اندیشکده راهبردی نبیین- پیروزی انقلاب الگویی برای کشورهای اسلامی غرب آسیا ایجاد کرد تا بر اساس آن برای رسیدن به اهداف‌شان گام بردارند. ماهیت ضداستکباری و ضداستبدادی انقلاب برای ملت های ستم‌دیده منطقه جذابیت داشت و تداوم آن در قالب جمهوری اسلامی و ایستادگی در برابر قدرت های بیگانه بر این جذابیت می افزود. از این رو، الگوپذیری برخی از کشورهای غرب آسیا از ایران طی چهل سال گذشته با شدت و ضعف ادامه داشته است. در این میان جبهه استکبار در تلاش است با ایجاد مشکلات متعدد و مبارزه در جبهه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مانع الگوسازی ایران در منطقه شود. در حالی که ایران الگوسازی را به عنوان یک راهبرد اساسی در سیاست صدور انقلاب مد نظر دارد تا سبب توسعه و ماندگاری نفوذ ایران در غرب آسیا شده و بر عمق‌یابی قدرت نرم آن در منطقه بیافزاید.

 

الگوسازی راهبرد اصلی ایران در منطقه

یکی از حوزه هایی که مفهوم الگو می‌تواند به گونه ای معنادار، رقابتی و حتی منازعه‌آمیز طرح شود، حوزه روابط بین الملل است. با این پیش‌فرض که اساساً علم روابط بین الملل در پی مطالعه نظم ناشی از معادلات ساختاری، بازیگران و الگوهای رفتاری آنهاست. بر این اساس الگوسازی در مسیر ایجاد نظمی مطلوب برای بازیگران قرار می گیرد که منافع آنها در چنین چارچوبی قابل دستیابی است. طبیعی است که با چنین نگرشی به مفهوم الگوسازی از یک سو و پذیرش تعدد نظم های مطلوب برای بازیگران مختلف از سوی دیگر، ماهیت رقابتی الگوسازی آشکار می شود.

 

 

الگوسازی یکی از مهمترین و اصلی ترین راهبردهای جمهوری اسلامی است. بر اساس آن، ایران باید در سیاست خارجی خود نمونه کشورهای دیگر باشد و شیوه حکومتی آن به عنوان یک الگو برای دیگر کشورها به ویژه کشورهای اسلامی مطرح شود[۱]. در سند چشم انداز ۲۰ ساله آمده که ایران در ۱۴۰۴ باید کشوری الهام‌بخش در تمامی زمینه ها برای کشورهای منطقه و الهام‌بخش آنها در سایه موفقیت ها و توانایی های علمی، فناوری و اقتصادی باشد.[۲] با پیروزی انقلاب اسلامی فرایند الهام‌بخشی ایران برای ملت های مسلمان منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا شدت بیشتری یافت. ولی عمدتاً پس از وقوع بیداری اسلامی بود که بسیاری از ملت ها در پی دست یابی به نظام سیاسی مستقل بودند. در این میان یکی از الگوهایی که پیش روی ملت های منطقه قرار داشت، جمهوری اسلامی بود.

 

موفقیت های الگوسازی

با وجود کارشکنی های جبهه استکبار علیه راهبردهای جمهوری اسلامی، می توان گفت که سیاست الگوسازی در لبنان، عراق، سوریه و یمن نسبتاً موفق بوده است. چنانچه امروزه نفوذ ایران در این کشورها، بیش از سال‌های قبل از انقلاب است و برخی سیاستمداران این کشورها، به الگوبرداری از راهبردهای ایران می پردازند. شکل‌گیری حزب‌الله در لبنان و تعمیق رویکرد مقاومت در برابر صهیونیسم در جامعه متنوع این کشور از جمله در جریان جنگ ۲۰۰۶؛ شکل‌گیری گروه‌های مقاومت در عراق و اخراج آمریکا از این کشور در ۲۰۱۱ و سپس شکل‌گیری حشدشعبی در راستای مبارزه با داعش؛ تلاش دولت سوریه بر مقابله با تروریسم تکفیری و ایادی آمریکا در جریان جنگ داخلی این کشور و اراده انصارالله یمن بر مقابله با هر گونه اشغال‌گری تحت شدیدترین محاصره انسانی، از نمونه‌های الگوبرداری از آرمان استقلال‌طلبی و استکبارستیزی انقلاب ایران است.

علاوه بر نزدیکی جغرافیایی، از جمله دلایل این توفیق را می‌توان تجانس فرهنگی و به‌ویژه مذهبی میان اکثریت مردم ایران با جوامع مذکور دانست که عمدتاً به مذهب تشیع و درباره هیئت حاکمه سوریه به مذهب علوی گرایش دارند. هم‌چنین خطر مشترک صهیونیسم به‌خصوص در تجربه تاریخی مردمان سوریه و لبنان، از دیگر عواملی است که این الگوبرداری را تسهیل کرده است.

الگوسازی ایران در برخی از ابعاد ملموس تر است. از جمله بازگشت به خویشتن یا هویت اسلامی از جمله تأثیرات در بُعد فرهنگی است. این تأثیر در افغانستان و پاکستان در شرق تا عراق و لبنان در غرب کشور رخ داد. در جریان تحولات بیداری اسلامی نیز ایران سعی کرد الگوی اسلام‌گرایی را در کشورهای مصر و تونس ترویج کند. اگر چه ایران به دنبال استقرار نظام هایی مانند جمهوری اسلامی در کشورهای هدف به دلیل تفاوت های مذهبی نبود، ولی با این حال، با تاکید بر اشتراکات، زمینه های بیشتر همگرایی را به وجود می‌آورد[۳]. سیاست خارجی از دیگر ابعاد موفقیت الگوسازی ایران است. ایستادگی ایران در برابر ابرقدرت ها و کشورهای استعماری و حمایت از آزادی قدس شریف از چنگال صهیونیسم، مدنظر مردم و برخی از رهبران کشورهای غرب آسیا قرار داشته است. ایران توانسته این ایده‌ها را در منطقه تقویت کند. چنانچه امروزه برخی ملت های منطقه در برابر زیاده‌خواهی و زورگویی های جبهه استکبار ایستادگی می کنند و نسبت به تجربه اشغال‌گری‌های رژیم صهیونیستی نگرشی کاملاً منفی دارند.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

محدودیت های الگوسازی

اگر چه ایران در زمینه الگوسازی در منطقه در ابعاد مختلفی توانست به موفقیت هایی دست پیدا کند، ولی محدودیت های در این ارتباط وجود دارد. از جمله می توان به هراس‌افکنی و دشمنی از سوی آمریکا اشاره کرد.[۴] محدودیت های آمریکا برای الگوسازی ایران در دو حوزه سلبی و ایجابی دنبال شد. در حوزه سلبی آمریکا سعی در تخریب الگوی ایران داشت. بر این اساس، هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا در مصاحبه با شبکه دولتی نیل در مصر، انقلاب ایران را انقلابی ربوده‌شده خواند و خواهان آن شد که مردم کشورهای عرب از جمله مصر و تونس از آن درس عبرت بگیرند! او گفت که مصر بهترین مثال در رد مدل ایران است چرا که آزادی و حقوق مردم ایران در پی انقلاب نقض شده است و این چیزی نیست که مصری‌ها در پی آن هستند.[۵] در حوزه ایجابی هم، آمریکا به دنبال معرفی یک الگوی دیگر، عمدتاً ترکیه برای کشورهایی منطقه بود، تا جانشین الگوی ایران نماید. علاوه بر محدودیت های آمریکا، می توان به تلاش متحدان منطقه‌ای‌اش در ایجاد گروه های تروریستی در سوریه و سپس در عراق برای مقابله با نفوذ ایران اشاره کرد. در بُعد رسانه‌ای نیز ضمن تشدید عملیات روانی معطوف به دوگانه‌های شیعه/اهل سنت و یا عجم/عرب، روابط ایران با جوامع منطقه را خدشه‌دار سازد. رسانه های دشمن در تلاش هستند تا چهره‌ای مخدودش از ایران در منطقه ارائه دهند. ارائه چنین چهره ای از ایران، مانع از الگوسازی و موفقیت آن می گردد. در راستای مقابله با این محدودیت‌ها باید به برخی از نکات توجه کرد. از جمله این راهکارها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مقابله با هجمه رسانه ای دشمن باید مدنظر باشد. لازم است رسانه ملی و سایر رسانه های منطقه ای ایران به‌ویژه شبکه‌های عرب‌زبان، تصویری واقع‌بینانه از ایران ارائه دهند تا مردم کشورهای منطقه به درستی با حقیقت آشنا شوند.

گسترش مناسبات سیاسی و اقتصادی با کشورهای منطقه تا با تقویت همکاری‌های دو یا چندجانبه و نمایش سودمندی رابطه با ایران، برداشت و ذهنیت مردم منطقه را نسبت به ایران تغییر داد و ذهنیت واقع‌گرایانه تری ارائه کرد.

برای عمق‌بخشی الگوسازی در غرب آسیا، لازم است از دستاوردها و تجربیات پیشین استفاده شود و راهبردی بر اساس خصایص، ارزش ها و فرهنگ بومی هر یک از کشورهای هدف طراحی شود که بتواند به بهترین صورت به الگوسازی از جمهوری اسلامی ایران در منطقه بپردازد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نتیجه گیری

بی توجهی به تجربه های کشورهای دیگر و راه هایی که توسط آنها طی شده، می تواند منافع ملی را به خطر اندازد. کشورها برای رسیدن به اهداف خود در عرصه جهانی نیازمند پی ریزی راهبردها و روش های خاص می باشند. از این رو، تلاش می کنند که اقدامات خود را بر الگوی رفتاری خاصی استوار کنند. لازم است با توجه به تجربه‌های انقلاب‌های بزرگ در پیگیری سیاست صدور انقلاب و تعمیق راهبردی آرمان‌ها و ارزش‌ها در منطقه پیرامونی‌شان، طرحی در دستور کار قرار بگیرد که بتواند ضمن تقویت نقاط قوت کنونی، نقاط ضعف را پوشش دهد.

 

منابع

[۱] – سید جلال دهقانی فیروزآبادی و فیروزه رادفر، «الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم»، دانش سیاسی، پاییز و زمستان ۱۳۸۸، شماره ۱۰، صص ۱۲۳-۱۵۰

[۲] – محمدرضا متانت، «الگوسازی از انقلاب اسلامی در منطقه»، قابل بازیابی در لینک زیر:

https://vista.ir/w/a/16/yelwm

[۳] – سعید ساسانیان، «نزاع بر سر الگو: روایتی از تلاش آمریکا برای الگوسازی در بیداری اسلامی»، خبرگزاری فارس، ۲۲، ۹، ۱۳۹۵، قابل بلازیابی در لینک زیر:

 

https://www.farsnews.ir/news/139509210016368C

 

[۴] – مری آن رایت «هراس آمریکا نسبت به الگوبرداری کشورهای منطقه از ایران»، پایگاه خبری تحلیلی اقتصاد مقاومتی، ۶ مرداد ۱۳۹۸، قابل بازیابی در لینک زیر:

https://moqavemati.net/95612

[۵] – سعید ساسانیان و جلال دهقانی فیروزآبادی، «الگوسازی در جوامع دستخوش تغییر: بررسی رقابت ایران و آمریکا برای الگوسازی در انقلاب مصر»، فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال پانزدهم، تابستان ۱۳۹۷، شماره ۵۳، صص ۸۱ – ۱۰۲