مقدمه
در 13 فروردین رژیم صهیونیستی با نقض قوانین بین المللی مبنی بر مصونیت اماکن دیپلماتیک بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق را هدف حمله هوایی خود قرار داد که منجر به شهادت 7 مستشار ایرانی از جمله سردار زاهدی شد. در حالیکه تلاشهای دیپلماتیک برای محکومیت اقدام رژیم صهیونیستی در شورای امنیت سازمان ملل به نتیجه نرسید ایران در پاسخ در 26 فروردین طی یک عملیات ترکیبی موشکی و پهپادی به نام «عملیات وعده صادق» به صورت مستقیم از خاک خود اهدافی را فلسطین اشغالی هدف حمله قرار داد. این گزارش به بررسی اهمیت و دستاوردهای این عملیات میپردازد.
هدف
هدف ایران در عملیات وعده صادق، نه گرفتن قربانی یا وارد کردن آسیب شدید به زیرساختهای رژیم صهیونیستی بلکه، عبور از یک خط قرمز به تلافی عبور رژیم صهیونیستی از خط قرمزی مشابه بود که به مدد آن ضمن قدرتنمایی متناسب، بازدارندگی از دست رفته را به سرعت احیا نماید. همزمان، جمهوری اسلامی ایران از منظر عملیاتی، به دنبال مخابره این پیام بود که توانایی از کار انداختن سامانههای دفاعی غربی را دارد و در صورت پاسخ متقابل رژیم صهیونیستی یا تکرار حملات به اشخاص، دارایی و اماکن مرتبط با ایران در منطقه این اراده و توانایی را دارد که به صورت مستقیم پاسخ دهد و در نتیجه هزینه ضربه زدن به ایران بیشتر از توان تحمل رژیم صهیونیستی خواهد بود.
طراحی و اقدام
رسیدن به اهداف فوق نیازمند ظرافت در طراحی عملیات داشت. جمهوری اسلامی ایران با ارسال صدها پهپاد کمقیمت و کمسرعت توانست نیروی هوایی چندین کشور را برای ۵ ساعت به خود مشغول سازد و در موج بعد، با شلیک موشکهای قدیمیتر، و نه حتی آخرین فناوریهای موشکی خود، سامانه دفاع موشکی رژیم صهیونستی را از کار اندازد. بدین صورت سامانههای پاتریوت، پیکان3 و فلاخن داود تمام موشکهای پدافندی خود را برای مقابله با این موشکهای قدیمیتر مصرف کردند و برای مقابله با آخرین موج از حمله موشکی سامانههای پدافندی قادر به مقابله به موشکها نبودند و این طراحی سبب گردید که پایگاههای نظامی علیرغم تدابیر امنیتی گسترده و چند لایه، در موقعیتی بیدفاع مقابل حمله قرار گیرند. اسکات ریتر افسر سابق اطلاعاتی تفنگداران آمریکا، پایگاه هوایی «نواتیم» را که مورد اصابت موشکهای ایران قرار گرفت، حفاظت شدهترین نقطه در برابر حملات موشکی، حتی تحتالحفظتر از کاخ سفید و کاخ کرملین دانسته و گفته است ایران با دستکم پنج موشک این پایگاه را مورد اصابت قرار داد که نشان دهنده این واقعیت است که هیچ دفاع موثری در برابر توان موشکی جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد. در این رابطه پایگاه خبری آکسیوس، در یادداشتی به نقل از مقامات ارشد آمریکایی گفته ارزیابی این است که «در صورت حمله مجدد از سوی ایران به مناطق اشغالی، توانایی لازم برای تکرار عملیات پدافندی شنبه شب {زمان انجام عملیات وعده صادق} جهت مقابله با پرتابه های ایرانی بسیار محدود است».
یکی از مباحثی که به طور مکرر در عرصه سیاست خارجی ایران مطرح شده است مسئله نسبت بین دیپلماسی و میدان است که باعث ایجاد دوگانگی در کشور در حمایت از میدان از یک طرف و حمایت از دیپلماسی از طرف دیگر شده بود و این باور ایجاد شده بود که دیپلماسی و میدان با یکدیگر سازگار نیستند. عملیات «وعده صادق» نقطه عطفی در هماهنگی دیپلماسی و میدان است؛ چرا که ایران از یک طرف به اقدام رژیم صهیونیستی در حمله به کنسولگری از طریق اقدام نظامی که معادل میدان است پاسخ داد و از طرف دیگر، کانالهای دیپلماتیک خود را با کشورهای همسایه و متحدان رژیم صهیونیستی توسعه داد تا از بیثباتی و ناامنی بیشتر در منطقه جلوگیری کند. سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ج.ا. ایران قبل از عملیات «وعده صادق» بیان داشت که اقدام رژیم صهیونیستی «بیپاسخ نخواهد ماند». حسین امیر عبداللهیان در نشست شورای امنیت سازمان ملل در حمایت از پاسخ نظامی ج.ا. ایران علیه رژیم صهیونیستی بیان داشت که «هیچ دولتی در مقابل چنین حمله موشکی گستاخانه و جدی به سفارت کشورش … هرگز ساکت نمینشیند». علاوه بر جنبه حمایتی میدان و دیپلماسی از یکدیگر، اقدامات دیپلماتیک دستگاه وزارت خارجه مانند هماهنگی با همسایگان 72 ساعت قبل از پاسخ نظامی ج.ا. ایران به رژیم صهیونیستی و ارسال پیامهای دیپلماتیک به متحدان این رژیم به خصوص ایالاتمتحده در قبل و بعد از عملیات «وعده صادق» نشان از هماهنگی و همافزایی دیپلماسی و میدان در سیاست خارجی ایران است.
یک نکته مهم دیگر در رابطه با عملیات دقت آن و پیشگیری از وقوع خطاهای جانبی مانند حادثه هواپیمای اوکراینی در سال 1398 بود. پس از انجام عملیات «شهید سلیمانی» در سال 98 و اصابت اهدافی در پایگاه آمریکایی عینالاسد در عراق، حادثه تلخ اصابت موشک پدافندی به هواپیمای اوکراینی اتفاق افتاد. وقوع این حادثه موجب گردید تا عملیات روانی گستردهای از سوی طرفهای خارجی و مخالفان جمهوری اسلامی علیه نیروهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران انجام پذیرد و در توانمندیهای دفاعی کشور ادعاهای بسیاری مطرح گردد. پس از وقوع حمله به ساختمان کنسولی ایران در دمشق و مسجل شدن عزم جمهوری اسلامی ایران به پاسخگویی متناسب از خاک خود، مخالفان جمهوری اسلامی با استناد به واقعه مذکور مکرر درباره توانایی ایران در اجرای عملیات هوایی وسیع و دقیق تشکیک وارد کردند. برنامهریزی و اجرای دقیق عملیات «وعده صادق» از طریق شلیک صدها پهپاد، موشک کروز و موشک بالستیک به اهداف دقیق و مشخصی با فاصله هزار و پانصد کیلومتری موفق گردیده است تلاش طرفهای مقابل برای نمایش دادن استثنا به عنوان قاعده را خنثی سازد و توانایی ایران در اجرای عملیات هوایی وسیع و دقیق را، بدون پیامدهای ناخواسته، اثبات سازد
دستاوردها
جدای از نکات فوق عملیات وعده صادق آثار و پیامدهای مهمی داشته است که برخی از آنها شامل غلبه بر سامانههای پدافندی رژیم صهیونیستی و آمریکا، تحمیل هزینههای مالی قابل توجه به رژیم صهیونیستی، شکست افسانه تحریم تسلیحاتی و تضعیف توان دفاعی ایران، تقویت جایگاه مقاومت فلسطین در غزه و تضعیف برخی از طرحهای راهبردی کشورهای غربی در منطقه مانند کریدور «هند-خاورمیانه-اروپا» میشود و در ادامه به آنها پرداخته میشود.
غلبه بر سامانههای پدافندی رژیم صهیونیستی و آمریکا
یکی از دستاوردهای نظامی این عملیات عبور پهپادها و موشکهای کروز و بالستیک از سامانههای پدافندی ائتلاف عبری-غربی-عربی بوده است. در وهله اول باید دانست باتوجه به وسعت و عمق محدود سرزمینی که رژیم صهیونیستی دارد، مدرنترین و نیرومندترین سامانههای پدافند هوایی از آسمان سرزمینهای اشغالی محافظت میکنند. علاوه بر این باید دانست در عملیات وعده صادق، تنها مدافعان آسمان رژیم سامانههای پدافندی آن نبوده بلکه برای دفع این حملات ائتلافی از کشورهای غربی- عربی اعم از آمریکا، انگلستان، فرانسه و اردن شکل گرفت و همهی آنها در دفع پهبادها و موشکهای ایران مشارکت کردند. علیرغم وجود این حجم از سامانههای پدافندی و پرواز جنگندههای متحدین رژیم، آمار عبور پرتابههای ایران از این سیستم دفاعی و اصابت به اهداف چشمگیر بود.
نکته دیگری که در عملیات وعده صادق برای نخستین بار در طول تاریخ رژیم صهیونیستی به وقوع پیوست این بود که این رژیم در هیچ یک از جنگهای خود هرگز دست به دامان آمریکا و سایر متحدین غربی خود نشده بود و صرفاَ از کمکهای تسلیحاتی و اطلاعاتی آنها بهره میبرد. با این وجود، شدت و قوت عملیات وعده صادق آنچنان بود که رژیم صهیونیستی برای جلوگیری از یک آبروریزی بزرگ ناچار از تشکیل یک ائتلاف غربی- عربی برای کاهش تلفات و خسارات وارده بود. همه اینها در حالی است که علاوه بر اینکه جمهوری اسلامی نسبت به قطعی بودن واکنش به حمله کنسولگری هشدار قبلی داده بود، از پیشرفتهترین سلاحها و تجهیزات تهاجمی خود نیز استفاده نکرده بود.
تحمیل هزینههای مالی قابلتوجه به رژیم صهیونیستی
یکی از نکات مهم در مورد عملیات «وعده صادق» عدم تقارن هزینهای و عملیاتی از منظر اقتصاد دفاعی است که جمهوری اسلامی ایران به مدد تواناییهای دفاعی بومی خود قادر به تحمیل آن بوده است. برآوردهای اولیه نشان میدهد که قریب به یک میلیارد دلار هزینه به رژیم صهیونیستی و متحدان آن در جریان مقابله با این عملیات راهبردی تحمیل شده است؛ در حالی که تخمینها درباره هزینه عملیات مذکور از جانب ایران ده درصد این رقم بوده است. این معادله هزینهای بالاخص در شرایط کنونی که ایالات متحده منابع محدودی برای پشتیبانی از رژیم صهیونیستی و اوکراین در اختیار دارد، اهمیتی ویژه دارد.
بنابر آمارهای منتشره توسط فایننشال تایمز در سال اخیر، بودجه دفاعی رسمی رژیم صهیونیستی عددی نزدیک به 19.2 میلیارد دلار گزارش شده است. عملیات حاضر علیرغم اینکه با هدف تخریب و با هدفگیری محدود انجام پذیرفته است براساس برآورد پیشگفته معادل 5 درصد از بودجه دفاعی یکسال کامل هزینه روی دست رژیم صهیونیستی گذارده است. باید توجه داشت که اقتصاد سرزمینهای اشغالی متاثر از جنگ غزه و بحرانهای سیاسی داخلی هماکنون نیز با مشکلات متعددی دست به گریبان است و عجله ایالات متحده برای تصویب کمکهای نظامی و اقتصادی در ماههای گذشته به منظور پاسخدهی به همین مشکلات اقتصادی رژیم اشغالگر قدس و پشتیبانی لجستیکی و اقتصادی از تداوم جنایات در غزه بوده است که اکنون، پوشش هزینههای مستقیم این عملیات دردسری جدید برای این مجموعه امنیتی خواهد بود.
شکست افسانه تحریم تسلیحاتی و تضعیف توان دفاعی ایران
یکی از مهمترین موضوعاتی که توسط مجریان سیاست محرومسازی ملت ایران در توجیه تحریمهای ظالمانه مورد اشاره قرار میگیرد، این مسئله است که تحریمها به منظور ممانعت از تقویت تواناییهای دفاعی و نظامی ایران به عنوان یک «بازیگر نامتعارف» از منظر غربیها اعمال شده است. ناگفته پیداست که غرب با بکارگیری این استدلال پوشالی، در واقع در حال پنهان کردن نیت اصلی خود از تحریمها یعنی محروم ساختن ایران از شکوفا ساختن ظرفیتهای متعدد ملی و رشد مستقل و خودبنیاد است. با اینحال، طرفهای غربی در عملیات روانی خود علیه ایران بر اعمال محدودیتهای حداکثری بر صنایع دفاعی و تسلیحاتی ایران تأکید ویژهای دارند. از این رو، نمایش توان گسترده عملیاتی جمهوری اسلامی ایران در عملیات «وعده صادق» پس از دههها تحریم تسلیحاتی و اعمال محدودیت در دسترسی به فناوریهای متعارف نظامی آنهم با تسلیحات بومی، افسانهسراییهای دشمنان در خصوص کارآمدی تحریمهای تسلیحاتی را با چالش مواجه کرده است. به بیان دقیقتر، تحریمها هر دستاورد متصورهای که برای غرب در بازارهای مختلف و رقابتهای اقتصادی داشتهاند، در ممانعت از افزایش بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بینالمللی شکستخوردهاند و جمهوری اسلامی ایران در عمل اثبات نموده که با توان تسلیحاتی بومی قادر به انجام مأموریتهای دفاعی و تاکتیکی در سطح وسیع است.
تاثیر عملیات وعده صادق بر جنگ غزه
پاسخ ایران به حمله رژیم صهیونیستی به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق به گونههای مختلفی تاثیراتی مثبت بر موقعیت نیروهای مقاومت فلسطین در غزه میشود. یک تاثیر فوری آن این بوده است که باعث تعویق حمله رژیم صهیونیستی به رفح شده است. به گزارش سیانان با استناد به دو منبع اسرائیلی براساس برنامه ارتش اسرائیل که کابینه جنگ آن را تأیید کرده بود، قرار بود نخستین گامهای ارتش این رژیم برای اغاز عملیات زمینی در رفح از ۲۷ فروردین آغاز شود. فراتر از این عملیات ایران می تواند به تغییر مسیر جنگ غزه و پایان آن منجر شود. در این رابطه «عاموس یادلین» رئیس سابق سازمان اطلاعات نظامی رژیم صهیونیستی معتقد است حمله ایران به مواضع این رژیم در سرزمینهای اشغالی «میتواند به یک تغییر استراتژیک در جنگ و یا حتی به پایان آن منجر شود». او مدعی شد «حماس به اندازه کافی تضعیف شده و اسرائیل حالا میتواند در ازای آزادی تمام گروگانها، با آتشبس دائمی و خروج از غزه موافقت کند».
تاثیر دیگر این عملیات این بوده است که به دلیل تمرکز رژیم صهیونیستی بر رویارویی با ایران فشار بر روی رزمندگان فلسطینی در میدان را کاهش داده است و در نتیجه فضایی عملیاتی بیشتری برای اقدام از نظر دفاعی یا ضد حملهها و حملات ایذایی علیه مناطق اطراف غزه ایجاد میشود. همچنین در سطح ملت فلسطین چه در غزه و چه در کرانه باختری روحیهای بهتر و امید بیشتری به پیروزی پس از 6 ماه جنگ پیدا میکنند. چرا که اسرائیل طی 6 ماه گذشته حداکثر توان خود را به کار گرفته و پیروز نشده است و اکنون با امکان گسترش بیشتر جنگ به منطقه بدون امدادرسانی آمریکا نمیتواند مدت زیادی به جنگ ادامه دهد. در واقع عملیات ایران بار جنگ رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه را کاسته است. زیرا اسرائیل با توجه به شرایط جدید و امکان رویارویی در مرزها با لبنان و سوریه به خروج بیشتر نیروهای خود از غزه اقدام کرده است. علاوه بر این پس از عملیات ایران، آمریکاییها نیز به منظور جلوگیری از انفجار کنترل نشده اوضاع منطقه برای توقف جنگ به کابینه نتانیاهو فشار بیشتری وارد میکنند.
عملیات ایران یک تاثیر راهبردی بلندمدت نیز دارد. اگرچه افزایش کمی و کیفی حمایت نظامی و فنی ایران از مقاومت فلسطین ممکن است منجر به بهبود عملکرد مقاومت است اما هیچ سلاحی علیه اشغالگران صهیونیست قدرتمندتر از سلاح ترس و وحشت نیست و گسترش وحشت در بین اقشار صهیونیستها مهمترین نتیجه حمله ایران به اسرائیل است. هرگونه احساس ناامنی و عدم اطمینان می تواند بخش بزرگی صهیونیستها را به فرار از سرزمینهای اشغالی وادار کند و با حمله ایران این اتفاق در حال رخ دادن است.
در واقع عملیات «وعده صادق» تاثیرات متعدد و بعضاٌ متناقضی بر مذاکرات آتش بس میان حماس و رژیم صهیونیستی گذارده است. از یک طرف، پیشرفت این مذاکرات تحت الشعاع حمله پهپادی و موشکی ایران علیه رژیم صهیونیستی قرار گرفته است و تنشها بین ایران و رژیم صهیونیستی روند مذاکرات را تا اندازهای پیچیده نموده و در حال حاضر، مذاکرات متوقف شده است. از طرف دیگر عملیات ایران فضایی مثبت برای مقاومت هم در میدان مبارزه و هم در عرصه مذاکرات ایجاد کرده است و در مقابل فشارها بر رژیم صهیونیستی بر توقف جنگ را افزایش داده است. بنابراین مقاومت غزه می تواند بیشتر امیدوار باشد که سطح مطالبات خود را که تاکنون تحقق نیافته است، افزایش دهد. پس از اینکه جمهوری اسلامی ایران وعده داد به حمله دمشق پاسخ دهد، رژیم صهیونیستی بخش زیادی از نیروهای خود را از نوار غزه از جمله شهر خان یونس خارج کرد که این خروج نیروها موضع حماس را در مذاکرات تقویت می کند. همچنین پس از عملیات تنبیهی ایران، با توجه به افزایش احتمال گستردهتر شدن جنگ غزه درخواستهای جهانی برای آتشبس و عدم حمله رژیم صهیونیستی به رفح افزایش یافته است که این فشارها نیز به نفع مقاومت فلسطینی در مذاکرات تمام خواهد شد. در واقع، پس از عملیات «وعده صادق» برخی از خواستههای حماس از جمله بازگشت آوارگان به شمال، خروج نیروهای رژیم صهیونیستی از غزه و … بدون این که توافقی صورت بگیرد و امتیازی مبادله شود، در حال تحقق یافتن هستند که این امر فشارها بر حماس برای شتاب بخشیدن به مذاکرات آتشبس و احتمال امتیاز دهی بیشتر به رژیم صهیونیستی را کاهش میدهد.
کاهش جذابیت کریدور اقتصادی «هند-خاورمیانه-اروپا»
در نشست سران گروه بیست در سال 2023 در دهلینو و با حمایت ایالاتمتحده و اتحادیه اروپا، تفاهمنامه کریدور اقتصادی «هند-خاورمیانه-اروپا» برای جابهجایی کالا از هند تا اروپا از مسیر کشورهای امارات متحده عربی، عربستان، اردن و رژیم صهیونیستی امضا شد که یکی از اهداف محوری این کریدور دور زدن و کمرنگ کردن نقش ج.ا. ایران در خطوط ارتباطی در منطقه است. در صورت تحقق، این طرح کریدوری از اهمیت کریدور شمال-جنوب ایران خواهد کاست. عملیات «وعده صادق» به هند و دیگر کشورهای مشارکتکننده در این کریدور پیامی مهم را مخابره نموده است. این پیام از این قرار است که رژیم صهیونیستی توانایی مستقلی برای دفاع از خاک و زیرساختهای ارتباطی خود ندارد و در علیرغم طراحی غیرتخریبی عملیات اخیر به مساعدت دفاعی کشورهایی چون فرانسه، انگلیس، ایالاتمتحده و اردن نیازمند شده است.
علاوه بر این برای کشورهای مشارکتکننده در کریدور تا اندازه زیادی مسجل گردیده است که رژیم صهیونیستی با حمله به ساختمان کنسولی سفارت ایران و زیر پاگذاشتن قوانین بینالمللی زمینهساز این واکنش نظامی ایران بود و از این منظر، بازیگری با رویکردهای سیاست خارجی تهاجمی و ماجراجویانه است که به موجب این خصایص میتواند امنیت کریدور و جریان عبور کالاها را در آن در چشمانداز بلند مدت به مخاطره بیندازد. بعد از عملیات «وعده صادق» سهام شرکتهای که در ساخت این پروژه اعلام آمادگی کرده بودند از جمله شرکت هندی «بنادر و منطقه ویژه اقتصادی آدانی» (آدانی پورت) که بندر حیفا را اجاره کرده است، ریزش کردهاند. این عامل، حداقل توسعه کریدور را برای کوتاهمدت متوقف میکند.
یکی دیگر از اهداف کریدور اقتصادی هند، خاورمیانه و اروپا توسعه فرایند عادیسازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی از طریق ادغام اقتصادی رژیم در منطقه بود. پاسخ نظامی ایران به رژیم صهیونیستی باعث شده است تا ایران حمایت بخشی از افکار عمومی کشورهای عرب منطقه از جمله کشورهای مشارکتکننده در کریدور هند، خاورمیانه و اروپا را به دست بیاورد؛ فشار افکار عمومی این ملتها بر دولتهایشان مانعی در مسیر احیای مذاکرات کریدور در کوتاهمدت میشود. از این منظر، عملیات «وعده صادق» با همافزایی جنگ غزه موجب تضعیف موقعیت و توجیهپذیری این ایده کریدوری شده است.
جمعبندی
عملیات وعده صادق به دلیل عبور رژیم صهیونیستی از یک خط قرمز مهم و تلاش آن برای تغییر قواعد درگیری به نفع خود یک ضرورت اجتنابناپذیر برای احیای بازدارندگی ایران بود که با طراحی و اجرای مناسب توانست به اهداف خود دست یابد و آثار مهمی مانند غلبه بر سامانههای پدافندی رژیم صهیونیستی و آمریکا، تحمیل هزینههای مالی قابل توجه به رژیم صهیونیستی، شکست افسانه تحریم تسلیحاتی و تضعیف توان دفاعی ایران، تقویت جایگاه مقاومت فلسطین در غزه و تضعیف برخی از طرحهای راهبردی کشورهای غربی در منطقه مانند کریدور «هند-خاورمیانه-اروپا» در پی داشته است.
