اندیشکده راهبردی تبیین- کشورهای آمریکای لاتین و مرکزی نخستین کشورهایی بودند که هدف دخالتهای نظامی و سیاسی آمریکا قرار گرفتند. تحولات اخیر ونزوئلا در روزهای اخیر آنگونه که آمریکایی ها محاسبه کرده بودند، رقم نخورد. این وضعیت نشان از حاکم بودن مادورو رئیس جمهور منتخب مردم بر منصب قدرت است و ارتش این کشور علیرغم تهدیدات آمریکا کماکان بر وی وفادار مانده است. از طرف دیگر، گوایدو رهبر مخالفان نیز از کشور خارج شده و از دور رهبران خود را هدایت میکند که این مسئله از تأثیرگذاری رهبری وی می کاهد. با فرسایشی شدن تحولات در ونزوئلا این احتمال وجود دارد که آمریکایی ها بخواهند دست به اقدام نظامی برای سرنگونی مادورو و تشکیل دولتی مطیع و دست نشانده در این کشور بزنند. مطالعه عوامل محرک و مانع این موضوع در یاداشت پژوهشی پیشرو مورد تمرکز خواهد بود.
عوامل داخلی و تحولات ونزوئلا
بارزترین عاملی که موجب درگیری و بروز حوادث و تحولات در ونزوئلا شده است، اختلاف قدرتی است که بین مادورو و مخالفان آن به رهبری گوایدو وجود دارد. مادورو رئیس جمهور منتخبی است که ارتش از آن حمایت میکند و در عین حال، خواستار حل بحرانهای داخلی بدون دخالت خارجی به ویژه آمریکا است. این درحالی است که گوایدو معتقد به حل مسائل داخلی با کمک قدرتهای خارجی مثل ایالات متحده آمریکاست و خود را رئیس جمهور ونزوئلا میپندارد. این دوگانگی قدرت کشور را در گیرودار کودتا قرار میدهد که ممکن است نتایج بسیار بدی بر وضعیت فروش نفت و نیز اقتصاد این کشور داشته باشد. کمااینکه این بحران تاثیر بسیار بدی بر اقتصاد، تورم، اشتغال کشور ونزوئلا گذاشته است. کاهش قیمت نفت و کسری بودجه، دولت مادورو را مجبور ساخته تا برای حل مشکل به ناچار سوبسیدهای داده شده به مردم را در بخشهایی مثل هزینه تحصیل، بنزین، دارو، موادغذایی و یا مسکن کاهش یا قطع کند. این وضعیت نابسامان از زمانی که مخالفان به رهبری گوایدو انتخابات ریاست جمهوری را رد کردند، وخیمتر شده است. از طرف دیگر، آمریکا در جهت حمایت از گوایدو، این کشور را هر چه بیشتر مورد تحریم قرار داده است. تحریمهای شدید موجب کاهش واردات به ویژه واردات موادغذایی و دارو به کشور ونزوئلا شده است که این وضعیت اهرم اعتراض را هر چه بیشتر به سمت مادورو میکشاند. به طوری که برخی از شهروندان ونزوئلا مجبور به مهاجرت به کشورهای اطراف شدهاند. طرفداران مادورو معمولاً افراد طبقات پایین جامعه هستند که قدرت چندانی در برابر سرمایهداران و تجار گروه مخالف که غالباً وابسته به آمریکا هستند، ندارند. این وضعیت سبب همکاری این گروه از تجاران و بازرگانان با تحریمهای آمریکا شده است که وضعیت اقتصادی را بیش از بیش وخیمتر ساخته است. مشکلات اقتصادی در ونزوئلا، بیشتر به خاطر کار شکنیها در بخشهای اقتصاد این کشور، از سوی برخی محافل غرب گرا است.
عوامل خارجی و تحولات ونزوئلا
مهمترین عامل خارجی دخالت در تحولات ونزوئلا، دخالت ایالات متحده آمریکا و همراهان اروپاییاش در امور داخلی ونزوئلاست. آمریکا سعی میکند از طرق مختلف دولت مادورو را کنار بزند، تحریمهای گسترده علیه این کشور، ایجاد شکاف در بدنه نظامی و ارتش ونزوئلا، ایجاد کودتا در ونزوئلا، حمایت از گروههای اپوزیسیون، حمایت از گوایدو به عنوان رهبر مخالفان مادورو، اقدام نظامی و یا مجاب کردن مجامع بینالمللی به نامشروع بودن دولت مادورو از مهمترین اقدامات آمریکا برای سرنگونی دولت مادورو و دخالت در امور داخلی آن کشور است. در کنار آمریکا، کشورهای اروپایی، رهبران راستگرای آرژانتین، برزیل و کلمبیا نیز به مخالفت از مادورو پرداختند و از مواضع واشنگتن حمایت کردند. از طرف دیگر، برخی از نهادها و سازمانهای بینالمللی مثل اتحادیه اروپا و صندوق بینالمللی پول نیز از مواضع آمریکا بر علیه مادورو حمایت کردند و در این زمینه نیز اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه ونزوئلا ایجاد کرده است.
شکلگیری جنبشهای ضد آمریکایی از زمان چاوز و ادامه آن در زمان مادورو یکی دیگر از عوامل مهمی است که نقش به سزایی در تغییر و تحولات ونزوئلا داشته است. درواقع این رهبران خواستار، عدم دخالت آمریکا در امور داخلیشان بودند. اتخاذ این سیاست سبب شکلگیری جریانهای موافق و مخالف مادورو شد که زمینه دودستگی را در کشور ایجاد کرد چرا که بسیاری از تجار و بازرگانان ونزوئلایی طرفدار آمریکا هستند که با آن روابط اقتصادی دارند.
کاهش قیمت نفت از دیگر عوامل مهمی است که نقش مهمی در بحران ونزوئلا برجای گذاشته است. سیاستهای اقتصادی ناپایدار در ونزوئلا، گریبانگیر نفت و صادرات آن نیز شده است. اما هفتاد درصد از منابع در اختیار قشر خاصی از مردم یا تجار و سرمایه داران وابسته به آمریکا است. چنانچه یکی از سیاست های چاوز، مبارزه با این طیف و تقسیم ثروت ملی ونزوئلا در بین همه مردم کشور بود. (1) ونزوئلا از بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت و صادرات بوده که ایالات متحده آمریکا و کشورهای آمریکای لاتین بزرگترین خریداران نفت ونزوئلا بودهاند اما با ایجاد بحران در ونزوئلا و اعمال تحریمها از سوی آمریکا، قیمت نفت ونزوئلا با کاهش چشمگیری روبه رو شده است که اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، با شکلگیری بحران در این کشور، بسیاری از شرکتهای خارجی به ویژه آنهایی که بر پایه اقتصاد لیبرالیستی بودند از ادامه فعالیت با ونزوئلا سرباز زدند که این رخداد موجب رکود تجارت در این کشور شده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
وجوه اهمیت ونزوئلا برای ایالات متحده آمریکا
آمریکای لاتین همواره در سیاست خارجی آمریکا جایگاه ویژهای داشته است به طوری که حتی طبق دکترین مونروئه – که در اصل بیانیهای برای انزوای ایالات متحده بود – قارهی آمریکا جزء منافع این کشور تلقی گردید.(2) ونزوئلا به دلیل موقعیت خوب جغرافیایی و دارا بودن از منابع عظیم نفتی از دیرباز آمریکا آن را به عنوان حیات خلوت خویش میپندارد و از راههای گوناگون درصدد تسلط بر این کشور است تا از طریق ایجاد یک حکومت دستنشانده در این کشور منافع خود را به دست آورد. درواقع، ونزوئلا یک کشور ثروتمند بوده که اهمیت فراوانی برای نظم ژئوپلتیک بینالمللی دارد. از قرن نوزدهم روابط سیاسی ونزوئلا و آمریکا آغاز شد که این روابط در سطح عالی دنبال میشد. در آن زمان آمریکا بزرگترین شریک نفتی ونزوئلا به شمار میرفت. اما به قدرت رسیدن چاوز روابط دو کشور در سطح عالی به پایان رسید و تنش بین دو کشور آغاز گردید. در گذشته اکثر کشورهای آمریکای لاتین گرایش چپ و تحت تاثیر اندیشههای کمونیستی بودند که نفوذ روسیه را در این منطقه بیشترکرده بود. اما با فروپاشی شوروی، گرایشهای آمریکایی در این کشورها بیشتر شد، بعد از روسیه، چین و ایران قدرتهایی هستند که توانستند حیات خلوت آمریکا را در این مناطق برهم بزنند. در مقابل آمریکا نیز برای از دست ندادن این مناطق به ویژه ونزوئلا به نوعی به دنبال بستن این دروازه و کاهش نفوذ ایران، چین و روسیه در آمریکای لاتین برآمد. با توجه به اهمیت کشورهای آمریکای لاتین آمریکاییها در شرایط بحران جهانی به این کشورها به ویژه ونزوئلا (به دلایل زیرساختهای اقتصادی و ذخائر عظیم نفت) نیاز دارند و تلاش می کنند حکومتی دست نشانده را در این کشورها ایجاد کنند تا منافع خود را تحکیم بخشند.
محرکهای تأثیرگذار در اقدام نظامی آمریکا علیه ونزوئلا
دلایلی را میتوان برشمارد که محرک اقدام نظام آمریکا علیه ونزوئلاست که به اختصار به آنها اشاره میشود:
1- ایالات متحده آمریکا دارای نظام لیبرالیستی است؛ ترامپ و اطرافیانش به دنبال یارکشی و جذب کشورها هستند، و به به صورت کلی نظامها و حکومتهای سوسیالیستی را دشمن درجه یک خود میداند. بر همین اساس، از راههایی چون کودتا، اقدام نظامی، تحریم و… سعی میکند که رهبران چپگرا را از عرصه قدرت کنار بگذارد و مهره خود را برجای بگذارد، در حال حاضر، مادورو در ونزوئلا دارای گرایشهای چپگرا و سوسیالیستی است که مخالف دخالت آمریکا در امور داخلی کشورش است، بر همین اساس، آمریکا، اقدام نظامی را جزء یکی از سناریوهای پیشرو برای برکناری مادورو میداند.
2- جلوگیری از انتقال درگیری به دیگر کشورهای آمریکای لاتین، باید توجه داشت که اگر بحران و ناامنیها در ونزوئلا بیشتر گردد، این امکان وجود دارد که این بحران به کشورهای دیگر منطقه هم سرایت و آمریکای لاتین را دچار مشکلات قومی، مرزی، سیاسی و جنگ های داخلی کند. لذا ایالات متحده آمریکا تلاش میکند تا با تهدید و ارعاب، امتیازهای مختلفی را از دولت ونزوئلا بگیرد.
3- آمریکا به بهانههایی چون حقوقبشر، دموکراسی، قاچاق مواد مخدر، آزادایهای مدنی و …. دولت ونزوئلا را تحت فشار قرار میدهد که این محرکها میتواند بهانه را برای آمریکا برای اقدام نظامی محیا سازد.
4- در حال حاضر ارتش از مادورو رئیس جمهور منتخبی مردم حمایت میکند و تا زمانی که این حمایت وجود دارد، انجام کودتا و یا جنگ داخلی به راحتی امکانپذیر نخواهد بود، از طرف دیگر، گذشت زمان این امکان را به مادورو خواهد داد تا بتواند طرفداران بیشتری را به دست آورد، بر همین اساس، آمریکا ممکن است این روند را به نفع منافع خود نبیند و اقدام نظامی را در دستور کار خود قرار دهد.
5- در مقابل مادور، رهبر اپوزیسیون مخالف، گوایدو قرار دارد که ادعا دارد اتخابات ریاست جمهوری بر اساس تقلب صورت گرفته است. این ادعا سبب شده تا گوایدو در مقابل مادورو قرار گیرد و خود را رئیس جمهور موقت معرفی کند. از سوی دیگر، آمریکا با حمایت از گوایدو درصدد است تا آن را به عنوان مهره خود به قدرت برساند. اما اگر ارتش دست به کودتا نزد و یا گوایدو نتوانست به قدرت برسد، آمریکا برای رسیدن به هدفش ممکن است اقدام نظامی را در دستور کار خود قرار دهد.
6- آمریکا درصدد است تا آشوبهای خیابانی را به گونهای ساماندهی دهد تا به یک انقلاب مخملین همانند آنچه در گرجستان و اوکراین به پیروزی رسید؛ دولت مادورو را سرنگون سازد. اما مردم فقیر ونزوئلا با وجود ناامیدی عمیق از دولت، تمایلی به تعویض دموکراسی سخت به دست آمده خود با یک کودتای نامشروع ندارند. آمریکا با درنظر گرفتن این احتمال، اقدام نظامی را جزء گزینههای آخر قرار میدهد اما اگر جریانی خلاف این واقع صورت گیرد میتواند اقدام نظامی را برگزیند.
7- آمریکا برای حمله نظامی به ونزوئلا در حال تقویت کردن ارتشی موسوم به «ارتش آزادیبخش ونزوئلاست» (3) همانند اقدامی که در سوریه انجام داد. اگر این ارتش تقویت گردد و آمادگی خود را برای حمله نظامی اعلام کند، احتمال اقدام نظامی توسط این گروه وجود خواهد داشت.
8- آمریکا در ابتدا تلاش بسیاری کرد تا انتخابات ریاست جمهوری در ونزوئلا دوباره برگزار شود اما در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد این تلاش آمریکا با شکست مواجه شد. در نتیجه آمریکا از گزینههای دیگر سعی بر این دارد تا دولت مادورو را از قدرت برکنار سازد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
موانع اقدام نظامی آمریکا در ونزوئلا
اگرچه ترامپ اقدام نظامی را به عنوان یک گزینه درنظر دارد، اما اتخاذ این عمل با موانع و چالشهایی روبه روست که به اختصار عبارتند از:
1- مخالفت اپوزیسیونها و سایر کشورهای آمریکای لاتین با حمله نظامی به ونزوئلا، چرا که این احتمال دارد با حمله آمریکا به ونزوئلا، درگیری و عواقب این حمله به سایر کشورهای آمریکای لاتین سرایت کند که تاثیر بسیار بدی بر شرایط اقتصادی و اوضاع منطقهای دارد.
2- عدم حمایت کشورهای غربی از سناریوی نظامی؛ کشورهای اتحادیه اروپا هرچند که مخالف مادورو هستند و برای برکناری آن از هر گزینهای حمایت میکنند اما مخالف گزینه نظامی هستند. بنابراین، عدم حمایت غرب از آمریکا در حمله نظامی به ونزوئلا، هزینههای بسیار زیادی را برای آن در پی خواهد داشت که آمریکا را در استفاده از این اقدام منع خواهد کرد. از طرف دیگر، کشورهای اروپایی بیشتر تمایل به مذاکره با دولت مادورو برای حل بحران هستند و در این میان نیز مادور هیچ گونه مخالفتی با مذاکره ندارد.
3- تقابل ساختاری و مخالفت قدرتهای بزرگ با حمله نظامی آمریکا به ونزوئلا؛ دخالت نظامی در ونزوئلا علاوه بر هزینه نظامی با تقابل قدرتهای بزرگ در نظام بینالملل همراه است. روسیه، چین، ایران و ترکیه از جمله قدرتهایی هستند که علاوه بر حمایت از مادورو با دخالت نظامی آمریکا نیز مخالف هستند. در این میان، روسیه همزمان با تحولات داخلی ونزوئلا علیه دولت مرکزی آن، اقدام به اعزام ادوات جنگی، چندین جنگنده و یا بمبافکن به این کشور نموده تا در صورت حمله آمریکا به ونزوئلا، از این کشور در برابر حمله نظامی دفاع کند. این اتفاق علاوه بر این که آمریکا را وارد بازی با قدرت مسکو میکند، متحمل هزینه گزاف نظامی در مقابل آن نیز میشود.
4- ترامپ به دلیل شخصیت اقتصادی و تجاری که دارد، قطعاً برای حمله نظامی به ونزوئلا، هزینه نظامی و عواقب آن را محاسبه خواهد کرد و با درنظر گرفتن سود و زیان آن گزینه نظامی را انتخاب نخواهد کرد. تجربه جنگ در سوریه و افغانستان و خروج نیروها از این کشورها خود گواه این است که ترامپ علاقهای به صرف هزینه زیاد برای دخالت نظامی ندارد. با این اوصاف هزینه تراشی نظامی دولت او در ونزوئلا چندان مقرون به صرفه نیست.
5- احتمال اینکه آمریکا برای حمله نظامی به ونزوئلا، از خاک کلمبیا استفاده خواهد کرد، بسیار است اما کلمبیا مخالفت خود را در مورد حمله نظامی به ونزوئلا اعلام کرده و معتقد است که آتش جنگ گریبانگیر دیگر کشورهای آمریکای لاتین نیز خواهد شد.
6- با توجه به نزدیک بودن انتخابات 2020 در آمریکا، ترامپ سعی دارد شرایط خود را بهبود ببخشد. اما حمله نظامی علاوه بر اینکه هزینههای هنگفتی را در پی دارد، ممکن است شرایط را برای انتخاب شدن در دوره بعد سخت سازد.
اقدام نظامی آمریکا واکنشها و پیامدهای احتمالی
با حمله نظامی آمریکا به ونزوئلا قطعاً کشورهایی که طرفدار دولت فعلی ونزوئلا هستند مخالفت خود را اعلام میدارند که در این میان نقش کشورهای روسیه، چین، ایران، ترکیه و حتی کشورهای آمریکای لاتین برجستهتر خواهد بود.
آمریکا در صورت حمله به ونزوئلا و شکست دولت مادورو، احتمال اینکه جناحهای قدرت و گروههای مختلف بخواهند اعلام استقلال و ایجاد دولت جدید نماید، وجود دارد، بنابراین با توجه به این اتفاق، احتمال تجزیه کشور بیشتر میشود. اگر این روند صورت گیرد واکنشها و اعتراضهای کشورهای منطقه را در پی خواهد داشت. ارتش ونزوئلا اگرچه ممکن است در زمان حمله آمریکا توانایی مقاومت را نداشته باشند اما نیروهای مسلح آمریکا در زمان گذر به دموکراسی درگیر گروههای شبهنظامی مشابه آنچه در عراق، سوریه و افغانستان پدید آمد، خواهند شد. نتیجه این درگیری ممکن است به کشورها و یا مناطق اطراف کشیده خواهد شد که صدمات و پیامدهای جبرانناپذیری را برجای خواهد گذاشت.
با توجه به همبستگی کشورهای آمریکای لاتین از دیرباز در مقابل استعمار و دخالت قدرتهای خارجی به ویژه آمریکا، این امکان ایجاد خواهد شد که اگر زمانی آمریکا به ونزوئلا حمله کند، کشورهای آمریکای لاتین در برابر این حمله بخواهند از مواضع کشور ونزوئلا حمایت کنند و به نوعی متحدان منطقهای را بر ضد آمریکا برمیگرداند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمعبندی
آمریکا به طور سنتی منطقه آمریکای لاتین را جزء حیات خلوت خود میداند و از هر راهی بهره میبرد تا این مناطق را طبق منافع و به سبک خود در چنگال حفظ کند. روزشمار تاریخ این منطقه، به خوبی گواه دخالتهای استعمارگران به ویژه آمریکا در این منطقه است. کشور ونزوئلا از زمان چاوز تا به امروز سعی بر این داشته تا کشور را بدون دخالت آمریکا اداره کند. اما اداره کشور طبق شیوه سوسیالیستی و عدم همکاری با آمریکا، سبب شده تا ترامپ از شیوه های نرم مثل ایجاد احزاب جدید، تقویت احزاب لیبرال، حمایت از رسانه ها و زنان و جنبش دانشجویی مخالفان را از قدرت برکنار کند. اما در برکناری مادور استفاده از شیوههای سخت چون کودتا، درگیری های مسلحانه بین مردم و در نهایت حمله نظامی به ونزوئلا میتواند از سوی ترامپ به عنوان راه حل نهایی تلقی شود. اما باید دید که گوایدو مخالف مادورو تا کجا پیش میرود و تا چه حد میتواند مردم را با خود همراهی کند، چرا که گوایدو مهره آمریکاست که اگر بتواند قدرت را در دست گیرد، ممکن است ترامپ گزینه حمله نظامی را از دستور کار خارج سازد.
منابع
1-قاسم مؤمنی، «بحران در ونزوئلا، اعتراض داخلی یا توطئه خارجی؟»، خبرگزاری فارس، 20/12/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13921219000197/
2-زهرا صادقی نقدعلی، «همبستگی آمریکای لاتین در برابر تهدیدات ایالات متحده آمریکا»، اندیشکده راهبردی تبیین، شناسه خبر:21029، 2 مهر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
3-«آمریکا در حال مسلحکردن مخالفان برای حمله نظامی به ونزوئلا است»، باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۶۸۵۰۰۵۴، 10 اسفند 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.yjc.ir/fa/news/6850054/