مقدمه مترجم: انجمن فکرة موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک مقاله‌ای به قلم یوسف اسماعیل مدیر موسسه کردی واشنگتن منتشر کرده است که به سیاست ترکیه در قبال کردستان عراق و جایگاه این سیاست در رویکرد کلی منطقه‌ای ترکیه می‌پردازد. نویسنده حملات مستمر ترکیه به کردستان عراق را بخشی راهبرد گسترده‌تر منطقه‌ای و توسعه‌طلبی این کشور می‌داند و معتقد است نفوذ و دخالت ترکیه در داخل عراق همچنان رو به افزایش است و به‌ویژه به دلیل فقدان وحدت در جهان عرب، احتمالاً غیرقابل توقف است. همچنین ازنظر او سیاست‌های توسعه (حوزه نفوذ) منطقه‌ای ترکیه احتمالاً فراتر از دوره ریاست‌جمهوری اردوغان ادامه خواهد داشت و با توجه به اینکه احزاب مخالف به‌وضوح در اکثر مداخلات منطقه‌ای با اردوغان همسو شده این سیاستی است که کردستان عراق باید درازمدت با آن دست‌وپنجه نرم کند.
متن مقاله
روز دوشنبه 18 آوریل (29 فروردین)، ارتش ترکیه حمله جدیدی به منطقه کردستان عراق آغاز کرد و نیروهای زمینی و هوایی خود را در کوه‌های این منطقه مستقر کرد. ترکیه مانند حملات قبلی خود از بهانه مبارزه با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) برای توضیح ورود خود به خاک کردستان استفاده کرد. بااین‌حال، ترکیه از سال 2018 پس از هر عملیات نظامی، پایگاه‌ها و پست‌های نظامی دائمی ایجاد کرده است. این پایگاه‌ها در نقشه سال 2020 منتشرشده توسط ریاست جمهوری ترکیه فهرست شده‌اند که چهل پایگاه نظامی را در داخل منطقه کردستان عراق نشان می‌دهد. اگرچه پست بلافاصله پس از ارسال حذف شد، این نقشه در اینترنت باقی مانده است.
ترکیه در بهار به‌طور مکرر عملیات‌های جدیدی را در منطقه کردستان انجام می‌دهد که از سال 2018 به افزایش تصرف زمین در کردستان منجر شده است. بهانه آنکارا برای این عملیات برجی توجیهات دارد: حضور پ‌ک‌ک در کردستان عراق از دهه 1980 جدی بوده است. اما برای ترکیه، حمله به کردستان نتایج بسیار مهم‌تری نسبت به محدود کردن عملیات پ‌ک‌ک داشته است. به‌عنوان‌مثال، پ‌ک‌ک توانایی خود را برای حمله به داخل ترکیه از دست نداده است، اما فعالیت خود را به دفاع از خود محدود کرده است. در عوض، اشغال مناطق داخل کردستان توسط ترکیه به آن اجازه می‌دهد تا حکومت منطقه‌ای کردستان (KRG) و آرزوی استقلال آن یا حتی فکر تکرار یک رفراندوم استقلال را هدف قرار دهد.
سیاست توسعه ارضی در عراق بخشی از اهداف منطقه‌ای ترکیه است که از سال 2018 شکل گرفته است. ترکیه به مداخله مستقیم در امور سوریه و لیبی ادامه می‌دهد و همچنان روابط خود را با اخوان‌المسلمین و حماس متوازن می‌کند و درعین‌حال تلاش می‌کند روابط خود را با مصر و کشورهای خلیج‌فارس بهبود بخشد. ترکیه همچنین در هنگام آغاز جنگ علیه ارمنستان در قره‌باغ کوهستانی مستقیماً در کنار آذربایجان قرار گرفت و در حال ایجاد زمینه‌های نفوذ خود در آفریقا است. ترکیه در حمله روسیه (به اوکراین) در حال انجام یک بازی دوگانه بوده است، اما تا زمانی که پهپادهای ترکیه به اوکراین فروخته می‌شود، جامعه بین‌المللی (این رفتار ترکیه را) نادیده می‌گیرد.
علاوه بر این، منافع ترکیه در منطقه به توانایی این کشور برای تأمین امنیت خط لوله کنونی نفت از کرکوک تا بندر جیهان در آن کشور و شاید یک خط لوله گاز آتی مانند آنچه توسط دولت اقلیم کردستان با کمک ترکیه در دست انجام است گسترش می‌یابد. گاز طبیعی منطقه کردستان عراق برای ترکیه جذاب است و ترکیه مایل است امنیت آن را کنترل کند، به‌ویژه که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اخیراً متعهد شده است که دسترسی ترکیه به گاز طبیعی را ازطریق یک توافق با عراق تقویت کند.
اگرچه ممکن است استفاده از گاز طبیعی کردستان برای ترکیه آسان نباشد – با توجه به اختلافات بین خود کردها و اختلاف آن‌ها با بغداد – ترکیه هنوز تنها جایی است که می‌تواند برای هر طرفی گاز طبیعی صادر کند. قرارداد گاز برای ترکیه ضروری و از حمایت بین‌المللی برخوردار است. ازآنجایی‌که اروپا در پی حمله روسیه به اوکراین برای یافتن تأمین‌کنندگان جایگزین تلاش می‌کند، این خط لوله می‌تواند جایگزین مقدار معقولی از گاز طبیعی روسیه شود که به اروپا عرضه می‌شود، به‌خصوص که انتظارات در مورد افزایش تولید از الجزایر و لیبی از بین رفته است. ازنظر ژئوپلیتیکی، ایران مخالف چنین توافقی با ترکیه است، اما محدودیت‌های ایران- به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده آمریکا – این کشور را در نگاه واردکنندگان به یک جایگزین غیرواقع‌بینانه تبدیل می‌کند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]به‌عنوان بخشی از سیاست توسعه حوزه نفوذ ترکیه، عراق یک هدف مهم بوده است. تلاش ترکیه برای کنترل تعداد قابل‌توجهی از نهادهای سیاسی عراق بخشی از این سیاست بوده است. به‌عنوان‌مثال، ترکیه از سال 2003 از فقدان رهبری سنی در عراق بهره‌برداری کرده است و پس از گذشت نزدیک به دو دهه، اردوغان اخیراً توانست سنی‌ها را زیر پرچم خود متحد کند. درواقع، تلاش‌های ترکیه پس از سال 2003 از نینوا آغاز شد، اما به سنی‌ها در غرب عراق گسترش یافت. امروز بلوک نیمه متحد سنی در مجلس عراق تحت تأثیر مستقیم ترکیه است. به همین ترتیب، ترکیه از اقلیت ترکمن در کرکوک و نینوا برای منافع سیاسی خود استفاده کرد. به‌عنوان‌مثال، حزب جبهه ترکمن توسط ترکیه در سال 1995 در اربیل تأسیس شد. از آن زمان، جبهه ترکمن توسط ترکیه حمایت می‌شود و برای برنامه‌های مختلف ازجمله هدف قرار دادن کردها و احزاب سیاسی آن‌ها در منطقه مورد مناقشه استفاده می‌شود. ترکیه با ایجاد شبه‌نظامی برای سنی‌ها و جبهه ترکمن‌ها حتی از این هم فراتر رفت. ترکیه در سال 2015 بدون هیچ توافقی با بغداد یا ائتلاف جهانی مبارزه با داعش به رهبری ایالات‌متحده، پس از ایجاد یک پایگاه نظامی در منطقه بشیقه نینوا، یک نیروی سنی تشکیل داد. ترکیه در کرکوک صدها جنگجوی ترکمن را آموزش داد و به بهانه مبارزه با داعش، آن‌ها را به‌عنوان کارزار فشار علیه کردها مسلح کرد.
ترکیه همچنین از شکاف درون کردی در کردستان عراق، یعنی بین حزب دموکرات کردستان (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) و همچنین اختلافات بین حزب دموکرات کردستان و کردهای هم‌وطن آن‌ها در سوریه و ترکیه سود برده است. بااین‌حال، جغرافیا، رقابت منطقه‌ای تاریخی بین ایران و ترکیه و واقعیت میدانی باعث شده که حزب دموکرات کردستان به‌طور طبیعی جذب ترکیه و اتحادیه میهنی کردستان به ایران شود. امروز ترکیه تا حدی از حامیان حزب دموکرات کردستان است، زیرا از میلیاردها دلار انرژی و مبادلات تجاری با اقلیم کردستان استفاده می‌کند.
در بغداد، ترکیه سطح جدیدی از روابط با عراق را ازطریق کابینه فعلی به ریاست مصطفی الکاظمی برقرار کرده است. بغداد به‌نوبه خود از بمباران مداوم مناطق ایزدی نشین توسط ترکیه که نیروهای محلی وفادار به پ‌ک‌ک را هدف قرار می‌دهد، حمایت می‌کند. علاوه بر این، در ژانویه 2021، ترکیه با استفاده از وضعیت عضویت خود در ناتو، رسماً نیروهای خود را در بغداد مستقر کرد و نفوذ بیشتری در این کشور به دست آورد. علیرغم اظهارات گاه‌وبیگاه بغداد در انتقاد از اقدامات ترکیه در داخل مرزهایش، دولت فعلی با رویکرد کلی ترکیه در مورد «مبارزه» این کشور علیه پ‌ک‌ک موافق است. برای بغداد، این یک وضعیت «برد-برد» است: اهرم فشار ترکیه بر کردها.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]به‌عنوان‌مثال، سیاست‌های بغداد همیشه در جهت تضعیف حکومت اقلیم کردستان بوده است – حتی پس از همه‌پرسی استقلال کردستان. کنترل ترکیه بر قلمرو کردستان عراق، بغداد را وادار به انجام هیچ اقدامی جز محکومیت نکرده است. علیرغم خصومت تاریخی بین آنکارا و تهران، این دو قدرت همیشه موافق بودند که بغداد آرزوهای کردها را در هم بشکند. علاوه بر این، یک کردستان ضعیف به معنای یک بغداد قوی‌تر است که منجر به وابستگی بیشتر کردها به دولت مرکزی می‌شود. درعین‌حال، این امر برخلاف ترتیبات فعلی که در آن ترکیه با حکومت اقلیم کردستان و عمدتاً مستقیماً با حزب دموکرات کردستان، معامله می‌کند، بغداد را به تنها طرف معامله با آنکارا تبدیل می‌کند.
به‌طور واقع‌بینانه، بغداد نیز به دلیل اهرم آب ترکیه بر روی این کشور به‌عنوان همسایه بالادست خود، محدودشده است، که عمدتاً به دلیل عدم برنامه‌ریزی دولت‌های پی‌درپی عراق برای آب از سال 2003 است. برای مثال، ترکیه در حرکتی به‌طور موقت آب‌های دجله و فرات را در یک منطقه قطع کرد که بلافاصله عراق را تحت تأثیر قرار داد و به یک مسئله سیاسی تبدیل شد، زیرا کشاورزان در سراسر عراق با کم‌آبی روبرو شدند.
حضور ایران در عراق و حمایت آن از شبه‌نظامیان، ترکیه را به جایگزینی بسیار جذاب‌تر برای دولت کاظمی تبدیل کرده است. ترکیه همچنین نسبت به ایران بسیار نزدیک‌تر به جامعه بین‌المللی است و می‌تواند نسبت به هر قدرت منطقه‌ای دیگر چیزهای بیشتری ارائه دهد. ترکیه در حال حاضر پهپاد در اختیار عراق قرار می‌دهد و بغداد با فشار ایالات‌متحده، قرارداد با روسیه برای خرید جنگنده‌های میگ-29 را در ازای یک توافق برای خرید پهپادهای ترکیه لغو کرده است. علاوه بر این، عراق نیز بازار اصلی کالاهای ترکیه است، زیرا نشانه‌ای تجاری ترکیه حدود 90 درصد از نشانه‌ای موجود در مراکز خرید عراق را تشکیل می‌دهند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]همه این عوامل نشان می‌دهد که نفوذ و دخالت ترکیه در داخل عراق همچنان رو به افزایش است. ترکیه از بسیاری از مسائل داخلی، اقتصادی و سیاسی ناشی از اقتدارگرایی اردوغان رنج می‌برد. بااین‌حال، گسترش (حوزه نفوذ) منطقه‌ای ترکیه به‌ویژه به دلیل فقدان وحدت در جهان عرب، احتمالاً غیرقابل توقف است. ترکیه نیز مانند دیگر قدرت‌های منطقه‌ای علاقه‌مند است که خود را به‌عنوان رهبر جهان اسلام معرفی کند. علاوه بر این، اهمیت جغرافیایی و توسعه نظامی آن در سال‌های اخیر انکار اهمیت آن در منطقه را دشوار می‌کند. حتی در شرایطی که ترکیه در سال آینده با انتخابات روبرو است، سیاست‌های توسعه (حوزه نفوذ) منطقه‌ای آن احتمالاً فراتر از ریاست‌جمهوری اردوغان اگر او دوباره انتخاب نشود ادامه خواهد داشت. با توجه به اینکه احزاب مخالف در ترکیه به وضوح با اردوغان در اکثر مداخلات منطقه‌ای او همسو شده‌اند – به‌خصوص وقتی صحبت از کردها می‌شود – این سیاستی است که کردستان عراق باید درازمدت با آن دست‌وپنجه نرم کند.
نویسنده: یوسف اسماعیل
تاریخ انتشار: 18 می 2022
مترجم: مهدی آشنا
***
لینک متن اصلی:
