اندیشکده راهبردی تبیین – آن‌چه طی روزهای قبل در خصوص اختلافات داخلی مجلس اعلای اسلامی در عراق گفته می‌شد، خیلی زود به تحقق پیوست و سیدعمار حکیم، رئیس این جریان طی کنفرانسی از تشکیل جنبشی جدید با رویکردهایی جدید خبر داد؛ «جنبش حکمت ملی». این در حالی بود که حمید معله سخنگوی مجلس اعلای اسلامی عراق، یک روز قبل از این کنفرانس تاکید کرده بود که عمار حکیم به‌هیچ وجه قصد خروج از این مجلس را ندارد![1] حکیم اگرچه از خروج از مجلس اعلا چیزی نگفت اما معنای صریح اعلام جنبش جدید، جدایی او از مجلس اعلا و به نوعی انشعاب از آن است؛ خروجی که محدود به او نشده و طیفی از مجلس را هم شامل شده است. چرا عمار حکیم از مجلس اعلای اسلامی که محل بروز و ظهور سیاسی بخشی از خاندان حکیم است، جدا شد؟ در پاسخ به این سوال، موارد زیادی از سوی رسانه‌ها و شخصیت‌ها بیان شده است. بررسی آنها وهم‌چنین تحلیل سخنرانی عمار حکیم در سخنرانی اعلام موجودیت جنبش حکمت ملی، در ادامه می‌آید.
مسائل داخلی
سیدمحسن حکیم از چهره‌های با نفوذ مجلس اعلای اسلامی یک روز پیش از اعلام جدایی عمار حکیم، با ابراز بی‌اطلاعی از این خبر گفته بود: «آقای حکیم تاکید دارند در مجلس اعلا اصل جوان‌گرایی حفظ شود اما برخی دیگر نسبت به این موضوع نظر دیگری دارند و این موضوع اختلاف‌نظرهایی را به وجود آورده است.» او با تاکید بر این‌که اختلافات، شخصی نیستند اظهار داشت: «در مقابل تعدادی از اعضای مجلس اعلا از جمله بنده معتقدیم که باید سیر تکاملی بین دو نسل را داشته باشیم به نحوی که هم جوانان و هم کسانی که در این عرصه سالها کار کرده‌اند، هر کدام جایگاه خاص خود را داشته باشند.»[2] البته او پس از اعلام جدایی عمار حکیم از مجلس اعلای اسلامی، در کنفرانس خبری‌ای که در تهران برگزار کرد، علی‌رغم این‌که گفته بود در موضوع جوانان با عمار حکیم اختلاف‌نظر دارد اما از همراهی خود با او خبر داده و در خصوص علت جدایی نیز گفت: «ما اختلافی نداریم به جز بحث جوانان که البته طبیعی است. اختلاف ما با آنها نسبت به نحوه مدیریت بود و الا درباره چارت، ماهیت و عقیده اختلافی وجود نداشت. مبنای ما همکاری گسترده و عمیق با مجلس اعلا و سایر جریان ها و گروه ها است.»[3]
روزنامه الحیات اما یک روز قبل از جدایی عمار حکیم از مجلس اعلا در گزارشی با عنوان «حکیم بر حزبش و ایران می‌شورد»[4] از سفر هیئتی از مقامات عالی‌رتبه و البته سابقه‌دار این مجلس به ایران و دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی جهت شکایت از سیاست‌های جوان‌گرایانه‌ی عمار حکیم سخن گفت. بر اساس آن‌چه این روزنامه‌ی سعودی گفته است، این هیئت به مقام معظم رهبری گفته‌اند که حکیم به بهانه‌ی فضا دادن به جوانان، در پی آن است تا نقش آنها را کم‌رنگ سازد. البته الحیات سپس تحلیل کرده که مساله عمیق‌تر از اختلافات دو نسل است. امری که فارغ از روایت الحیات، به نظر درست می‌نمایاند. اکرم حکیم یکی از اعضای باسابقه‌ی مجلس اعلا هم در مطلبی اساسا تقلیل این جدایی به یک رقابت نسلی را نادرست خوانده است.[5] او البته مواردی چون عدم ایمان «برخی» به اصل رهبری جمعی و عدم احترام برای نظام داخلی، عدم تمایز میان نمادگرایی اجتماعی و تقید به فرایند تصمیم‌گیری، سرپوش‌گذاشتن و تبانی با برخی فاسدان و از آن خطرناک‌تر تکیه بر معیارهای غلط در کاندیدا کردن اشخاص برای مسئولیت‌های دولتی، سبب‌شدن نفوذ دشمن در سطح موثر، کاهش ارزش‌های اسلامی و انقلابی در سیاست‌‌ها، تصمیم‌ها و مواضع و افزایش تاثیر ارزش‌ها و مصالح حکومتی و مقبولیت برای محافل سیاسی و امنیتی خارجی و … را از جمله مهم‌ترین دلایل این جدایی ذکر می‌کند. البته به نظر می‌رسد ارزیابی این موارد، نیازمند اطلاعات بیشتری از درون مجلس اعلا است.
حکیم خود را برای انتخابات پارلمانی بهار 2018 آماده می‌کند. عمل‌گرایی او الگوی رفتاری‌اش را در ائتلاف با دیگر گروه‌های سیاسی عراق تنظیم خواهد کرد. او و خاندانش با کردها رابطه‌ی خوب و تاریخی داشته‌اند. حکیم با برخی چهره‌های اهل سنت نیز تعامل دارد. به نظر می‌رسد دایره‌ی ارتباطات جنبش حکمت ملی فراتر از مجلس اعلامی اسلامی خواهد بود. آن‌چه حکیم در سخنرانی خود در اعلام موجودیت این جنبش بیان کرد، نشان‌دهنده‌ی تقویت معیارهای ملی با چتری فراگیر است. مجلس اعلا به لحاظ محبوبیت در عراق، در میان گروه‌های شیعی پس از حزب الدعوه و جریان صدر قرار دارد. نتایج انتخابات‌های پارلمانی نیز با احتساب ائتلاف‌های هر یک از این سه جریان، چنین امری را اثبات می‌کند. حکیم در پی آن است تا سهم خود از کرسی‌های پارلمان را با روابط و ائتلاف‌هایی فراگیرتر از مجلس اعلامی اسلامی، بیشتر سازد. تاکید بر جوانان و تاکید بر ارزش‌های ملی بخشی از ضرورت‌های چنین هدفی است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
مسائل خارجی
عمار حکیم در سخنرانی خود در روز اعلام موجودیت جنبش حکمت ملی، به صراحت گفت که این جنبش در مسائل منطقه‌ای، شعار «عراق پلی برای ارتباط است نه میدانی برای درگیری» را مطرح می‌کند. او از ضرورت تفاهم در مسائل اساسی گفت و این‌که عراق باید نقش محوری در میان همه‌ی برادرانش در محیط منطقه‌ای داشته باشد تا زمینه‌ساز تفاهم شود.
عمار حکیم در این بیانیه، اگرچه از ایران و رهبر معظم انقلاب اسلامی بابت همراهی‌های مداوم تشکر بسیار کرد اما واقعیت این است که این سخنان او در کنار عملکردش در حوزه خارجی، بیان‌گر رویکردی متفاوت از دیگر اعضای باسابقه‌ی مجلس اعلاست. الحیات با درک چنین امری سعی کرده بر آن دمیده و تصویر مطلوب خود را بسازد. الحیات می‌نویسد که حکیم برای رهایی از فشارها و سیطره ایران، می‌کوشد تا روابط متمایزی با طرف‌های عربی و غربی ایجاد کند.[6] الجزیره هم به نقل از یک منبع مطلع در مجلس اعلی نوشته است که حکیم سیاستی متفاوت از الگوی گذشته را پیش گرفته است و از همین منظر، مورد فشار ایران است.[7] این دو رسانه در تلاش‌اند تا این تصمیم حکیم را تماما در تقابل او با ایران تصویرسازی کنند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اما در خصوص سیاست خارجی مجلس اعلا، عمار حکیم برخلاف پدرش که کمتر با اعراب روابط سیاسی داشته و عمدتا با غرب تعامل داشت، سعی کرده است هر دو جبهه را در دستور کار قرار دهد. سفرهای او به کشورهای عربی برای ارائه‌ی طرح آشتی ملی در عراق، یکی از نمونه‌های ارتباطی او با دولت‌های عرب است.[8] خمیس الخنجر، احمد المساری و محمد تمیم الجبوری که به ترتیب به عربستان، قطر و اردن نزدیک هستند، از رویکرد جدید عمار حکیم حمایت کرده‌اند.[9] این هم‌گرایی‌ها میتواند زمینه‌ساز نزدیکی بیشتر حکیم با کشورهای عربی شود. اما واقعیت این است که نوع رابطه با ایران میتواند حکیم را از این هدف خود دور سازد. لذا او ناچار است به نوعی این دو امر را تنظیم کند که هیچ‌کدام فدای دیگری نشود. البته این به‌معنای برابری کیفیت دو نوع رابطه نیست.[10] اما قطعا ارتباط داشتن با ایران در سطح راهبردی و حداکثری به‌گونه‌ای که مانع از رابطه با برخی دولت‌های عرب شود، مطلوب عمار حکیم نیست و اگر بناست تنظیمی صورت گیرد، کفه‌ی ارتباط با ایران پائین و کفه‌ی ارتباط با دولت‌های عرب، بالا خواهد رفت اگرچه رابطه با تهران هم‌چنان ویژه باقی می‌ماند. اکرم حکیم یکی از اعضای باسابقه‌ی مجلس اعلای اسلامی عراق، یکی از دلایل اختلاف میان عمار حکیم و دیگر اعضای قدیمی را، مشخصا عدم پای‌بندی و تعهد حکیم به ثوابت و ارزش‌هایی دانسته که از ابتدا در دستور کار این مجلس در حوزه سیاست خارجی بوده است.
جمع‌بندی
نام مجلس اعلای اسلامی عراق به خاندان حکیم گره خورده است. عمو و پدر عمار حکیم در گذشته ریاست این مجلس را برعهده داشتند و حالا او با کنار گذاشتن این سمت، از آن خارج شده تا سیاست‌ورزی خاص خود را با آزادی عمل بیشتر و البته امید افزون‌تر برای کسب نتایج مطلوب، در چارچوب جنبش حکمت ملی محقق سازد. جوان‌گرایی مهم‌ترین دلیل اختلاف‌نظر او با دیگر اعضای باسابقه‌ی مجلس اعلا ذکر شده است. اما به نظر می‌رسد این امر بیشتر از آن‌که واقعی باشد، نشانه‌ای از سیاست‌ورزی جدید حکیم است؛ او در پی گستراندن چتر خود در عراق است و بر همین اساس الگوی رفتاری او با جنبش حکمت ملی، نرم‌تر و تعاملی‌تر خواهد شد؛ هم در حوزه داخلی و هم در حوزه خارجی. احتمالا مهم‌ترین ملاک ارزیابی برای موفقیت این تصمیم حکیم را باید انتخابات پارلمانی بهار 2018 دانست؛ او می‌کوشد با سیاست‌ورزی متفاوت، کرسی‌های بیشتری را از آنِ خود کند. حکیم به‌خوبی می‌داند چنین هدفی صرفا در داخل عراق قابل پیگیری نیست بلکه باید سامانی دوباره به روابط خارجی خود دهد.
منابع:
[1] . «حمید معله: سید عمار قصد ترک مجلس اعلا را ندارد». مجلس اعلای اسلامی عراق، دفتر تهران. 2 مرداد 1395. قابل بازیابی در؛
http://almejlis.ir/حمید-معله-سید-عمار-قصد-ترک-مجلس-اعلا-را
[2] . «محسن حکیم: آقای حکیم با اعضای مجلس اعلا اختلاف شخصی ندارد». مجلس اعلای اسلامی عراق، دفتر تهران. 2 مرداد 1395. قابل بازیابی در؛
http://almejlis.ir/محسن-حکیم-آقای-حکیم-با-اعضای-مجلس-اعلا
[3] . «دلایل کناره‌گیری حکیم از مجلس اعلای عراق». تسنیم. 4 مرداد 1396. قابل بازیابی در؛
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/05/04/1474999
[4] . «الحكيم يتمرد على حزبه … وإيران». الحیات. ٢٤ جولای ٢٠١٧. قابل بازیابی در؛
http://www.alhayat.com/Articles/23057730
[5] . «بعد سويعات من الانشقاق.. قيادي في “الحكمة”: المجلس تعامل مع مخابرات اجنبية». بغداد الیوم. 25 جولای 2017. قابل بازیابی در؛
http://baghdadtoday.news/ar/news/9000/بعد-سويعات-من-الانشقاق-قيادي-في-الحكمة-المجلس-تعامل-مع-مخابرات-اجنبية
[6] . همان.
[7] . «هل يشكل الحكيم كيانا سياسيا جديدا بالعراق؟». الجزیرة. 24 جولای 2017. قابل بازیابی در؛
http://www.aljazeera.net/news/reportsandinterviews/2017/7/24/هل-يشكل-الحكيم-كيانا-سياسيا-جديدا-بالعراق
[8] . منصور براتی. «جایگاه طرح آشتی ملی عمار حکیم در سپهر سیاسی عراق».اندیشکده راهبردی تبیین. 27 بهمن 1395. قابل بازیابی در؛
http://www.tabyincenter.ir/17350
[9] . علیرضا مجیدی. «تلاش عمار حکیم برای جلب نظر کشورهای عربی در برابر ترکیه». کانال تلگرامی ذره‌بین. 28 جولای 2017. قابل بازیابی در؛
https://t.me/ME_magnifier/335
[10] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص، نک: سیدرضا قزوینی غرابی. «رویکرد احزاب شیعی عراق به سیاست خارجی این کشور/ بخش نخست». اندیشکده راهبردی تبیین. 2 بهمن 1395. قابل بازیابی در؛
http://www.tabyincenter.ir/16480
