان اسرائیلی ارائه می‌دهد (2).

در مجموع می‌توان گفت که به نظر می‌رسد که فضای بعد از جنگ سرد که طی آن، تقسیم‌بندی جهان به دو بلوک شرق و غرب فروپاشید، در گسترش روابط هند و اسرائیل مؤثر واقع شده است. هند با کم‌رنگ‌تر شدن نقش خود در جنبش عدم تعهد، گرایش بیشتری به غرب پیدا کرد و در این زمینه، اسرائیل نیز در سیاست خارجی این کشور اهمیت یافت، زیرا که نگاه مثبت اعراب به هند در قضیه‌ی فلسطین کم رنگ شد تا اقدامات واکنش‌آمیز آن‌ها را علیه هند در پی داشته باشد.

—————————————-

منابع:

1- Quraiza(2004). “ Hindu Pro- Zionism and Philo- Semitism”, www.nhsf.org.uk /images/stories/HinduDharma/Interfaith/hinduzion.pdf. pp(3-7).

2-  http://ch-strategy.hevra.haifa.ac.il/images/publications/pdf/India-Israel_relations.pdf. Pp(3).

3- زارعی، بهادر (1385). نگرشي بر سياست خارجي ايران در مناطق ژئوپلتيكي خزر و آسياي جنوبي، تهران،  بهمن برنا. صص57.

4- Falk, Joshua(2009). “India’s Israel Policy: The Merits of a Pragmatic Approach”.

Stanford Journal of International Relations

5- http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/newdelhidealings.html.

6- shapir(2009). “Israelʼs Arm sales to india”. Strategic Assessment: Vol. 12, No.3. Pp(3-9).

7- Ningthouiam, Singh(2014). “ India- Israel Defence Cooperation”, BESA Center Perspectives Paper No. 236. http://besacenter.org/wp-content/uploads/2014/01/perspectives236.pdf. Pp(2-4).

8- Diplomacy and Foreign Affairs: Israel Special (2013).  http:/ /www.ficci.com/s pdocument /20287/Special-Israel-Feature.pdf. Pp. 18.

9- http://itrade.gov.il/india/israel-india

10- http://dst.gov.in/whats_new/india-israel-guide.pdf

11- http://ch-strategy.hevra.haifa.ac.il/images/publications/pdf/India-Israel_relations.pdf. Pp(3).

محمدجواد سلطانی/دانشجوی دکتری روابط بین الملل