اندیشکده راهبردی تبیین- در دوره تغییر دولت در ایران، مذاکرات احیای توافق هسته‌ای متوقف گردید و نیز زمان آغاز این مذاکرات و نتیجه آن با ابهام همراه است. در این مدت مقامات رژیم صهیونیستی تلاش‌هایی را برای جلوگیری از احیای برجام باکیفیت سابق صورت داده‌اند و در دیدار با مقامات آمریکایی سعی در ایجاد هماهنگی در این زمینه داشته‌اند.

روند مذاکرات احیای برجام

تاکنون شش دور مذاکرات پیرامون احیای برجام صورت گرفته که آخرین آن در اواخر خرداد 1400 بود. ادامه این مذاکرات به دلیل انتخابات ریاست جمهوری و به درخواست تهران متوقف گردید و تاکنون زمان برگزاری دور هفتم مشخص نگردیده است. یکی از بن‌بست‌های اصلی در مذاکرات، عدم موافقت دولت بایدن در لغو همه تحریم‌های وضع‌شده دولت ترامپ علیه ایران بوده است.

مقام‌های مذاکره‌کننده ایرانی اظهار داشته‌اند که ضرورت دارد تمامی این تحریم‌ها اعم از قانون کنگره و دستورات اجرایی و مقررات اوفک و خزانه‌داری و دادگستری، لغو گردند. برای نمونه، دستورات اجرایی ۱۲۹۵۹ و ۱۳۵۹۹ و ۱۳۸۷۶ و ۱۳۹۴۹ رئیس‌جمهور آمریکا و قوانین کاتسا، ایسا و ویزا و قانون میهن‌پرستی پاتریوت بخش ۳۱۱ و یوترن دلار است که ایران خواستار لغو آن‌ها است. ولی دولت بایدن از انجام اقدامات لازم برای بازگشت به توافق برجام سر باز زده‌ و صریحاً اعلام کرده که با حذف همه تحریم‌های اعمال‌شده توسط دولت ترامپ موافقت نخواهد کرد. یکی دیگر از مسائل احیای برجام، موضوع تعهد و تضمین عدم خروج مجدد آمریکا از برجام است. تهران در مذاکرات پیشین وین از ایالات‌متحده آمریکا تعهدنامه کتبی خواسته تا بر اساس آن در آینده هیچ مقام آمریکایی نتواند به‌مانند دونالد ترامپ، به‌صورت یک‌جانبه از توافقنامه خارج و تحریم‌ها را علیه ایران بر‌گرداند. درخواستی که با موافقت آمریکایی‌ها همراه نشده است[1].

مطلوبیت‌های رژیم صهیونیستی در قبال برجام

رژیم صهیونیستی برمبنای دکترین بگین، مخالف دست‌یابی هر یک از مخالفانش به توانایی هسته‌ای است. براین اساس درصدد توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران بوده و اخلال در این برنامه را یکی از مطلوبیت‌های خود قلمداد می‌نماید[2]. صهیونیست‌ها، کلیت تاکتیک‌های قدرت‌های غربی نظیر دیپلماسی، تحریم‌های اقتصادی و فشار بر متحدان ایران را در قبال برنامه هسته‌ای ایران، مطلوب می‌دانند، اما با تناسب و میزان به‌کارگیری هر یک از این تاکتیک‌ها مخالفت‌هایی کرده و مذاکرات طولانی‌مدت را فرصتی برای استفاده ایران از زمان و درنتیجه کوتاه‌شدن «زمان گریز» توصیف کرده‌اند. این رژیم حتی تحریم‌های دیپلماتیک و اقتصادی را نیز محکوم به شکست می‌داند و از حمله نظامی دوجانبه با آمریکا و یا  یک‌جانبه به تأسیسات هسته‌ای ایران سخن گفته‌اند[3].

یکی از مطلوبیت‌های راهبردی مدنظر رژیم صهیونیستی در قبال برجام، جلوگیری از حل مسأله هسته‌ای و تداوم تنش‌ها میان ایران و غرب است. این رژیم می‌کوشد تا توجه جامعۀ جهانی را از مسئلۀ فلسطین به‌سوی دیگر بحران‌ها متمرکز کنند تا به‌طور آرام و خزنده، برنامۀ اسکان در کرانۀ باختری و بیت‌المقدس شرقی را توسعه داده و عملاً راه استقلال کرانۀ باختری را برای همیشه سد کنند، از همین رو می‌کوشد مبادا ایران از اولویت امنیتی آمریکا و اتحادیۀ اروپا خارج‌شده و نوبت به درخواستِ جهانی برای اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل دربارۀ فلسطین برسد[4]. بر اساس این نگرش صهیونیست‌ها تمام اهرم‌های قدرت خود را به کار گرفته‌اند تا شرایط را برای امنیتی‌سازی مجدد موضوع هسته‌ای ایران فراهم آورده و هرگونه فعالیت نظامی، دیپلماتیک و حتی اقتصادی ایران را با اهداف هسته‌ای مرتبط کنند. بر مبنای این تصویرسازی برنامه هسته‌ای را به شکل تهدید علیه صلح بین‌المللی نهادینه کرده و زمینه را برای تحریم‌های سوی شورای امنیت سازمان ملل فراهم آورند[5].

مطلوبیت دیگر اینکه اگر قرار بر انعقاد توافقی باشد، توافقی جامع‌تر از برجام وضع گردد. از نگاه این ناظران، برای فهم مطلوبیت مدنظر صهیونیست‌ها می‌بایست به اظهارات مقامات این رژیم توجه داشت. چنانچه «بنی گانتز» وزیر دفاع این رژیم در جمع 60 دیپلمات خارجی مقیم سرزمین‌های ‌اشغالی با اشاره به این‌که ایران تنها دو ماه دیگر تا دستیابی به سلاح اتمی، فاصله دارد، به هدف دستیابی به توافق «طولانی‌تر، قوی‌تر و گسترده‌تر» از برجام اشاره داشت. توافقی که اولاً بند غروب نداشته باشد، محدودیت‌های هسته‌ای ایران را بیشتر و شدیدتر کند و درنهایت قدرت موشکی و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی را نیز مهار سازد[6].

مطلوبیت‌های آمریکا در قبال برجام

یکی از مطلوبیت‌های مدنظر آمریکا، احیای توافق بدون رفع اصلی‌ترین تحریم‌ها علیه ایران است. آمریکایی‌ها از احیای توافق  به‌مثابه نقطه آغاز برای برگزاری مذاکرات دیگر با تهران می‌نگرند. بر این اساس معتقدند که باید تحریم‌ها به عنوان اهرم فشاری برای وادارسازی ایران به مذاکرات منطقه‌ای، حفظ شود. ازاین‌رو یکی از کار ویژه‌های ریچارد نفیو و رابرت مالی در وزارت خارجه آمریکا، حفظ ساختار تحریم‌ها علیه ایران است. رابرت مالی صراحتاً اظهار کرد که ما با حذف همه تحریم‌های اعمال‌شده توسط دولت ترامپ موافقت نخواهیم کرد[7].

 [phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

مطلوبیت دیگر اینکه به جای احیای برجام به سوی انعقاد توافقنامه‌ای فرابرجامی با بیشترین منفعت برای دولت فعلی آمریکا با قابلیت حل تمام اختلافات موجود با ایران بروند. دولت جدید آمریکا، ابایی از تداوم سیاست‌های تحریمی و فشار حداکثری به ایران، برای رسیدن به یک توافق فرابرجامی تحت عنوان برجام‌پلاس ندارد. توافقی که تعهدات و محدودیت‌های هسته‌ای جدیدی را برای ایران به ارمغان می‌آورد و مقدمه‌ای بر مهار توان موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز باشد. در این میان شاید تنها نگرانی آمریکایی‌ها، پیشرفت‌های هسته‌ای و افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات آتی است.

با توجه به اشتراک آمریکا و رژیم صهیونیستی در این مطلوبیت، نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به واشنگتن و دیدار وی با جو بایدن، درصدد اتخاذ رویکردی مشترک علیه برنامه هسته‌ای ایران برآمد[8]. گویا از منظر وی، رویکرد نتانیاهو در مخالفت صرف با تلاش‌های آمریکا جهت احیای برجام، دستاوردی برای رژیم صهیونیستی نداشته است. آنچه روزنامه تایمز اسرائیل از ارائه طرح چهار ستونی نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به بایدن برای چهار محور یعنی توقف غنی‌سازی اورانیوم، توقف برنامه تسلیحاتی هسته‌ای، توقف برنامه موشکی بالستیک و توقف نفوذ منطقه‌ای ایران مطرح کرده، در همین راستاست[9].

 رویکرد مشترک در صورت شکست مذاکرات

شکست مذاکرات، در صورت تداوم زیاده‌خواهی‌های آمریکا و عدم پذیرش مطالبات ایران در خصوص رفع تحریم‌ها، دور از ذهن نیست. شاید بر اساس این پیش‌بینی است که بایدن در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی اشاره می‌کند در صورت شکست مذاکرات، ایالات‌متحده آماده است که به گزینه‌های دیگر روی بیاورد[10]. و مدتی بعد گانتز وزیر دفاع صهیونیست‌ها خبر از تنظیم «طرح جایگزین» رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده در صورت شکست مذاکرات میان واشنگتن و تهران می‌دهد[11].

به نظر می‌رسد که این رویکرد مشترک، هرچه که هست، طرحی نظامی علیه ایران؛ با توجه به تبعاتی که هر نوع حمله نظامی به ایران دارد؛ نخواهد بود. چنانچه روزنامه صهیونیستی هاآرتص نیز در گزارش رویکرد همکاری آمریکا و رژیم صهیونیستی برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران در صورت عدم توافق، نوشته که آمریکا هیچ علاقه‌ای به حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران ندارد و اسرائیل نیز توان نظامی لازم برای حمله مفید و مؤثر را ندارد و حتی اگر اسرائیل برنامه‌ای منطقی برای این کار داشته باشد، آمریکا با هیچ اقدام نظامی که احتمال به میان کشاندن واشنگتن به جنگ را داشته باشد، موافقت نخواهد کرد[12].

 [phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

با توجه به تجربه‌های پیشین، احتمالاً طرح اتهام‌های بی‌اساسی بر مبنای داده‌های گمراه‌کننده و اسنادی مجعول از قبیل ادعاهایی واهی نظیر ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران، طرح اتهاماتی از جمله عدم التزام ایران به تعهدات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به همراه تصویب قطعنامه‌ای ضد ایرانی در شورای حکام آژانس، ایران‌هراسی رسانه‌ای مبنی بر اینکه مذاکره‌گریزی ایران مانع احیای برجام شد و نهایتاً اجماع‌سازی جهانی علیه ایران در شورای امنیت، مدنظر آمریکا و صهیونیست‌ها در مقابل ایران خواهد بود.

جمع‌بندی

نفتالی‌بنت با حضور در منصب نخست‌وزیری رژیم صهیونیستی توانسته هماهنگی بیشتری با واشنگتن علیه ایران ایجاد کند که پیش‌تر در دوره نتانیاهو، کمتر بروز می‌یافت. رویکردی که در صورت موفقیت در پیاده‌سازی، ممکن است به امنیتی‌سازی مجدد موضوع هسته‌ای و بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به فصل هفتم شورای امنیت؛ از طریق شورای حکام آژانس و یا فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اعضای اروپایی باقی‌مانده در برجام بینجامد. لذا می‌بایست برای این رویکرد محتمل آمریکایی-صهیونیستی، چاره‌جویی و راه‌حل مناسبی اندیشیده شود.

منابع

[1] جاوید منتظران، چالش‌های پیش روی احیای برجام، سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 16 تیر 1400، قابل‌دسترس در:

http://www.css.ir/fa/content/125860

[2] احسان کیانی، اندیشکده راهبردی تبیین، اخلال‌گری رژیم صهیونیستی در برنامه هسته‌ای ایران، اهداف و پیامدها، ۲ اردیبهشت، ۱۴۰۰، قابل‌دسترس در:

 http://tabyincenter.ir/41873

[3] حمید نیکو، مرتضی سویلم، جایگاه برنامه هسته‌ای ایران در دکترین امنیتی رژیم صهیونیستی، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال دهم، شماره 37، بهار 1396، ص 159

[4] احمد زیدآبادی، اسرائیل تمایلی به آغاز و موفقیت مذاکرات وین ندارد، وبگاه ایران امروز، 07/08/2021، قابل‌دسترس در:

https://www.iran-emrooz.net/index.php/news2/92650/

[5] جاوید منتظران، وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین، چرایی و چگونگی امنیتی سازی مسئله هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران توسط غرب، ۲۲ اسفند ۱۳۹۵، قابل‌دسترس در:

http://tabyincenter.ir/18108

[6] محمد صرفی؛ کاخ سفید و بادیه مس؟!، سایت روزنامه کیهان، ۰۷ شهريور ۱۴۰۰، قابل‌دسترس در:

https://kayhan.ir/fa/news/224677

[7] جاوید منتظران، چالش‌های پیش روی احیای برجام،، سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 16 تیر 1400، قابل‌دسترس در:

http://www.css.ir/fa/content/125860

[8] سایت ایندیپندنت فارسی، شنبه ۱۳ شهریور ۱۴۰۰، قابل‌دسترس در:

https://www.independentpersian.com/node/174556

[9] وبگاه خبرگزاری فارس، طرح چهارستونی نفتالی بنت به بایدن برای مقابله با ایران، ۱۴۰۰/0۶/۱۴، قابل‌دسترس در:

https://www.farsnews.ir/news/14000614000263

[10] خبرگزاری تایم اسرائیل، 27 August 2021، قابل‌دسترسی در:

https://www.timesofisrael.com/at-first-meeting-biden-pledges-to-bennett-that-iran-will-never-get-nukes

[11] خبرگزاری تایم اسرائیل، قابل‌دسترسی در:

https://www.timesofisrael.com/israel-and-us-working-on-plan-b-if-iran-nuke-talks-fail-gantz-says

[12] وبگاه خبرگزاری دانشجویان ایران، جزئیات همکاری آمریکا و رژیم صهیونیستی برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران، ۱۰ شهریور ۱۴۰۰، قابل‌دسترسی در:

https://www.isna.ir/news/1400061007380

جاوید منتظران/ کارشناس حقوق و سیاست بین الملل