اندیشکده راهبردی تبیین – غرب آسیا منطقه ای پرچالش است که سرشار از اتفاقات و رویدادهای سیاسی و امنیتی است. پاکستان نیز که در منطقه‌ای بین جنوب و غرب آسیا واقع شده است یکی از محورهای چالش در منطقه محسوب می‌شود. همسایگان پاکستان در حوزه های سیاسی و امنیتی وارد مسائل مختلفی با این کشور شده اند ضمن آنکه حوادث داخلی چون انتخابات در سال 2018 نیز شکل‌دهنده تحولات خارجی این کشور محسوب می‌شد. این مقاله به مهمترین رویدادها وروندهای سال 1397 پاکستان می‌پردازد و در نهایت هم نمایی کلی از سال آینده‌ی آن ترسیم می‌شود.

الف- تحولات داخلی

در پاکستان چندین بازیگر مهم در سیاست‌گذاری داخلی و خارجی تاثیرگذارند. از جمله این بازیگران می توان اشاره کرد به دولت و نخست وزیری این کشور، ارتش پاکستان، سازمان اطلاعاتی پاکستان و همچنین احزاب سیاسی و گروههای فشار.

1-انتخابات در پاکستان

بر اساس نتایج انتخابات برگزار شده در اواسط سال 2018،  حزب “تحریک انصاف” به رهبری “عمران خان” با به دست آوردن ۱۱۰ کرسی در مجلس ملی پاکستان، از سایر احزاب پیشی گرفت و برنده انتخابات ۲۰۱۸ پاکستان شد و در سایه این نتایج دولت پاکستان را عمران خان و حزب انصاف تشکیل داد. کسی که شعار تغییر در روابط پاکستان با ایران را از اولویت های سیاست خارجی خود اعلام کرده بود، وقتی که پیروز شد، در عمل نتوانست به شعار انتخاباتی خود عمل کند. البته بنا بر برخی گزارش ها، پیروزی حزب انصاف و عمران خان به دلیل حمایت و مهندسی انتخاباتی ارتش پاکستان بوده‌است.

 

 

2-افزایش بودجه ارتش

ارتش پاکستان متشکل از سه نیروی زمینی، هوایی و دریایی است. در سال 2018 به دلیل قطع کمک‌های مالی ایالات متحده آمریکا در تجهیز و گسترش ارتش این کشور، بودجه دفاعی این کشور 20 درصد افزایش داشت که به گفته ژنرال های ارتش پاکستان، این مقدار افزایش، کمتر از حد معمول بود. چرا که ارتش پاکستان معتقد است که زرادخانه این کشور باید همچنان افزایش یابد یا به سطح معینی برسد. با وجود عملکرد خوب ارتش در سطح نظامی، انتقادات زیادی به این ارتش در مورد انتخابات سال 2018 وارد است که هیچ‌وقت پاسخ داده نشده است.

 

ب- تحولات خارجی

گرچه شخص نخست‌وزیر و دولت، عناصری مهم در تعیین خط‌مشی‌های سیاست خارجی در پاکستان هستند، بااین‌حال، هر کشور دارای شرایطی ثابت و تغییرناپذیر است که آمدوشد دولت‌ها، تأثیری در آن‌ها ندارد. پاکستان نیز مانند بسیاری دیگر از کشورها، در شرایطی است که تغییر دولت‌ها، نمی‌تواند تأثیری بسیار چشمگیر را در کوتاه‌مدت در سیاست و روابط خارجی آن ایجاد کند؛ اما به نظر می رسد در سایه رقابت تهران و ریاض، عمران خان سعی دارد نوعی توازن را میان دو کشور ایجاد کند. لذا دولت پاکستان به سمت نگاه مثبت‌تر و سازنده‌تری حرکت می‌کند اگرچه مساله مبارزه با تروریسم و اراده اسلام آباد در این خصوص، برای تهران بسیار مهم است.

1-روابط با عربستان

روابط عربستان و پاکستان، در زمان دولت جیمی کارتر در ایالات‌متحده، به دلیل نیازهای مالی شدید پاکستان در آن برهه، ارتقای قابل‌توجهی پیدا کرد و از آن زمان تاکنون، نیاز مالی اصلی‌ترین عنصر و دلیل تمایل برای ارتقای روابط با عربستان از سوی پاکستان بوده‌است.[1] اولین سفر عمران خان پس از انتخاب شدن، به مقصد عربستان سعودی و امارات متحده عربی بود که به منظور تحکیم روابط با این دو کشور انجام گرفت. وی  شعار نزدیکی به ایران را در دوران تبلیغات انتخاباتی خود سر می داد و پس از روی کار ‌آمدنش نیز محمد جواد ظریف به عنوان اولین مقام سیاسی میهمان در دولت جدید پاکستان به این کشور سفر کرد. اما واقعیت همیشه با شعارها یکسان نبوده است.

پاکستان به لحاظ مسائل مالی و پیوندهای مذهبی به‌عنوان یک کشور اهل سنت رابطه بسیار نزدیکی با عربستان دارد. بخش مهمی از نیروی کار پاکستان در داخل عربستان و بقیه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس حضور دارند و سالانه چندین میلیارد دلار از این منطقه به پاکستان انتقال داده می‌شود که امری حیاتی برای پاکستان است. همراه با وهابی گری، شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی در عربستان یکی از اهرم‌های سیاسی این کشور برای مقابله با ایران است.[2] به نظر می رسد عربستان سعودی برنامه جدی برای ناامن کردن کل ایران نه فقط مرزهای شرقی دارد.

2-روابط پاکستان با ایران

با وجودی که عمران خان پس از پیروزی در اولین سخنرانی خود از بهبود و ارتقاء روابط دوجانبه با ایران سخن گفت اما واقعیت به سمت دیگری پیش رفت و اتفاقات ناخوشایندی در روابط دوجانبه و همچنین در مرز مشترک دو کشور روی داد که شرایط را برای برقراری روابط نزدیک و دوستانه سخت‌تر کرد. برقراری امنیت در مرزها تنها توسط ایران امکان‌پذیر نخواهد بود؛ برای حفظ ثبات در منطقه و تحکیم روابط دوجانبه لازم است که دو طرف اقدامات اساسی در زمینه‌های اقتصادی، نظامی، حقوقی، سیاسی و فرهنگی انجام دهند. چرا که تنها با همکاری و اراده دو کشور و اقدامات سازنده در ایجاد پیوندهای اجتماعی، سیاسی و غیر آن می‌توان به ثبات در مرزها رسید.

پاکستان هرچند که حمایت خود از گروههای تروریستی را تکذیب می کند اما در نهایت اقدام قاطعانه‌ای علیه این گروههای تروریستی نیز انجام نمی‌دهد. این گروهها در طی سال گذشته چندین عملیات تروریستی در داخل خاک ایران و هند انجام داده اند که مورد اخیر آن حادثه تروریستی خاش – زاهدان بود. واقعیت این است که ارتش پاکستان از گذشته تا کنون سیاستی دوگانه را در پیش گرفته است. در این راستا ارتش یک سیاست اعلامی دارد و بر اساس آن در ظاهر به روابط و مناسبات خود دست می زند. اما در سیاست های پنهانی و پشت پرده ارتش پاکستان، شرایط به طور کلی متفاوت است. بر همین اساس واقعیت امر نشان از این دارد که جیش العدل و دیگر گروه‌های تروریستی در خاک پاکستان حضور دارند و از طریق خاک این کشور تجهیز و مسلح می‌شوند و به محض انجام عملیات تروریستی در خاک ایران دوباره به پاکستان فرار می کنند. پس یقینا اگر ارتش پاکستان و دستگاه اطلاعاتی این کشور با این گروه تروریستی همکاری نکنند، حداقل در دستگیری و استرداد آنها به ایران کم کاری فاحش و حتی عمدی دارند. از طرف دیگر، اطلاعات ارتش پاکستان و بخش اعظمی از نیروهای سیاسی این کشور به شدت وابسته به نگاه و حمایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی هستند، لذا واضح و مبرهن است که این دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی در راستای اهداف ریاض و ابوظبی تلاش‌هایی را برای ناامن کردن ایران از طریق تجهیز و حمایت از این گروه ها داشته باشند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

از مسائل مهم دیگر در رابطه ایران و پاکستان، خط لوله گازی صلح است که می‌تواند منافع سه کشور هند، ایران و پاکستان را تامین کند و فضایی برای تداوم و حتی افزایش میزان مناسبات تجاری این کشورها در آینده شود. در سال گذشته یک شرکت چینی قبول کرده‌است فاصله 50 تا 60 کیلومتری خط لوله گازی میان مرز ایران و پاکستان را با سرمایه خود و البته به شکل وام برای پاکستان به سرانجام برساند.[3]

3-روابط با افغانستان

در سال گذشته وضعیت سیاسی در دولت مرکزی کابل به قدرت گیری بیشتر طالبان انجامید. به گونه ای که اکنون کابل هم از حملات طالبان در امان نیست. پس در نگاهی کلی سال 2018 سال پیروزی نسبی برای گروه طالبان و شکستی نسبی برای دولت کابل بود.  این روند برای روابط افغانستان و پاکستان اتفاق خوبی نبود چرا که افغانستان معتقد است که طالبان تحت حمایت پاکستان فعالیت می‌کند. برخی معتقدند که علت اصلی تنش میان پاکستان و آمریکا مساله افغانستان است.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

4-روابط با هند

تنش میان هند و پاکستان از چندسال پیش به علت خشونت های کشمیر و حمله شبه نظامیان به پایگاه ارتش در شمال هند افزایش‌یافته‌است. هند، پاکستان را حامی تروریسم و گروههای شبه نظامی ضد هند می‌داند، اما پاکستان همواره نقش خود را در حملات تروریستی علیه هند رد می کند و هند را به ایجاد ناآرامی در استان بلوچستان خود متهم می‌کند.[4]

اوایل آبان ماه 97 ارتش پاکستان یک مقر فرماندهی و چند مرکز نظامی ارتش هند در منطقه پونچ را با استفاده از خمپاره بمباران کرد. هند نیز متقابلا مرکز فرماندهی ارتش پاکستان در منطقه کشمیر تحت کنترل اسلام آباد را مورد هدف قرار دادند. چندی پیش نیز هند حمله جدیدی را به مواضع نظامی پاکستان ترتیب داد که متعاقبا مقامات پاکستان نیز اعلام نمودند که آماده پاسخگویی به هر گونه تجاوز نظامی به این کشور هستند. همین مساله تنش میان روابط دو کشور را بیش از پیش کرد. هند که از حمله یک گروه شبه نظامی به ارتشیان خود عصبانی بود، با جنگنده به برخی مناطق مورد ادعای پاکستان در کشمیر حمله کرد و ارتش پاکستان هم یک جنگنده هندی را ساقط و خلبان آن را به اسارت گرفت.

5-پاکستان و چین

در سال گذشته چین به دنبال افزایش سرمایه گذاری در پاکستان بود. چینی ها به دنبال پروژه‌هایی چون احداث خط ریلی، خط لوله گازی و یا پیگیری به سرانجام رساندن کمربند مهم و استراتژیک خود یعنی جاده ابریشم بودند. یعنی پروژه‌هایی که سرمایه گذاری بلند مدت در حدود 5 تا 10 میلیارد دلاری چین در پاکستان را بدنبال داشت.

 

ج- دورنمای پاکستان در سال 98

احتمال دارد که در سال 98 پاکستان شرایطی را برای افزایش سطح روابط تجاری با ایران فراهم آورد. البته مساله تحریم‌های ایران هم مطرح است و باید دید که آیا پاکستان در سایه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، ریسک افزایش منابسات تجاری با تهران را خواهد پذیرفت؟ در این راستا پاکستان یا باید خود را به شکل کامل در اختیار برنامه‌های آمریکا و شخص ترامپ در منطقه قرار دهد که یکی از این برنامه‌ها قطع مناسبات تجاری و حتی سیاسی همسایگان ایران با تهران به منظور منزوی کردن آن است، یا باید اسلام‌آباد فکری جدی برای پیدا کردن جایگزینی در مناسبات خود با آمریکا داشته باشد که می‌توان به ایران، چین و روسیه و تا حدی اروپا اشاره داشت. از این رو تحولات و رفتارهای پاکستان در سال 98 این مسیر و انتخاب اسلام‌آباد را روشن خواهد کرد.[5] 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

از آن سو چینی‌ها قبول کرده‌اند خط لوله گاز شرق پاکستان به منطقه سین کیانگ را هم توسعه دهند. پس این فرصت‌هایی که در همین سال 97 شکل گرفته است می تواند بستر خوبی برای تقابل با تحریم های آمریکا در سال 98 به ایران بدهد. حال این که ایران از این فرصت‌ها چگونه استفاده می‌کند، بحث دیگری است، اما واقعیت امر این است که بستر برای توسعه مناسبات ایران با منطقه شبه قاره مهیا است.

از طرف دیگر با نزدیک‌تر شدن روابط اسلام‌آباد و ریاض، بسترها برای فعالیت بیشتر گروه‌ها و سازمان‌های تروریستی در شرق کشور بیش از پیش فراهم خواهد شد. پس در این صورت پاکستان نقش بسیار تعیین کننده ای دارد. اما اگر به هر دلیلی اسلام آباد جانب ائتلاف ضد ایرانی را بگیرد که از شواهد امر هم چنین پیداست، یقیناً رابطه ایران و پاکستان در آینده تیره خواهد شد.[6]

 از این رو سیاست مبهم و سست پاکستان در برخورد با ناآرامی‌های موجود در مرزها، تقویت روابط با عربستان در مقابله با ایران و بی‌توجهی به پیوندهای مشترک همسایگی، سیاست‌گذاری‌های دقیق و قاطعی را از جانب ایران می‌طلبد.

 

منابع

1- جذابیت پاکستان برای عربستان، پایگاه خبری تحلیلی تلکسیران، در تاریخ 2 اردیبهشت 1397، قابل بازیابی در 

www.telexiran.com/news.

2- طالبی، معصومه، ناامنی در مرز ایران و پاکستان؛ علل و راهکارها، اندیشکده راهبردی تبیین، 8 خرداد 96، قابل بازیابی در سایت:

  www.tanyincentr.ir/19363

3-ملازهی، پیرمحمد، تبلور منافع اقتصادی ایران، هند و پاکستان با خط لوله گازی صلح، سایت دیپلماسی ایرانی، در تاریخ 13 آذر 1397، قابل بازیابی در

www.irdiplomacy.ir/fa/news/1980434

4-ارتش هند به پاکستان درباره نفوذ شبه نظامیان هشدار داد،  سایت اقتصاد نیوز، در تاریخ 7 آبان،1397، قابل بازیابی در

www.eghtesadnews.com

5- ملازهی، پیشین.

6-احتمال پیوستن پاکستان به ائتلاف اسرائیل، آمریکا و عربستان علیه ایران با سفر بن سلمان به پاکستان، پیشین.