اندیشکده راهبردی تبیین- «دوران پساآمریکا»، اصطلاحی است که در دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. برخی به این موضوع خوشبین و برخی بدبین هستند اما باید دید اندیشمندان مطرح، در اینباره چه میگویند؟ مقام معظم رهبری نیز در سخنرانی اخیر خود در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، از دوران پساآمریکا نام برده و دلیل این موضوع را تزلزل در نظام اجتماعی و سیاسی آمریکا قلمداد کردند و معتقدند این اتفاق، توسط امپراطوریهای خبری از دید مردم پنهان مانده است.[۱] این یادداشت به روشن شدن این موضوع میپردازد.
آرای اندیشمندان داخلی و خارجی درخصوص افولآمریکا
درباره افول آمریکا، اندیشمندانی در داخل و خارج کشور اظهار نظر کردهاند. همچنین این موضوع در دهه اخیر، بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. دلیل آن را شاید بتوان در سیاستهای داخلی و بینالمللی آمریکا جستجو کرد که نسبت به دهههای قبل با تغییر و تحولاتی مواجه شده است. بیشک تغییر و تحولات در نظام بینالملل نیز بر روی این موضوع بیتاثیر نیست.
بحث افول آمریکا در داخل کشور، اکنون مورد توجه واقع شده و پژوهشگران این حوزه از جمله: آیتالله میرباقری، مصطفی ملکوتیان و دیگران در این زمینه سخن گفتهاند. ملکوتیان در یاداشتی معتقد است، غرب دیگر غرب دهههای گذشته که با اطمینان خاطر بنشینند و خواستههای خود را بر ملت ها تحمیل کند، نیست و دلیل آن مشکلاتی است که خود بوجود آورده است.[۲] آیتالله میرباقری که بیشتر در زمینه شناخت تمدن غرب و تمدن نوین اسلامی پژوهش میکند نیز، مشکلات غرب را منتیجه عقلانیت خودبنیاد آنها میداند.[۳]
«نوام چامسکی»، اندیشمند و نظریهپرداز مشهور آمریکایی معتقد است: «افول آمریکا آغاز شده و تبختر مقامهای آمریکایی درباره اینکه این کشور قدرت بلامنازع دنیا خواهد ماند جز خیال خوش نبوده است». [۴]بعد از آن بود که اندیشمندان آمریکایی روند افول آمریکا را به افول موریانهوار تشبیه و همچنین اذعان شد، افول آمریکا نه تنها در جامعه بینالمللی، بلکه در داخل این کشور نیز شروع شده است. جدیدترین اظهار نظر مربوط میشود به توئیت ریچارد هاس که در آن نوشت: «شاهد تصاویری هستیم که هرگز گمان نمیکردم روزی در آمریکا شاهد آن باشیم. در بعضی پایتختهای دیگر بله اما نه اینجا در آمریکا بعید است که از این پس، دیگران مثل قبل به ما نگاه کنند؛ احترام بگذارند، بترسند یا متکی شوند. اگر آغاز دوران پساآمریکا تاریخ مشخصی داشته باشد، مطمئناً امروز است»[۵].
وضعیت کنونی نظام سیاسی و اجتماعی آمریکا
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود اشارهای داشتند به دوران پساآمریکا و علت اصلی این موضوع را تزلزل در نظام سیاسی و اجتماعی آمریکا اعلام کردند[۶]. برگزاری انتخابات۲۰۲۰ آمریکا و حوادثی که قبل، حین و پس از آن به وجود آمد یکبار دیگر چالشهای سیاسی و شکافهای اجتماعی در این کشور را به رخ جهانیان کشید؛ چالشهایی که امروز هم در ابعاد داخلی و هم در ابعاد خارجی به راحتی نمایان شده است. برای نشان دادن وضعیت سیاسی و اجتماعی آمریکا بهتر است به مراکز تحقیقاتی غرب مراجعه کرد تا بتوان به تحلیل محکمتری نسبت به این موضوع دست یافت. مرکز افکارسنجی پیو[۷] در یکی از جدیدترین نظرسنجیهای خود به این موضوع اشاره و چنین اعلام میکند که: «بیشتر مردم آمریکا، خواهان تغییر بزرگ در طراحی و ساختار دولت هستند.» [۸]
درباره نظام سیاسی، برخی از پژوهشگران معتقد به وجود دولت پنهان در ساختار سیاسی آمریکا هستند. بدین معنا که جدا از رئیسجمهور و اعضای کابینه، افرادی که بیشتر، صاحبان صنایع نظامی و کارتلهای اقتصادیاند، در نظام سیاسی آمریکا، نقش فعالی دارند. در مقالهای که به این موضوع پرداخته شده، اینگونه برداشت میشود که دولتها در نظام سیاسی آمریکا نقش اصلی در سیاستورزی را ندارند و در صورت حرکت به سمت تغییر بزرگ، کنار زده شده یا حداقل زیر فشار قرار خواهند گرفت.[۹]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
«الیزابت سودر»[۱۰] شاید به علت اصلی فروپاشی جامعه آمریکا، اشارهای بهتر داشته باشند. وی از نظریات «امیل دورکیم»[۱۱] جامعهشناس فرانسوی بهره جسته و مسئله «آنومی»[۱۲] را مطرح میکند. این پژوهشگر در توضیح این واژه مینویسد: «آنچه ما آمریکاییها طی چند سال گذشته تجربه کردهایم، فروپاشی هنجارهای اجتماعی، فرسایش حاکمیت قانون و ناامیدی است که ما آن را احساس میکنیم و این همان آنومی است. وی در پایان مینویسد: «این تغییر راحت نخواهد بود. اما نیاز به تغییر بدیهی است.»[۱۳]
مایکل پروس[۱۴] ستوننویس روزنامه فایننشال تایمز لندن است. وی درباره اینکه چرا این همه نگرانی بابت فروپاشی جامه آمریکا وجود دارد؟ مینویسد: «یک احتمال ساده این است که بازتابی دقیق از واقعیت اقتصادی است». وی تغییر شرایط رقابت جهانی را یک بحران خاص برای نهادهای جامعه، شرکتها، دولت و موسسات آموزشی آمریکایی میداند. پروس در مقاله خود به این نتیجه میرسد که ظهور قدرت های جدید اقتصادی، زنگ خطری برای آمریکاست و باعث افزایش نابرابری اجتماعی در این کشور شده است.[۱۵]
نظم جدید جهانی
نشانههایی در نظام بینالملل این موضوع را روشن می کند که: «نظم کنونی جهانی» به سردمداری آمریکا در حال فروپاشی و «نظم جدید جهانی» به سرعت و بیمحابا در حال شکلگیری است. اعتقاد به این تغییر دیگر مختص افرادی چون رهبر انقلاب اسلامی نیست و بسیاری از صاحبنظران خبره نظیر هنری کیسینجر (در کتاب نظم جدید[۱۶]) در سالهای اخیر به این موضوع پرداختهاند.
بد نیست به این موضوع اشارهای داشته باشیم که حقوق بینالملل نوین به شدت از سوی سیاستهای جهانی ابرقدرتهای حاضر در شورای امنیت زیر فشار و انقیاد بوده و با سیاستهای دوگانه و چندوجهی که به شدت سودگرایانه هستند، گام برمیدارد. یافتههای تحقیق ثابت میکند که شورای امنیت، قرائت خاص خود را از نظم نوین جهانی دارد که به طور قطع ریشه در اراده ابرقدرتهای واجد حق وتو دارد و مهرههای شطرنج روابط بینالملل نه با معیارهای حقوق بینالملل که با اقتدارگرایی آنها چیده شده و به پیش میتازد.[۱۷]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نکته دیگری که به آن پرداخته شده این است که: نظم جدید جهانی بعد از کرونا کاملاً غربی نخواهد بود[۱۸]. برخی پژوهشگران، با دلایل و شواهدی چین را کشوری موفق در دوران پساآمریکا معرفی میکنند. آنها ارسال کمکهای پزشکی از سوی چین به فرانسه و ایتالیا را اقدامی نمادین برای به رخ کشیدن جایگاه بینالمللی این کشور میدانند[۱۹]. اما نکته مهم این حوادث، اتخاذ تصمیمات راهبردی برای ورود به این دوران است و این موضوع آگاهی و دوراندیشی سیاستمداران را میطلبد. به دیگر معنا، کشورهایی در دوران پساآمریکا نقش گستردهای دارند که:
- این تغییر راهبردی را درک و فهم کرده و معادلات و روندهای کلان آن را شناسایی کنند؛
- باور، اراده و ظرفیت برای نقشآفرینی و سهمداشتن در مهندسی نظم آتی جهانی داشته باشند؛
- مزیتهای راهبردی خود را توسعه وعمق داده و آنها را عملیاتی کرده باشند؛
- بر مبنای مزایای بالغشده خود، روابط راهبردیشان را گسترش داده و استحکام بخشیده باشند.
نتیجهگیری
از بررسی آنچه آمد، مشخص شد که بحث افول و آغاز دوران پساآمریکا، مسئله دور از ذهنی نیست و این موضوع مورد اتفاق برخی از اندیشمندان داخل و خارج از کشور است. مبنای این پژوهش، سخنان رهبر معظم انقلاب بود که به دوران پساآمریکا اشاره و دلیل عمده این اتفاق را تزلزل در نظام سیاسی و اجتماعی آمریکا مطرح کردند. طبق نظر اندیشمندان غربی، ساختار سیاسی و اجتماعی آمریکا، نیاز به تغییر بزرگ دارد و اگر این اتفاق حاصل نشود، شاهد «نظم جدید جهانی» خواهیم بود. نکته مهم دیگر یادداشت این است که در این تغییر و تحول و رقابت، چه اقداماتی از سوی سیاستمداران کشورمان باید صورت بگیرد؟ شاید مهمترین گامها، درک و فهم تغییرات، ارتقای مزیتهای راهبردی و شناسایی معادلات و روندهای کلان برای نقشآفرینی و سهم داشتن در مهندسی نظم آتی جهانی باشد.
منابع و پینوشتها
-[۱] بیانات در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، ۱۹/۱۱/۱۳۹۹
[۲] -مصطفی ملکوتیان، «ظهور تمدن نوین اسلامی و افول تمدن غربی»، مجموعه مقالات تمدن نوین اسلامی، ۱۳۹۷، صص: ۵۶۵و۵۷۸
[۳] – آیتالله سید محمدمهدی میرباقری، «جلسه بیست و سوم آموزش کلیات اندیشه اسلامی/ تحلیل تمدن غرب در ارتباط با خدای متعال و انسان»، منتشر شده در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۹۸، قابل دسترسی در آدرس زیر:
http://mirbaqeri.ir/
[۴] – «۷ اندیشمندی که افول آمریکا را پیشبینی میکنند، خبرگزاری تسنیم، ۱۵ مهر۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/15/2111752/7
[۵] – https://www.mehrnews.com/news/5116428/
[۶] – بیانات در دیدار فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، ۱۹/۱۱/۱۳۹۹
[۷]-pewresearch
[۸] – https://www.pewresearch.org/politics/2018/04/26/the-public-the-political-system-and-american-democracy/
[۹] – حسن نافعه، دولت پنهان در نظام سیاسی آمریکا، الحیات (انگلستان)، مترجم: اکبر زارع زاده، ۲۸ فوریه ۲۰۱۸، قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://dmf.farhang.gov.ir/fa/article/15605/
[۱۰] -Elizabeth Souder
[۱۱] – Emile Durkheim
[۱۲] – Anomie
[۱۳] – Elizabeth Souder,” American society seems to be collapsing, but one thing still binds us” on Jun 7, 2020,at:
https://www.dallasnews.com/opinion/commentary/2020/06/07/american-society-seems-to-be-collapsing-but-one-thing-still-binds-us/
[۱۴] – Michael Prowse
[۱۵] -Michael Prowse, Is America in Decline?, From the Magazine (July–August 1992)at:
https://hbr.org/1992/07/is-america-in-decline
[۱۶] – New order
-[۱۷] شهرام طایفه شهاب، « تبیین دیدگاه های شورای امنیت سازمان ملل متحد در خصوص نظم نوین جهانی»، معارف فقه علوی سال ششم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱۱ ،ص۵
[۱۸] – « ظریف: نظم نوین جهانی بعد از کرونا کاملاً غربی نخواهد بود» خبرگزاری تسنیم، ۶مرداد۱۳۹۹، قابل بازیابی در آدرس زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/05/06/2315751/
[۱۹] -« ویروس کرونا؛ لشکر پیاده نظم نوین جهانی» خبرگزاری ایرنا، ۱۷شهریور۱۳۹۹، قابل بازیابی در ادرس زیر:
https://www.irna.ir/news/83909010/