مقدمه
شورای عالی سیاسی یمن در نشست اضطراری خود تشکیل «دولت نجات ملی» این کشور را اعلام کرد. رئیس و اعضای شورای عالی سیاسی یمن اعلام کردند که تشکیل دولت وحدت ملی این کشور که طیف‌های مختلفی را در برمی‌گیرد، به منظور مقابله‌ی همه‌جانبه و منسجم با تجاوز سعودی‌ها تشکیل شده است. در نشست اعضای این شورا، تأکید شد که مأموریت دولت که در شرایط دشوار تشکیل یافته، ساماندهی اوضاع داخلی یمن و مقابله با تجاوز اقتصادی، نظامی و سیاسی ائتلاف استیجاری است.
بر اساس تصمیم شورای عالی سیاسی، «عبدالعزیز بن حبتور» به عنوان نخست‌وزیر دولت نجات ملی تعیین‌شده مأموریت تشکیل کابینه را بر عهده دارد. بن حبتور پس از انتخاب خود به این سِمَت، ضمن تشکر از رئیس و اعضای شورای عالی سیاسی، تأکید کرد که دولتش تمام تلاش خود را برای پاسخگویی به مطالبات مردم یمن و ایجاد راهکارهای مناسب برای حل مشکلات ناشی از تجاوز سعودی، بکار خواهد بست.
بدون شک تشکیل دولت نجات ملی، یکی از نقاط عطف و پر اهمیت صحنه سیاسی یمن از زمان آغاز تجاوز نظامی ائتلاف استیجاری است. با این وجود این دولت برای موفقیت و تثبیت جایگاه خویش، مشکلات و محذوریت‌های فراوانی پیش رو دارد که فائق آمدن بر این مشکلات و محذوریت‌ها در وضعیت بغرنج و اسفناک سیاسی، اقتصادی و انسانی کنونی یمن، در گرو اثبات کارآمدی در حوزه‌های سیاست داخلی، خارجی، اقتصادی و اجتماعی است. لذا با این مقدمه، مطلب پیش رو در نظر دارد، ضمن بررسی و واکاوی ویژگی‌ها و مزیت‌های دولت نجات ملی، راه‌ها و راهکارهایی که به موفقیت این دولت منتهی می‌شود را بررسی نماید.
1-ویژگی‌ها و مزیت‌های دولت نجات ملی یمن
شورای عالی سیاسی یمن در 5 مرداد 95 با مشارکت بخشی از نیروهای انصارالله و حزب المؤتمر به منظور مدیریت و سازمان‌دهی مشکلات و مسائل سیاسی و نظامی ناشی از تجاوز ائتلاف سعودی تشکیل شد. این شورا در آبان 95 به اتفاق آرا «عبدالعزیز بن حبتور»، از اعضای سابق حزب المؤتمر و از نیروهای جنوب را به عنوان نخست‌وزیر انتخاب کرده و مأموریت تشکیل کابینه را به او محول کرد. در این میان اختلافات جزئی انصارالله و حزب المؤتمر بر سر اعضای کابینه و امتناع بن حبتور از پذیرش مسئولیت، تشکیل دولت نجات ملی را به تعویق انداخت. با این وجود، رایزنی‌ها و مذاکرات متعدد میان انصارالله و حزب المؤتمر و اقناع بن حبتور برای قبول مسئولیت به تشکیل دولت نجات ملی منتهی شد.
متعاقب آن شورای عالی سیاسی در جلسه‌ای اضطراری، شروع به کار دولت نجات ملی را با 42 وزیر اعلام کرده و وظایف آن را مشخص ساخت. بر اساس تصمیم شورای عالی سیاسی، این دولت وظیفه دارد برای عملی کردن چشم‌اندازهای یمن و حل مشکلات و مصائب ناشی از حمله‌ی ائتلاف عربی-سعودی، تدابیری اندیشیده و اقداماتی انجام دهد. ترکیب و اعضای کابینه نیز به‌گونه‌ای تقسیم‌شده که در کنترل و تسلط بر وزارتخانه‌های مهم، تعادل و توازن بین جنبش انصارالله و حزب المؤتمر رعایت شده باشد. به طوری که وزارتخانه‌های رسانه، دادگستری، تجارت، صنعت و آموزش و پرورش به انصارالله و وزارتخانه‌های؛ خارجه، نفت، کشور و اشتغال و فرهنگ به حزب المؤتمر رسیده است.(1)
نکته قابل‌توجه در این تقسیم‌بندی‌ها، سهیم کردن جنوبی‌ها در قدرت است. به‌طور مثال بن حبتور متولد استان شبوه در جنوب شرقی یمن است که تا قبل از اتحاد دو یمن عضو حزب سوسیالیست جنوب بوده که با اتحاد یمن شمال و جنوب به عضویت حزب المؤتمر در آمده است.(2) «هشام شرف عبدالله» وزیر خارجه‌ی دولت نجات ملی، نمونه‌ی دیگر قائل شدن سهم برای جنوبی‌ها است. هشام شرف عبدالله متولد استان تعز و وزیر آموزش عالی یمن بوده است.
اما تشکیل دولت نجات ملی در مقطع کنونی همراه با دستاوردها و مزیت‌های قابل‌توجه است. این دولت سنگ بنای نهادسازی یمنی‌ها برای مقابله با چالش‌ها و خطرات موجود در این کشور است که می‌تواند صلاحیت دولت مستعفی یمن را زیر سؤال برده و آن را به‌طور کامل در بلاتکلیفی سیاسی قرار دهد.(3) بازگشت و مستقر شدن متوالی و متعدد دولت مستعفی در عدن و گریز و بازگشت اجتناب‌ناپذیر آن‌ها به ریاض به واسطه‌ی ناامنی، برای مشروع جلوه دادن دولت از هم پاشیده عدن و نیز به‌منظور مقابله با بلاتکلیفی سیاسی است.
مزیت دیگر دولت مذکور عدم دخالت جریان‌های خارجی«عربستانی یا آمریکایی» است. «عبدالرحمن الاهنومی» عضو هیأت مستشاری شورای عالی سیاسی یمن به این موضوع اشاره‌کرده و گفته است: «در دولت‌های قبلی کار به جایی رسیده بود که انتخاب وزرا ابتدا باید به موافقت ریاض یا واشنگتن می‌رسید اما این دولت اولین دولت مردمی یمن است که از طریق گفتگو و اجماعِ داخلی تشکیل‌شده و به‌نوعی ترجمه‌ی ارادهی مردم و نیاز کشور است.»(4)
مزیت و دستاورد مطلوب دیگرِ تشکیل دولت نجات ملی در مقطع کنونی، تقویت جبهه‌ی داخلی و مضاعف کردن توان مقاومت در برابر فشارهای خارجی است. حفظ وحدت و انسجام داخلی در چنین شرایطی می‌تواند ائتلاف استیجاری و نیروهای وابسته را تضعیف کرده و آن‌ها را در فشار و تنگنا قرار دهد. ویژگی ایجابی دیگر تشکیل این دولت، پایان یافتن شائبه‌ی افزایش اختلاف بین نیروهای انصارالله و حزب المؤتمر است که این شائبه امکان فضاسازی و تمرکز برای ایجاد تفرقه و اختلاف بین نیروهای صنعا را در اختیار دشمنان قرار می‌داد. اما با توافق اخیر و مشخص شدن ترکیب کابینه و شروع به کار دولت، ظرفیت فضاسازی از دشمنان داخلی و خارجی یمن سلب شد.
از طرفی نفس تشکیل دولت نجات ملی، امتیاز قابل قبولی در میز مذاکرات برای انصارالله و صنعا است. زیرا انصارالله و حزب المؤتمر می‌توانند در فرایند مذاکرات انحلال دولت نجات ملی را به اخذ و مطالبه‌‌ی امتیازی قابل‌قبول و راهبردی منوط کنند.
2-راهکارهای موفقیت دولت نجات ملی
دولت نجات ملی فارغ از مسائل سیاسی، اگر بخواهد به آینده چشم‌داشت داشته باشد، باید بایسته‌ها و ملاحظاتی را لحاظ کند. به عبارتی موفقیت دولت نجات ملی یمن در گرو فعالیت مضاعف در حوزه‌هایی است که در ذیل به تعدادی از آن‌ها اشار‌ه می‌شود:
2-1حرکت به سمت همگرایی، همبستگی و اجماع ملی
یکی از مشکلاتی که یمن به‌طور کلی از آن رنج می‌برد، فقدان همبستگی و یکپارچگی ملی است. سابقه 20 ساله‌ی دو دولت در یمن، امکان اجماع برای دولت سازی واحد و تشکیل دولتی مقتدر در یمن را با مشکل مواجه ساخته است. پس از اتحاد دو یمن در سال 1990 نیز نگاه تبعیض‌آمیز، فریب سیاسی و استعمار داخلی «علی عبدالله صالح» رئیس‌جمهور اسبق یمن از ساکنان جنوب، جنوبی‌ها را جریحه‌دار کرده است. به طوری که شکل‌گیری خلأ سیاسی و امنیتی در یمن و ضعف دولت مرکزی، همواره با مطالبات جدایی‌طلبانه جنوبی‌ها توأم شده است. هویت دوگانه تاریخی شمالی-جنوبی از اساس مانع بزرگی بر سر راه همبستگی و اجماع ملی بوده است.
از طرفی تقسیم‌بندی و پراکندگی جغرافیای مذهبی(شیعیان در شمال و اهل سنت در جنوب) نیز مزید بر علت شده تا ناسیونالیسم واحد و کلان در یمن بر محور ارزش‌ها و هنجارهای واحد و مشترک، شکل نگرفته و ناسیونالیسم خُرد جایگزین آن شود. فقدان ناسیونالیسم کلان همواره آبستن تهدید و چالش بوده است. دخالت و سرمایه‌گذاری آل سعود از طریق مدارس وهابیت و متمایل کردن اهل سنت شافعی به وهابیت و در پاره‌ای موارد تغییر بافت جمعیتی یمن نیز موانع دیگری است که پیش روی اجماع ملی یمن قرار دارد. نظام قبیله‌ای و تعلق به ناسیونالیسم خُرد در مقابل ناسیونالیسم کلان معضل دیگر همبستگی ملی در یمن است. همین عدم همبستگی موجب شده در مقابل تجاوز آل سعود اجماع و رویکرد واحدی اتخاذ نشده و این کشور در آتش جنگ داخلی و تهاجم خارجی بسوزد.
لذا یکی از راهکارهای موفقیت دولت نجات ملی در وضعیت مذکور حرکت به سمتِ جنوب، حل کردن و زدودن تدریجی مسائل تنش‌زا فی‌مابین شمال و جنوب است. در این زمینه پیشنهاد‌های مختلفی می‌توان ارائه داد.
یکی از مسائلی که شکاف جنوب و شمال را تشدید و تعمیق کرده، نادیده گرفتن سهم جنوب در ثروت و قدرت یمن است. لذا انصارالله و حزب المؤتمر می‌توانند در فرایند تشکیل دولت و مسائل مربوط به اشتغال و مناصب مهم، نیروهای جنوب را دخالت دهند. بیشتر نفت یمن در چاه‌های جنوب این کشور ذخیره شده است اما با این وجود به واسطه‌ی ساختار و رویکرد تبعیض‌آمیز علی عبدالله صالح، سهم جنوبی‌ها از نفت در قیاس با شمالی‌ها بسیار کمتر بوده است.
راهکار دیگر برگزاری نشست و همایش بین بزرگان قبائل شمال و جنوب است. با توجه به تبعیت اعضای قبائل از رئیس قبیله، اگر چنانچه روسا بر سر موضوعاتی به توافق برسند، تبعیت اعضا قبیله اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. لذا اقناع روسای قبائل برای توافق در مورد مباحث مربوط به وحدت و همبستگی می‌تواند در دستور کار انصارالله قرار گیرد.
2-2-فعالیت در حوزه‌ی خدمات‌رسانی و بهبود وضعیت اقتصادی
یمن فقیرترین کشور عربی محسوب می‌شود. بحران سال ۲۰۱۱ سبب افزایش میزان جمعیت فقیر یمن از ۴۲ درصد در سال ۲۰۰۹ به ۵۲٫۴ درصد در سال ۲۰۱۲ شده است. مضاف بر این یمن یکی از بالاترین میزان رشد جمعیت در جهان را دارد. از طرفی تقریباً ۴۵ درصد جمعیت یمن با ناامنی غذایی مواجه هستند. علاوه بر این دست‌کم ۳۵ درصد نیروی کار و فعال یمن بیکار هستند.(5)
تجاوز ائتلاف استیجاری عربستان به یمن، وضعیت و بحران انسانی و اقتصادی این کشور را بحرانی‌تر کرده است. به طوری که نیروهای متجاوز ضمن محاصره دریایی، هوایی و زمینی یمن، بیشتر زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی این کشور را تخریب کرده‌اند. در همین زمینه دیده‌بان حقوق بشر در تیرماه ۹۵، گزارشی را رسانه‌ای کرده و اعلام داشت که «ائتلاف سعودی ۱۷ حمله هوایی غیرقانونی علیه ۱۳ مرکز اقتصادی غیرنظامی یمن انجام داده که حملات یادشده بیش از ۱۳۰ کشته و ۱۷۰ زخمی برجا گذاشته است»(6)
از طرفی به دلیل مواجهه‌ی کشور با حمله‌ی خارجی و مناقشات سیاسی بسیاری از فعالیت‌های دولت در حوزه خدمات‌رسانی و اقتصادی متوقف و مسکوت مانده است این موضوع وضعیت بغرنج انسانی در یمن به بار آورده است. به طوری سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بارها نسبت به شرایط اسفناک مردم یمن هشدار داده‌اند.
نبود آب آشامیدنی سالم و قطعی مکرر برق، آب و حتی فقدان امنیت باعث شده بیشتر مردم، معترض چنین وضعیتی باشند. لذا دولت نجات ملی اگر بتواند با برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند، بخشی از مطالبات اقتصادی مردم را پاسخ دهد به‌طور حتم بر مشروعیت و مقبولیت خود خواهد افزود.
تشکیل کمیته‌های خاص برای برقراری امنیت در معابر اصلی و مکلف و موظف کردن وزارتخانه‌ها و نهادهای ذی‌ربط به کار و فعالیت مجدانه، راهکاری است که کنشگری دولت نجات ملی را قرین موفقیت می‌کند. به‌هرروی موفقیت دولت نجات ملی در حوزه‌ی خدمات‌رسانی، اقتصادی و انسانی در شرایط کنونی یمن، مشروعیت این دولت را افزایش داده و شکست مهمی برای ریاض و دولت مستعفی محسوب می‌شود.
2-3-تلاش برای کسب مشروعیت بین‌المللی
دولت نجات ملی در زمینه فراملی نیز باید اقداماتی را انجام دهد. به عبارتی جز حمایت ضمنی و آشکار تعداد معدودی از دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و به ویژه دولت‌های متخاصم منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای دولت نجات ملی را به رسمیت نشناخته‌اند. همین موضوع مشروعیت بین‌المللی دولت مزبور را با خدشه مواجه کرده است.
دولت‌ها در عرصه خارجی به تبادل و تعامل با سایر دولت‌ها نیاز دارند. لازمه‌ی این تعامل و تبادل به رسمیت شناخته شدن آن‌ها از سوی دولت‌های دیگر است. لذا دولت نجات ملی باید بکوشد در عرصه بین‌المللی دیگران را مجاب کند تا او را به رسمیت بشناسند. مقدمه این شناسایی موفقیت و کسب مشروعیت در حوزه‌ی داخلی است. به دیگر سخن اینکه، اگر دولت نجات ملی بتواند حمایت و پشتیبانی اکثریت مردم یمن را از رهگذر موفقیت در امور مربوطه و به نمایش گذاشتن کارآمدی، کسب کند، ناگزیر مورد پذیرش بین‌المللی قرار خواهد گرفت.
امکان دیگر برای کسب مشروعیت بین‌المللی تدارک سفر و دیدار با دولت‌ها، سفرا و نمایندگان دولت‌ها در کشورهای مختلف است. در طول این سفرها، رایزنی و مذاکره صورت پذیرفته و طرف مقابل، دولت نجات ملی را به رسمیت می‌شناسد. مسئله‌ی دیگر اعلام مواضع در موضوعات بین‌المللی و رعایت عرف دیپلماسی در نوع رابطه با دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی است. مورد آخر مهیای تمهیدات امنیتی و سیاسی برای بازگشایی سفارتخانه‌ها و بازگشت سفرا و نمایندگان سایر کشورها به یمن است که می‌تواند برای دولت نجات ملی مشروعیت بین‌المللی ایجاد کند.
جمع‌بندی
دولت نجات ملی یمن به نخست‌وزیری «عبدالعزیز بن حبتور» فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است. تشکیل دولت نجات ملی و از سرگیری جلسات مجلس نمایندگان یمن، گام مهمی در نهادسازی انصارالله و حزب المؤتمر برای آینده یمن است. دولت مذکور از 42 وزیر قوام‌یافته که بر اساس توافق سهم انصارالله و حزب المؤتمر از قدرت به تناسب و توازن تقسیم و توزیع شده است.
در این میان دخیل کردن بخشی از جنوبی‌ها در قدرت و واگذاری تعدادی از وزارتخانه‌ها به آن‌ها، اقدام منطقی و عاقلانه‌ای است که وحدت و تمامیت ارضی یمن را حفظ خواهد کرد. دولت نجات ملی نسبت به دولت‌های پیش از خود از مزایا و ویژگی‌های برجسته‌ای برخوردار است که اجماع و گفتگوی داخلی در تشکیل دولت یکی از این ویژگی‌ها می‌باشد. تقویت و تحکیم انسجام داخلی، ویژگی و مزیت ایجابی دیگر دولت مزبور است که می‌تواند در اردوگاه جریان مقابل و ائتلاف استیجاری اختلاف افکنده و موقعیت و روحیه‌ی آن‌ها را تضعیف نماید.
با این وجود دولت نجات ملی که ترجمان ارادهی انقلاب مردم یمن است، چالش‌هایی در حوزه‌های مختلف پیش رو دارد که حل و محدودسازی این چالش‌ها، نیازمند همبستگی و اجماع داخلی، افزایش کارآمدی سیاسی و اقتصادی و ارتباط‌گیری و تعامل خارجی است.
منابع
1-«الحوثيون وحزب صالح يعلنان تشكيل حكومة إنقاذ وطني في صنعاء»، وبگاه «روسیا الیوم»، 8 آذر 95، بازیابی در پیوند زیر:
https://arabic.rt.com/news/851900
2-«من هو “بن حبتور” الذي اختارته ميليشيا الحوثي؟»، وب‌سایت«العربیة»، 12مهر 95، بازیابی در پیوند زیر:
3-برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد گلی، «دولت نجات ملی و آینده تحولات یمن»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 3 آبان 95، بازیابی در پیوند زیر:
4-«دولت نجات ملی یمن اولین دولت مستقل این کشور است»، خبرگزاری فارس، 21 آذر 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950921000937
5-برای مطالعه بیشتر ر.ک: حامد محقق نیا، «چالش‌ها و بایسته‌های انصارالله برای دولت‌سازی در یمن»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 16 شهریور 94، بازیابی در پیوند زیر:
6-برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد گلی«طرح آمریکا برای نجات عربستان از بحران یمن؛ تکرار قطعنامه 598 ایران»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 10 آبان 95، بازیابی در پیوند زیر:
