اندیشکده راهبردی تبیین- ماجرای توقیف نفتکش ویتنامی توسط نیروهای ویژه دریایی سپاه که در آب‌های عمان و به‌‌رغم ممانعت آمریکایی‌ها انجام شد، دارای زوایای پیدا و پنهان بسیاری است که بعضاً موجب نارسایی در فهم اصل ماجرا شده است. از این جهت تلاش به منظور شفاف شدن هر چه بیشتر ماجرا و یافتن پاسخی برای درک اهداف احتمالی طرفین (ایران و آمریکا) ضرورت می‌یابد تا بتوان به تصویری دقیق‌تر از ابعاد و پیامدهای این اتفاق دست یافت.

1. روایت رسمی ایران

روایت رسمی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اطلاعیه روابط عمومی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که براساس آن اعلام کرد: «با اقدام به موقع و مقتدرانه جان برکفان دلاور نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عملیات نیروی دریایی ارتش تروریست آمریکا برای سرقت نفت جمهوری ‌اسلامی ایران در دریای عمان ناکام ماند».

این اطلاعیه می‌افزاید: «آمریکایی‌ها در این اقدام یک نفتکش حامل نفت ایران را در آب‌های دریای عمان سرقت و با انتقال محموله نفت به یک نفت‌کش دیگر، آن را به سوی مقصدی نامعلوم هدایت کردند».

در این اطلاعیه با اشاره به اقدام همزمان دلاورمردان نیروی دریایی سپاه در ناکام‌سازی این عملیات، آمده است: «رزمندگان نیروی دریایی سپاه با اجرای عملیات هلی‌برن روی عرشه نفتکش حامل نفت سرقت شده، آن را تصرف و به سوی آب‌های سرزمینی ایران  هدایت کردند. نیروهای ارتش تروریست آمریکا در ادامه با استفاده از چندین فروند بالگرد و ناو جنگی به تعقیب نفتکش پرداختند، اما با ورود قاطعانه و مقتدرانه جان برکفان نیروی دریایی سپاه ناکام ماندند».

در اطلاعیه روابط عمومی کل سپاه با اشاره به تلاش نافرجام مجدد آمریکایی‌ها برای تقویت توان خود با استفاده از استعداد بیشتر و گسیل چندین ناو جنگی دیگر برای سد کردن مسیر حرکت نفتکش آمده است: «آمریکایی‌ها با درک آمادگی و قاطعیت رزمندگان شجاع و غیرتمند نیروی دریایی سپاه برای رویارویی با هر نوع ماجراجویی و تهدید علیه منافع ملت ایران، از ادامه ماجرا منصرف و منطقه را ترک کردند، این نفتکش در ساعت ۸ صبح مورخ سوم آبان ماه ۱۴۰۰ در آب‌های سرزمینی ایران اسلامی، در لنگرگاه بندر عباس پهلو گرفته است». (1)

2. روایت سردار اسماعیل کوثری

یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت، نفتکش ایرانی در حال حمل نفت در دریای عمان بوده است که دزدان دریایی به طرف نفتکش حمله می‌کنند. در جریان این کشاکش و درگیری، آمریکایی‌ها نیز به حمایت و کمک دزدان دریایی می‌آیند. بر این اساس، متقابلا نیرو‌های عملیاتی سپاه پاسداران نیز وارد میدان شده و نیرو‌های خود را روی نفتکش ایرانی پیاده و تقویت می‌کنند. از طرف دیگر شناور‌هایی که در نزدیکی این منطقه بودند به سرعت به کمک نفتکش ایرانی می‌روند.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

نهایتا دزدان دریایی و نیرو‌های آمریکایی و بالگرد‌های آن‌ها و حتی شناور‌هایی که به کمک دزدان دریایی به منظور حمل نفتکش ایرانی و هدایت آن به جای نامعلومی آمده بودند توسط نیروی قدرتمند سپاه پاسداران پراکنده شدند و نیرو‌های آمریکایی حتی فرصت نکردند به اقدام بعدی دست بزنند.

نیرو‌ها و شناور‌ها، نفتکش ایرانی را به داخل آب‌های جمهوری اسلامی هدایت کردند و نهایتاً این نفتکش و خدمه آن صحیح و سالم در اختیار نیرو‌های خودی قرار گرفت. (2)

3. روایت سایت تانکر ترکرز

تانکر ترکرز، شرکت ردیابی نفتکش‌ها، در تازه‌ترین گزارش خود از وضعیت نفتکش ویتنامی «ام‌وی ساوتیس» که دو هفته پیش توسط سپاه پاسداران توقیف شد، روز جمعه نوشت که ایران برای آزاد کردن این نفتکش ویتنامی در حال انتقال نفت آن به «نفتکش ریما» است. نفتکش ریما به یک شرکت همکار نیروی قدس سپاه تعلق دارد.

بر اساس این گزارش، ماه ژوئن امسال نفتکش عمان پراید دو میلیون بشکه نفت ایران را به بندر صحار در عمان برده و در آن بندر ۷۰۰ هزار بشکه نفت را به نفتکش ویتنامی «ام‌وی ساوتیس» منتقل کرده‌اند تا به چین ارسال شود. نفت ارسال شده اما در ماه ژوئیه پذیرفته نشده و از بندر لانگ‌کو در چین برگشت خورده و به سمت خاورمیانه بازگشته است.

نفتکش عمان پراید که نفت ایران را به عمان منتقل کرده، در حمل و نقل نفت ایران و دور زدن تحریم‌ها مشارکت دارد و مرداد امسال دولت آمریکا اعلام کرد که این نفتکش را به همراه چند شرکت عمانی تحریم کرده است.

نفتکش ریما که قرار است نفت نفتکش ویتنامی به آن منتقل شود، در سال‌های قبل با نام اسکای گلف به یک شرکت یونانی تعلق داشت. شهریور سال ۹۸ امین دیانت از طریق «شرکت خدمات مدنی طیف» با پرداخت ۱۲ میلیون دلار اقدام به خرید این کشتی کرد، اما این مبلغ توسط آمریکا توقیف شد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

پس از این ماجرا، شهریور سال گذشته یک شبکه همکار نیروی قدس سپاه اقدام به ربودن این کشتی در سواحل امارات و انتقال آن به ایران کرد و این کشتی اکنون تحت مالکیت شرکت «مشتاق تجارت صنعت» که از شرکت‌های همکار نیروی قدس سپاه است، فعالیت می‌کند. (3)

4. روایت نیوزویک

پایگاه اینترنتی نشریه نیوزویک روز چهارشنبه به نقل از یک مقام نظامی آمریکایی ضمن تأیید توقیف یک فروند نفتکش توسط نیروهای ایرانی در دریای عمان مدعی شد که نیروهای آمریکایی تنها نظاره‌گر توقیف نفتکش بوده و برخلاف اظهارات طرف ایرانی تلاشی برای جلوگیری از توقیف آن صورت نداده‌اند.

این مقام آمریکایی که نامش فاش نشده به نیوزویک گفت: «ما ادعاهای ایرانی‌ها مبنی بر اینکه آنها اجازه نداده‌اند که ما این نفتکش را پس بگیریم، تکذیب می‌کنیم. این اتفاق هفته گذشته رخ داد. نیروهای ایالات متحده در خلیج عمان نظاره‌گر توقیف نفتکش توسط نیروهای ایرانی بودند».

وی در ادامه در خصوص صحنه توقیف نفتکش اظهار داشت: «حدود 10 قایق تندروی ایرانی [در صحنه] بودند و نفتکش را محاصره کردند. یک بالگرد در اطراف آن پرواز می‌کرد. نیروهای ایالات متحده تنها صحنه را نظاره کرده و با نیروهای سپاه پاسداران مقابله نکردند».

این مقام آمریکایی در توضیح اینکه چرا آمریکا هفته گذشته اطلاعاتی در خصوص توقیف نفتکش توسط نیروهای در دریای عمان منتشر نکرده است، مدعی شد: «ما به دلیل برخی حساسیت‌ها از این کار خودداری کردیم. اکنون ایران این خبر را علیه ما دست به دست می‌کنند که اجازه نداده است ما آن کشتی را پس بگیریم. در حالی که بسیار واضح است که نیروهای ما صرفاً نظاره‌گر بودند.» (4)

5. روایت منبع آگاه ایرانی

چند ماه پیش دو نفتکش خارجی برای خریدن ۱/۵ میلیون بشکه نفت ایران در آب‌های منطقه در حال بارگیری بودند که یکی از آن ها ۷۵۰ هزار بشکه بارگیری کرده و دیگر در حال بارگیری بود که با ورود آمریکا به صحنه کار مختل می‌شود و دو نفتکش مادر و مشتری به ایران باز می‌گردند. اما آن نفتکش که با پرچم ویتنام بوده با نفت ایران فرار می‌کند. (بدون پرداخت بهای نفت) ده روز پیش یعنی ۳ آبان دوباره همان نفتکش به منطقه می‌آید و در حالی‌که محموله‌ای از کشورهای صادرکننده نفت بار زده بود توسط نیروی دریایی سپاه شناسایی و با هلی‌برن تصرف و توقیف می‌شود.

در جریان توقیف این نفتکش که در آب‌های جاسک (دریای عمان) رخ داد چندین ناو و شناور آمریکایی برای جلوگیری از مصادره نفتکش دخالت می‌کنند اما سپاه می‌گوید این نفتکش به ما بدهکار است و حتماً باید به ایران هدایت شود. نیروهای آمریکا تلاش زیادی کردند و از ناوگان پنجم ایالات متحده در بحرین نیروی کمکی خواستند که چهل دقیقه بعد تعدادی بالگرد و ناوشکن آمریکایی دیگر به نیروهای آمریکا می‌پیوندد، اما نیروهای سپاه تسلیم نمی‌شوند و با به پرواز در آوردن پهپادهای شکاری ناوهای آمریکا را تهدید نمودند که اگر دخالت کنید ناوها را هدف قرار می‌دهیم. در نتیجه آمریکایی‌ها عقب‌نشینی کرده و نفتکش ویتنامی به بندرعباس هدایت می‌شود.

6. روایت منابع غیررسمی ایرانی

ادعای دیگری نیز از سوی برخی منابع در ایران مطرح شده است که سید محمد مرندی، استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر سیاسی از‌جمله آنان است. طبق این ادعا که البته از سوی مقامات ایران واکنشی رسمی به آن نشان داده نشده، نفت‌کش توقیف‌شده یکی از چهار نفت‌کشی بوده است که نفت ایران را به مقصد ونزوئلا حمل کرده و در آگوست سال گذشته در اقیانوس اطلس از سوی ایالات متحده توقیف شده است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

مقامات ایرانی از آن زمان منتظر بودند تا این نفت‌کش به سواحل آن‌ها نزدیک شود تا آن را پس بگیرند. مرندی در توئیتر در این‌باره نوشت: «اکنون نفت‌کش با همان کاپیتان و خدمه و تحت حفاظت ارتش آمریکا توسط نیروی دریایی سپاه توقیف شده است». با وجود این، یکی از سخنگویان پنتاگون این ادعا را رد کرد و افزود نفت‌کش توقیف‌شده اخیر توسط سپاه، همان نفت‌کشی نیست که سال گذشته از سوی ایالات متحده توقیف شده بود. سرگرد راب لودویک در ایمیلی به نیویورک‌تایمز نوشت: «کشتی‌ که در ۲۴ اکتبر به دست نیرو‌های ایرانی توقیف شد، در ماجرای هشت ماه پیش ایران و ونزوئلا دخیل نبود». (5)

نقاط اشتراک و افتراق

در میان روایت‌های مختلف و بعضاً متناقضی که از ماجرای سوم آبان در دریای عمان مطرح شده، یک موضوع مشترک وجود دارد و آن این‌که محموله نفتکش توقیف شده متعلق به ایران بوده و نیروهای ایرانی به این دلیل به هر قیمت نفتکش را به سوی ایران هدایت کرده‌اند. حال این‌که این نفتکش متخلف بوده یا این‌که در حین عملیات انتقال توسط طرفی ثالث مورد تعرض قرار گرفته، موضوعی است که نمی‌توان به صراحت درباره آن اظهارنظر نمود ولی اصل این‌که محموله آن یا به شکل مستقیم و یا غیر‌مستقیم برای ایران بوده تقریباً جای شک و تردیدی وجود ندارد.شاید به همین دلیل هم باشد که نیروهای نظامی آمریکا در صحنه اقدامی جدی برای جلوگیری از هدایت نفتکش به سمت آب‌های ایران انجام نمی‌دهند.

ازسوی دیگر به نظر می‌رسد پرسش مهمی که می‌تواند نقطه اصلی اختلاف میان روایت‌های گوناگون باشد این است که این محموله نفت متعلق به ایران، چگونه به این نفتکش منتقل شده است؟ این‌که محموله از نفتکشی ایرانی به این نفتکش منتقل شده یا این نفتکش ماه‌ها قبل نفت ایران را بدون پرداخت هزینه سرقت نموده و اکنون در تلافی آن توقیف شده است، مسئله‌ای است که در روایات متعدد بر سر آن اختلاف جدی وجود دارد.

اهداف آمریکا و ایران

اقدام به موقع و قاطعانه نیروهای ایرانی نشان داد که ایران تحت هیچ شرایطی به دیگران اجازه نخواهد داد تا امنیت انتقال محموله‌های نفتی‌اش را به خطر انداخته و از این طریق مانع تحقق منافع ایران شود. در واقع اگر بپذیریم یک طرف ثالث در نهایت قصد داشته نفت ایران را بدون پرداخت هزینه توقیف نماید و این رویداد را کم‌کم تبدیل به یک رویه آن هم در شرایط تحریمی ایران بنماید، اقدام نیروهای سپاه مانع از این رویه شد. این اقدام در نهایت می‌تواند هزینه سیاست کاهش فروش نفت ایران توسط آمریکا را افزایش دهد و گزینه استفاده از ابزارهای اینچنینی برای کاهش فروش نفت ایران را عملاً از دسترس خارج نمود.

در مجموع به نظر می‌رسد هدف آمریکا از این اقدام نظامی به نوعی ترغیب ایران به مذاکره از طریق تهدید نظامی است. آمریکا با این اقدام درصدد ارسال این پیام به ایران است که در صورت نپیوستن به مذاکرات و بازگشت به برجام این آمادگی را خواهد داشت تا از طرق نظامی از فروش نفت ایران جلوگیری نماید. لازم به ذکر است آمریکا در عمل ابزار تحریمی، حقوقی و یا اقتصادی برای اعمال محدودیت‌های بیشتر علیه ایران ندارد و چاره‌ای جز استفاده از ابزار نظامی نخواهد داشت.

در این راستا بر مبنای برخی روایت‌ها به نظر می‌رسد آمریکا در این مسیر جدید در حال استفاده از ظرفیت دزدان دریایی علیه ایران است تا هم از تبعات رویایی مستقیم با ایران مصون بماند و هم ضربه مورد نظر را به ایران وارد کند. البته کاملاً محتمل است این ماجرای اخیر تا حدی در ادامه جنگ دریایی ایران و رژیم صهیونیستی نیز قابل ارزیابی باشد.

مسئله مهم و قابل توجه در این ماجرا این است سپاه پاسداران با اقدام قاطع و به موقع نظامی و بازگردانی این نفتکش به آب‌های سرزمینی پیام اقتدار ایران را به طرف آمریکایی ارسال کرد و نشان داد با این که کشور در آستانه آغاز مذاکرات احیای برجام است از انجام اقدام نظامی در جهت تأمین منافع ملی خود هیچ بیمی نداشته و در این راستا از هیچ اقدامی کوتاهی نخواهد کرد.

نتیجه‌گیری

سرقت نفت ایران در دریای عمان و واکنش تهران و کیفیت پایان آن که با اقدام قاطعانه ایران همراه بود در نهایت نشان داد ابزار نظامی نیز در مسیر فشار بر ایران بی اثر و فاقد ظرفیت راهبردی است و ثمری برای آمریکا نخواهد داشت. فارغ از روایت‌های گوناگون از رویداد اخیر و بر مبنای نکته اشتراک همه روایت‌ها، ایران به درستی حراست از منافع خود را دنبال خواهد کرد.

منابع

1-خبرگزاری فارس، اطلاعیه سپاه درباره جزئیات برخورد نیروی دریایی سپاه با ناوهای آمریکایی،

 http://fna.ir/4u20a

2-سایت انتخاب، جزئیات جدید از سرقت نفتکش ایرانی،

https://www.entekhab.ir/fa/amp/news/645759

3-رادیو فردا،تانکر ترکرز: ایران برای آزاد کردن نفتکش ویتنامی در حال تخلیه آن است،

https://www.radiofarda.com/a/tankertrackers-iran-sothys-tanker-empty-rima-oil-vietnam/31547511.html

4-خبرگزاری تسنیم، روایت نیوزویک از توقیف نفتکش در دریای عمان،

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/08/12/2601479/

5-روزنامه شرق، تناقض روایت‌ها از حادثه نفت‌کش،

https://sharghdaily.com/fa/Main/Detail/300531