اندیشکده راهبردی تبیین- انریکه مورا، معاون جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفری به تهران در 22 مهر 1400 با معاون سیاسی وزارت خارجه جمهوری اسلامی به گفتگو پرداخت. در این گفتگوها مقرر شد که مذاکرات مرتبط با احیای برجام دو هفته دیگر در بروکسل، آغاز شود. مورا پیش‌تر نیز در مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری به نمایندگی از اتحادیه اروپا شرکت کرده بود. در سفر اخیر مورا به تهران، گفتگوها پیرامون مذاکرات برجامی، وضعیت بی‌ثبات افغانستان و هم‌چنین جنگ یمن، صورت پذیرفت. علاوه بر اینکه روابط فی‌مابین ایران و اتحادیه اروپا نیز از مهم‌ترین محورهای این گفتگوها بوده است[1].
زمینه‌های مذاکرات بروکسل
با پایان دور ششم مذاکرات، هم‌چنان اختلافات اصلی میان چگونگی بازگشت به توافق هسته‌ای میان ایران و آمریکا و تا حدی کشورهای اروپایی عضو توافق، پا بر جا ماند. مهم‌ترین این اختلافات عبارت هستند از[2]:
اول؛ مخالفت ایران با ایده اجرای گام‌به‌گام تعهدات که از سوی آمریکا مطرح شده و طبق آن، بخشی از تحریم‌ها در ازای بخشی از تعهدات هسته‌ای ایران رفع می‌شود. ایران معتقد است آمریکا باید به طور کامل و در یک مرحله به برجام بازگشته و تعهداتش را اجزایی کند.
دوم؛ مخالفت ایران با زیاده‌خواهی آمریکا و اروپا مبنی بر افزایش زمان‌بندی غروب‌های هسته‌ای برجام.
سوم؛ مخالفت آمریکا با لغو تمامی تحریم‌های اِعمال‌شده پس از خروج این کشور از برجام با برچسب‌های مختلف اعم از «عدم اشاعه»، «ضد تروریسم» و «نقض حقوق بشر».
چهارم؛ تضمین عدم خروج آمریکا از برجام.
پنجم؛ راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها توسط ایالات متحده.
علاوه بر این، هم‌زمان با تغییر دولت در تهران، دولت سیزدهم تصمیم گرفت تا رویکردی قاطعانه‌تر و سخت‌گیرانه‌تر نسبت به طرف‌های غربی برجام در پیش بگیرد. به همین دلیل با بیان اینکه صرفاً در صورت «اقدام در برابر اقدام» به اجرای متوازن و متقابل برجام می‌پردازد، درصدد بازبینی متن مذاکرات شش دوره در وین و آسیب‌شناسی این گفتگوها برآمد. در عین حال که تعیین اعضای تیم جدید مذاکره‌کننده در وزارت خارجه نیز به زمان نیاز داشت و این سبب شد برخی طرف‌های مشارکت‌کننده در برجام در اراده ایران برای بازگشت به مذاکرات دچار تردید شوند.
ویژگی مذاکرات بروکسل
می‌توان اهمیت انتخاب بروکسل برای مذاکرات مقدماتی را از دو منظر سلبی و ایجابی دریافت. از منظر سلبی، اقدامی نمادین صورت گرفته که مذاکرات نه از وین بلکه از جایی دیگر آغاز شود. وین علاوه بر آنکه محل اختلاف طرفین واقع شده، نمادی از مذاکرات منتهی به برجام است. دستگاه سیاست خارجی با انتخاب مکانی دیگر، عملاً قصد دارد به طرف غربی نشان دهد که مسیر قبلی برای مذاکره و گفتگو، تغییر کرده است. این مسأله در مواضع دولتمردان دیپلماتیک مانند «اقدام در برابر اقدام» و یا «رویکرد عمل‌گرایانه» نیز تقریباً مشهود است. بنابراین انتخاب بروکسل به عنوان گام اول دیپلماسی هسته‌ای دولت سیزدهم، اقدامی در راستای نمایش تغییر رویکرد سیاست خارجی دولت در ایران و تقویت بُعد تهاجمی و کنش‌مند این رویکرد در قبال زیاده‌خواهی‌های آمریکا و اروپاست.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]از منظر ایجابی، تمایز مذاکرات بروکسل با مذاکرات وین در طرف مذاکره ایران است. به تفسیری، ایران با انتخاب بروکسل به عنوان محل استقرار نهادهای اتحادیه اروپا، در راستای برجسته‌سازی نقش اتحادیه اروپا در مقابل آمریکا و در واقع واکنش و اقدامی پدافندی به رویکرد تهاجمی آمریکا برای همراه‌سازی بیشتر دو سوی آتلانتیک علیه ایران عمل کرده است. ایالات متحده تلاش کرد تا تأخیر ایران به دلیل تغییر دولت را به عدم اراده ایران برای احیای برجام تعبیر کرده و با درصدد اقناع اروپا به افزایش فشارهای دیپلماتیک به‌ویژه از مجرای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برآمد. این مسأله را در مواضع اخیر فرانسه در اتهام‌زنی به ایران نیز می‌توان مشاهده کرد[3]. انتخاب اتحادیه اروپا به عنوان طرف اصلی مذاکرات بروکسل، چند مزیت مهم دارد. اول اینکه با ایجاد نوعی شکاف میان اروپا و آمریکا، قدرت اجماع‌سازی ایالات متحده علیه ایران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و دوم اینکه مواجهه مستقیم تهران و بروکسل در کنار ارتباط مستقیم و مساعد تهران با پکن و مسکو در گفتگوها، نوعی موازنه‌بخشی به مذاکرات برجامی است. عدم موافقت آمریکا با این مذاکرات[4] و واکنش میخاییل اولیانوف، نماینده مسکو در وین را می‌توان در همین راستا دانست که در صفحه توییتر خود نوشت:«البته که مذاکرات در بروکسل نمی‌تواند جایگزین مذاکرات وین در مورد برجام شود. لازم به گفتن نیست. در عین حال، جلسه آینده در بروکسل، اگر طرف ایرانی نیاز دارد، می‌تواند به عنوان مرحله‌ای مقدماتی برای از سرگیری مذاکرات واقعی در وین تلقی شود»[5]. البته هیچ‌یک از دولت‌ها مخالفت جدی با برگزاری مذاکرات نداشته‌اند ولی می‌توان نارضایتی آن‌ها از عدم حضورشان در بروکسل را چنین دریافت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]جمع‌بندی
تأثیر مذاکرات بروکسل بر تداوم مذاکرات در وین را می‌توان تسریع در پیشبرد مذاکرات پس از حضور همه طرف‌ها در وین دانست. در واقع یکی از نتایج مذاکره مستقیم ایران و اتحادیه اروپا در بروکسل را می‌توان رفع برخی اختلافات طرفین در ادوار پیشین مذاکرات وین و سپس ورود آسان‌تر به مذاکرات برجامی دانست. ایران قصد دارد که با توجه به نیازمندی غرب به کنترل بر برنامه هسته‌ای و افزایش نظارت‌ها بر آن، اتحادیه اروپا از جایگاه خود برای حل مسائل باقی‌مانده و تأمین منافع ایران استفاده کند. در عین حال که آمریکا تأکید کرده آن‌چه مد نظر قرار می‌گیرد، گفتگوهای چندجانبه در وین است. به همین دلیل ممکن است در حین مذاکرات بروکسل، با کارشکنی قصد کند که با اِعمال اراده بر مذاکرات موجب انحراف آن از مسیر مطلوب ایران شود. نکته مهمی که تیم مذاکره‌کننده ایرانی می‌بایست نسبت به آن هشیار باشند.
منابع
[1] خبرگزاری فارس، توافق برای ادامه گفت‌وگوها در بروکسل، 24 مهر 1400، قابل دسترسی در
https://www.farsnews.ir/news/14000724000280
[2] مؤسسه خاورمیانه، خواسته‌های کلیدی ایران در برجام، 22 مهر 1400، قابل دسترسی در
https://www.mei.edu/publications/irans-key-demands-revival-jcpoa
[3] خبرگزاری فارس، اتهام‌زنی مجدد پاریس به تهران، 23 مهر 1400، قابل دسترسی در
https://www.farsnews.ir/news/14000723000320/
[4] ایسنا، مذاکرات اضافی در بروکسل ضروری نیست، 26 مهر 1400، قابل دسترسی در
https://www.isna.ir/news/1400072619027
[5] خبرگزاری فارس، گفتگو در بروکسل جایگزین گفتگو در وین نیست، 25 مهر 1400، قابل دسترسی در
https://www.farsnews.ir/news/14000725000649
