اندیشکده راهبردی تبیین- موسسه خاورمیانه در گزارشی(1) به قلم «مایکل کیتینگ» مدیر اجرایی موسسه صلح اروپا و «تانوس پتوریس» مشاور منطقه‌ای یمن در موسسه صلح اروپا به موضوع صلح در یمن از دریچه جنوب پرداخته و ضمن واکاوی مسائل و مشکلات جنوبی‌ها به ارائه راهکار برای آن می‌پردازد و معتقد است که این مدل می‌تواند به الگویی برای ایجاد صلحی فراگیر و پایدار در کل یمن بیانجامد.
بخش‌های اصلی گزارش
دستیابی به وحدت بیشتر میان بازیگران جنوبی، کلید موفقیت مذاکرات در سطح ملی خواهد بود و برای جلوگیری از خشونت بیشتر، افراط گرایی و فاجعه انسانی ضروری است. جنگ داخلی یمن بیش از 6 سال استمرار یافته و پیامدهای فاجعه‌باری برای مردم داشته است. بیست میلیون نفر از گرسنگی و سوء‌تغذیه رنج می‌برند. برنامه جهانی غذا آن را بدترین بحران انسانی در جهان توصیف می‌کند.
در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای یافتن راه‌حلی برای صلح انجام شده است. از تلاش‌های فرستاده سازمان ملل تا بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی ولی همگی نتایج محدودی به جا گذاشته است. به نظر می‌رسد اشکال در معماری گفت‌وگوهاست که با واقعیت‌های میدانی تناسبی ندارد.
روند صلح به رهبری سازمان ملل تا حد زیادی بر اساس قطعنامه 2216 شورای امنیت است که بر مبنای دوگانه دولت منصورهادی – انصارالله بنا شده که به طور فزاینده‌ای ناهمگون به نظر می‌رسد. این دوگانگی از تعداد دیگری از بازیگران سیاسی و نظامی تأثیرگذار، به ویژه در استان‌های جنوبی چشم‌پوشی کرده است. به نظر می‌رسد برخی طرف‌های مهم دیگر از سال 2016 در مذاکرات مستقیم در سطح ملی مشارکت محدودی داشته‌اند.
توافق ریاض که در سال 2019 بین دولت مستعفی و شورای انتقالی جنوب (که پایتخت موقت عدن و بخش‌هایی از استان‌های جنوبی را تحت کنترل دارد) امضا شد، با هدف ادغام برخی از بازیگران سیاسی جنوبی در صحنه ملی انجام شد. اما اجرای توافقنامه با چالش‌های زیادی روبرو شد به ویژه در مورد ترتیبات امنیتی، واگذاری تأسیسات مهم نظامی و انتصاب مقامات دولتی که موجب افزایش تنش و خشونت شد. نکته مهم این‌که با اختلاف‌نظر این طرف‌ها، حوثی‌ها انگیزه چندانی برای پیگیری مذاکرات ندارند. با این حال یکی از پیامدهای توافق ریاض مشارکت شورای انتقالی جنوب در قالب دولت در مذاکرات آتی با حوثی‌ها در سطح ملی است.
دستیابی به وحدت بیشتر میان بازیگران اصلی در دولت جنوبی دشوار خواهد بود، اما غیر ممکن نیست. پیشرفت بستگی به روندی دارد که از اعتماد هر دو بازیگر اصلی برخوردار باشد که بتواند به نیازهای فوری مردم پاسخ دهد و از حمایت بازیگران اصلی منطقه برخوردار باشد.
به سبب مشکلات و نارضایتی‌هایی که در دوره وحدت یمن شمالی و جنوبی ایجاد شد، تجزیه در جنوب محتمل است. این نارضایتی‌ها با درگیری‌های اخیر به ویژه حمله سراسری حوثی‌ها در سال 2015 به مناطق جنوبی و تصرف عدن تشدید شده است. جنوبی‌ها این احساس را دارند که روند سیاسی سال‌های اخیر، وضعیت آنها را نایدیده گرفته است.
جامعه بین‌المللی همواره پرداختن به مسئله جنوب را منوط به حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز درگیری بین دولت مستعفی و انصارالله نموده است، در صورتی که پرداختن به جنوب به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر در صلحی فراگیر و پایدار پر ثمر‌تر خواهد بود. ادامه نادیده گرفتن نگرانی‌های جنوبی‌ها و عدم مشارکت آنها، تلاش‌های صلح را پیچیده و تضعیف می‌کند. این مسئله موجب افزایش درگیری‌ها و تقویت بازیگران افراطی در یمن خواهد شد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]گسترش بازیگران سیاسی و نظامی در جنوب یمن منجر به افزایش تنش بین گروه‌های مختلف و همچنین با دولت شده است. تنش‌ها غالباً در شکل درگیری آشکار همراه با خشونت به مناطق نسبتاً با‌ثبات سرایت کرده است. در این شرایط، تعیین نماینده انحصاری و رسمی برای همه جنوبی‌ها که منافع و نظرات طیف گسترده‌ای از آنها را نمایندگی کند، بعید به نظر می‌رسد. اعتبار قوی‌ترین گروه جنوبی هم به این بستگی دارد که به برنامه‌ای وسیع بپردازد که نتایج مثبتی را برای همه جنوبی‌ها به دنبال داشته باشد.
از آنجا که مذاکرات صلح در سطح ملی همچنان مبهم است، ضروری است که از اوضاع متشنج در جنوب یمن کاسته شده و از بروز درگیری در آینده جلوگیری شود. مهم‌تر این‌که جنوبی‌ها باید ببینند که نگرانی‌های آنها برطرف شده است. اکثر آنها احساس نمی‌کنند که در بحث‌های سطح ملی به آنها پرداخته می‌شود.
گفت‌وگوی فراگیر و جمعی بین بازیگران جنوبی اکنون ضروری است. فرایندهای گفت‌وگو در گذشته انجام شده اما به دلایل مختلف ثمری نداشته است. از جمله علل این ناکامی می‌توان به عدم وجود دستور‌کار مشخص، دیدگاه رایج مبنی بر تفسیر قطعنامه 2216 برای مانور در مذاکرات صلح ملی، عدم تنوع و فراگیری، بی‌اعتمادی بین شرکت‌کنندگان و… اشاره کرد. بازیگران جنوبی در مسائل اساسی از جمله ترتیبات قانون اساسی آینده، اختلافات سیاسی دارند. گفتگوی محترمانه و مدیریت شده برای شناسایی این نقاط اختلاف و حتی علایق مشترک ضروری است.
بسیار مهم است که ساکنان جنوبی موانع را از بین ببرند و در چارچوب اصول سازمان ملل و همچنین تلاش‌های مداوم بین‌المللی و منطقه‌ای پیرامون مجموعه‌ای از اصول مشترک به هم پیوسته شوند. همکاری با رهبران سیاسی ملی، سران سازمان‌ها و رهبران قبیله‌ای برای رسیدگی به مسائل فوری امنیتی و نیازهای دیگر ممکن است، راه‌هایی را برای گفتگو و همکاری بین آنها باز کند. همچنین باید گروه‌های زنان و جامعه مدنی نیز به این گفتگوها اضافه شوند. این امر راه‌ها و گام‌های روشن‌تری را برای پاسخگویی به چالش‌های بی‌شمار پیش‌روی یمنی‌ها به دنبال خواهد داشت. گفتگو باید به گونه‌ای طراحی شود که مشارکت زنان و بازیگران جامعه‌مدنی را که برای پیشبرد صلح محلی مناسب هستند، تضمین کند.
فرآیند گفت‌وگوی جنوبی که همه ذینفعان و گروه‌های مربوط را درگیر می‌کند در هماهنگی نزدیک با بازیگران منطقه‌ای و جامعه بین‌المللی می‌تواند به طور ملموس برای مقابله با پیچیدگی‌های بحران یمن کمک کند. این چارچوب می‌تواند هم برای گفت‌وگوی سطح ملی و هم برای جنوب سودمند باشد. در مقابل عدم دستیابی به اجماع بیشتر بین بازیگران جنوبی، چشم‌اندازی جز نبردهای بیشتر، افراط‌گرایی و بحران انسانی نخواهد داشت.
ارزیابی گزارش
گزارش حاوی نکات قابل توجه و مفیدی است. اصل موضوعی هم که به آن توجه شده (مسئله جنوب) بحث حائز اهمیت و مهمی است که یکی از چالش‌های پیش‌روی بحران یمن محسوب می.شود امروز خود جنوب درگیر چالش‌های بسیاری است و علاوه بر مشکلات امنیتی و سیاسی حتی درگیر مسائل اقتصادی و معیشیتی نیز شده است. اما چالش اساسی امروز در جنوب تشتت بیش از حد جریان‌ها و جناح‌های سیاسی است که با هیچ فرمولی نمی‌توان یک مخرج مشترک برای همه آنها و یک راهکار مناسب برای چشم‌انداز سیاسی آن پیشنهاد نمود. در کنار این سناریوی تجزیه یمن به صورت شمالی و جنوبی که ادعاهای فعلی جنوبی‌ها و در رأس‌شان شورای انتقالی جنوب هم آن را جدی‌تر از قبل کرده است نیز از چالش‌های مهم و البته خطرناک برای یمن و منطقه خواهد بود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]انتقاد وارد بر گزارش هم فهم غیر دقیق و اروپایی به مسائل خاورمیانه آن هم سنتی‌ترین بخش آن است. این‌که نویسندگان که هر دو از شورای صلح اروپا هستند در بخش پیشنهادات بر روی حضور و نقش پررنگ جامعه مدنی یا زنان در مذاکرات صلح به منظور بهبود و اثرگذاری بیشتر آن تأکید می‌کنند، نشان‌دهنده این نقص آشکار در نگاه آنها به مسائل یمن و پیچیدگی‌های جامعه قبیله‌ای و به شدت سنتی این کشور است. اشکال دیگر گزارش این است که هیچ اشاره‌ای به انصارالله و شمال یمن و اهمیت آن در رسیدن به صلح در کل یمن و حتی بخش جنوبی آن نشده است، گویی شمال و جنوب دو بخش جدای از یکدیگر با شرایط و مختصات متفاوت هستند. در حالی که ناظران به خوبی می‌دانند که کلید حل مشکلات جنوب در دست شمالی‌ها و مشخصاً انصارالله است.
منبع
1https://www.mei.edu/publications/southern-inclusivity-key-yemens-chances-lasting-peace
