اندیشکده راهبردی تبیین – بازگشت یک فلسطینی به سرزمین اش، رویای اوست که این رویا را به هر کجا که رفته باشد با خود می برد. حتی اگر تمام تابعیت های دنیا به او داده شده  باشد، او منتظر روزی می ماند -که البته ایمان دارد حتما نزدیک است-که در آن او، فرزندانش یا نوادگانش به دیاری برمی گردند که توسط پروژه استعماری جریان اشغالگر صهیونیستی از آن مجبور به مهاجرت شده اند . از سرزمین شان طردشان کردند و به جای آن ها از اقصی نقاط جهان مهاجرینی را ساکن این سرزمین کردند که نه به تاریخ و نه به تمدن آن هیچ تعلقی ندارند.موضوع بازگشت پناهندگان فلسطینی نزد همه ی جریانات سیاسی فلسطینی از اهمیت زیادی برخوردار است، از جمله آنهایی که راه حل مذاکره را در پیش گرفتند. همه این مسئله را یک عنصر اساسی ملی می دانند که به هیچ وجه نمی توان از آن کوتاه آمد‌.[1]

دشمن صهیونیستی و ایالات متحده آمریکا این حق را – حقی که قراردادها و پیمان نامه های سازمان ملل بر آن تاکید کرده است- به مثابه تهدیدی علیه وجود دولت شان می بینند و رهبران این رژیم به تکرار این گزاره که محال است روزی بازگشت پناهندگان فلسطینی را بپذیرند، عادت کرده اند[2]. چون به نظرشان این برگشت باعث می شود دولت یهود به زودی توسط اعراب و مسلمانان از بین برود و سپس هویت دولت شکل گرفته در این سرزمین را تغییر دهند. تصویب قانون ناسیونالیستی در کنست رژیم صهیونیستی نشانه ای واضح بر تاکید این رژیم بر این موضوع است که این دولت فقط و فقط برای یهودیان است[3]. همان طور که معامله برنامه ریزی شده ی قرن که اجرای آن نزدیک است اشاره می کند _ بنابر اخباری که از آن به بیرون درز پیدا کرده است_ که بازگشتی برای پناهنگان وجود ندارد[4].

شکل گیری ایده راهپیمایی بزرگ بازگشت

در ابتدای امر فلسطینیان گمان می کردند که مهاجرت  آن ها حداکثر یک هفته طول می کشد ، بعد از آن ارتش های عربی می آیند و این رژیم را از بین می برند و پناهندگان فلسطینی را به خانه هایشان باز‌می‌گردانند. اما ارتش عربی شکست بدی خورد و فلسطینیان پناهنده و بی‌خانمان در اردوگاه‌های پناهندگی بیش از هفتاد سال ماندگار شدند.بر این اساس ایده ای بین بعضی از فعالین فلسطینی‌ بروز کرد مبنی بر اینکه «اگر ما در حال حاضر از شکست اسرائیل و پاک کردن آن از صفحه روزگار عاجزیم چرا سعی نکنیم حداقل حق بازگشت را محقق کنیم». به خصوص که این حق در قطعنامه های سازمان ملل به رسمیت شناخته شده است و اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان نیز آن را تایید کرده اند[5].

 

 

برمبنای این تصور،  این فعالین ایده راهپیمایی بزرگ بازگشت را این گونه طرح کردند که تعداد زیادی از پناهندگان فلسطینی در مرز‌ها تجمع کنند و به این فعالیت های صلح آمیز ادامه دهند تا نگاه های جهان را به موضوع پناهندگان و حق آنها در بازگشت به سرزمین شان جلب کنند، سپس در فرصت مناسبی که به دست می آید، به زمین های خود برگردند[6].

احزاب و گروه های مقاومت فلسطینی پیگیری اجرایی شدن این ایده را که در ابتدا توسط فعالان فلسطینی مستقل مطرح شده بود، بر عهده گرفتند و یک کمیته برای مدیریت این راهپیمایی بنام «الهیئه الوطنیه العلیا لمسیره العوده الکبری» تشکیل شد. در کنار گروه های مقاومت، انجمن های مدنی و گروه های جوانان در مدیریت این کمیته شرکت کردند، اما سیطره گروه های مقاومت بر این کمیته واضح بود.بالاخره و بعد از مدتی این راهپیمایی در 30 مارس 2018، سالگرد «روز زمین» آغاز شد. روز زمین انتخاب شد بخاطر جایگاه ویژه ای که در فکر و حافظه ی فلسطینیان دارد. بنابراین ده ها هزار از آوارگان فلسطینی در پنج مکان کنار مرز غزه با مناطق اشغالی تجمع کردند، هر مکانی از این پنج مکان را یک استان از پنج استان غزه نمایندگی کرد. معمولا اوج این تظاهرات در روز جمعه رقم می خورد.فعالیت ها در این تظاهرات بر عهده دو گروه بوده است. گروه اول فعالیت های مردمی_فرهنگی است که بر حق بازگشت به زمین تاکید می کند و گروه دوم که در کنار مزرها مستقر هستند، مسئول درگیری مستقیم با سربازان صهیونیستی هستند. برای تنظیم و مدیریت این درگیری مستقیم، تعدادی از گروه های جوانان تشکیل شده اند که مهمترین این گروه ها:

گروه لاستیک (وحده الکاوشوک): مسئولیت این گروه آتش زدن لاستیک  ماشین ها تا دود غلیظ ایجاد کنند و این دود مانع دیدن سربازان صهیونیستی شود که توان تیراندازی آن ها را به میزان زیادی کاهش می دهد.

گروه فرزندان الزواوی (وحده ابناء الزواوی)[7]: مسئولیت این گروه فرستادن بادبادک و بالون های آتش زا است که عامل اتش زدن باغ های شهرک نشینان بوده است و به آنها خسارت مالی وارد می کنند.

گروه اعصاب خردکن شبانه (وحده الارباک اللیلی): فعالیت های این گروه در شب ها متمرکز است و با ایجاد آتش وانفجار باعث می شود زندگی در شهرک های نزدیک غزه پرالتهاب باشد.

 

نتایج راهپیمایی تا این لحظه

در ابتدا، ایده اصلی راهپیمایی بزرگ بازگشت بر اساس طرح فعالان و جوانان مستقل، بر این اساس بود که تجمع صدها هزار آواره غیر مسلح کنار مرز زیر نظر شبکه های رسانه بین المللی و انجمن های حقوق بشر باعث می شود دشمن نتواند با خشونت بیش از حد با این آوارگان غیر مسلح برخورد کند و بالاخره مجبور می شود اجازه بدهد این آوارگان به خانه های خود برگردند. اما در واقع، عکس این اتفاق افتاد. دشمن با خشونت بیش از حد برخورد کرد و تیراندازان خود را کنار مرز مستقر کرد که به تظاهرکنندگان از جمله کودکان، زنان، خبرنگاران و امدادگران تیراندازی می کردند. این حملات و جنایان در مقابل لنز دوربین شبکه های بین المللی انجام می شود بدون اینکه وجود این دوربین ها برای آن بازدارنده باشد. تا تاريخ 29 مارس 2019 تعداد شهدا به 266 نفر و تعداد زخمی ها 30 هزار رسید، که 136 زخمی قطع عضو شده اند[8].

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

درست است که تا الان اهداف اعلام شده برای راهپیمایی بازگشت محقق نشده است و آوارگان فلسطینی به خانه های خود بازنگشته اند، اما تاثیر آن بر روحیه مردم فلسطین و زنده نگه داشتن حق بازگشت به زمین خود در دل فلسطینیان مخصوصا نسل جوانانی که تا حالا فلسطین را ندیده اند، قابل انکار نیست. در واقع این راهپیمایی ها به  وسیله ای برای نزدیک شدن به زمین های اشغالی، دیدن زیبایی آن و نفس کشیدن هوای آن تبدیل شده است.همچنین راهپیمایی بزرگ بازگشت ابزار فعالی در مقابله با معامله قرن محسوب می شود. براساس اطلاعات افشا شده، یکی از اهداف اصلی معامله قرن حذف کامل حق آوارگان فلسطینی به بازگشت به زمین خود است. آوارگان فلسطینی با حضور فعال خود در این راهپیمایی بر این مساله تاکید کردند که به هیچ وجه اجازه نمی دهند این حق، از بین برود.علاوه بر این، در زمینه تاثیر روی افکار عمومی جهان، این راهپیمایی گام مناسبی بود. جهانی که در حال فراموش کردن این موضوع بود که نزدیک به 8 میلیون فلسطینی به مدت 70 سال آواره هستند. فلسطینیان با شرکت کردن در این راهپیمایی به جهان یادآوری کردند که بازگشت به سرزمین شان حق مسلم آن هاست[9]. اوج این تاثیر در مصوبه شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد رقم خورد. در این مصوبه استفاده ارتش صهیونیستی از خشونت بیش از حد در مقابل تظاهر کنندگان غیر مسلح محکوم شد. درست است این مصوبه فقط جنبه صوری دارد و هیچ اقدام عملی بر اساس آن انجام نمی شود، امّا گام بزرگی برای تاثیر روی افکار عمومی جهان محسوب می شود[10].

 

انتقادات

مانند هر کار انقلابی آزادسازی ای، راهپیمایی بازگشت نیز به بازنگری و ارزیابی اهداف، نتایج، امکان تحقق آن، وسایل مناسب برای رسیدن به این اهداف، به تناسب این اهداف با هزینه  ها نیاز دارد. این بازنگری ها، ارزیابی ها و حتی انتقادات در مدت اخیر از طرف برخی از فعالان فلسطینی به گوش می رسد که می توان این انتقادات را در دو بخش دسته بندی کرد:

انتقاد بر ایده راهپیمایی بازگشت : منتقدان ایده راهپیمایی بزرگ بازگشت می گویند فرضیه ای که مطرح کنندگان این ایده ارائه کردند که معتقد است تجمع صدها هزار آواره فلسطینی به صورت مسالمت آمیز کنار مرز و جلوی دوربین های شبکه های بین المللی باعث می شود دشمن را ناچار می کند اجازه دهد این آوارگان به خانه هایشان برگردند، فرضیه نادرستی است. به نظر آنها در این مسئله حساس مثل بازگشت آوارگان که امنیت رژیم صهیونیستی را از لحاظ استراتژیک تهدید می کند، دشمن حاضر است از حد اکثر خشونت علیه آوارگان غیر مسلح استفاده کند و در واقع این اتفاق افتاده است و عکس العمل جهان بیشتر از محکومیت ظاهری که نتیجه عملی به خصوصی ندارد، فراتر نخواهد رفت.همچنین، این منتقدان سؤالی در مورد مرحله بعد از این بازگشت فرض شده مطرح می کنند. اینکه آیا این آوارگان که به سرزمین خود برگشته اند،  به عنوان شهروند در رژیم صهیونیستی مورد قبول قرار می گیرند؟! آیا به تابعیت رژیم صهیونیستی را که مثل فلسطینیان زمین های اشغالی 1948 به آنها تحمیل خواهد شد، قبول خواهند کرد؟!در ادامه انتقاد ایده این راهپیمایی گفته می شود که در یک جبهه مثل جبهه غزه که مقاومت آن از تسلیح خوبی نسبت به جبهه های دیگر مثل کرانه باختری برخوردار است و مردم غزه برای رسیدن به این سطح تسلیح هزینه سنگینی پرداخت کردند، در چنین جبهه جایز نیست جوانان با دست خالی و بدون هیچ سلاح مؤثری در مقابل سربازان مسلح دشمن بایستادند و این سربازان به راحتی آنها را شهید و زخمی کنند، بلکه فرستادن این جوانان بعد از تسلیح کردنشان برای انجام عملیات مقاومت مؤثری و وارد کردن خسارت جانی و مادی به دشمن، خدمت بیشتری به پروژه ملی در آزاد سازی و برگشت خواهد داشت.

انتقاد بر روش انجام ایده: مقاله های برخی نویسنده های فلسطینی مخصوصا در شبکه های اجتماعی پر از انتقاد بر روش عملی کردن ایده راهپیمایی بزرگ بازگشت است. بيشتر این انتقادات از سمت فعالان مستقلی است که در ابتدا صاحب این ایده بودند. بیشتر این فعالان صراحتا اعلام کردند این راهپیمایی، مشابه راهپیمایی نیست که به آن دعوت کردند. انتقادهای این فعالان در دو نکته خلاصه می شوند[11]:

الف-تحریف هدف: این فعالان معتقدند سیطره گروه ها و احزاب فلسطینی مخصوصا جنبش حماس بر این راهپیمایی باعث شد هدف این راهپیمایی از بازگشت آوارگان به برداشتن محاصره بر غزه و حکومت حماس در آن تحریف شود. راهپیمایی از تشدید یا تخفیف فعالیت های آن بر حسب تشدید یا تخفیف محاصره، یا با توقف بعضی فعالیت ها در مقابل اجازه ورود پول قطری به حکومت حماس در غزه، یا در مذاکرات غیر مستقیمی که بین دشمن و حماس توسط وزارت اطلاعات مصر اداره می شود، از همه این نکته ها مشخص بود که هدف حماس از این راهپیمایی برگشت آوارگان نیست بلکه شکست محاصره است.درست است شکست محاصره علاوه بر جنبه ملی_مقاومتی که دارد جنبه انسانی_اخلاقی نیز دارد، اما صراحت و صداقت با مردم در اهداف واقعی راهپیمایی، مخصوصا هزینه سنگینی که در این راهپیمایی پرداخت شده است، اهمیت فراوانی در رسیدن به این اهداف دارد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

ب-مسالمت آمیز: فعالان همچنین به فعالیت های درگیری مستقیم با دشمن انتقاد وارد می کنند. بر حسب نظر آن ها، فعالیت هایی چون بالن های اتش زا، خردکن شبانه، مولوتوف و … بر خلاف ایده اصلی راهپیمایی است. با اینکه این فعالیت های مقاومت کاملا مشروع است، اما به نظرشان این فعالیت ها در جذب افکار عمومی جهانی که یکی از اهداف اصلی راهپیمایی بود، کمک نمی کنند. علاوه بر این، درگیری مستقیم و خشن با سربازان دشمن باعث بیشتر شدن تعداد شهدا و زخمی هایی می شود که در شرایط محاصره شدید غزه قادر به تحمل آن نیستند.

 

جمع بندی

راهپیمایی بزرگ بازگشت یک حلقه از حلقه های طولانی مسیر ملی فلسطینیان به سمت آزادی و بازگشت به وطن خود محسوب می شود. این حلقه در شرایط منطقه‌ای و بین المللی خیلی سخت و حساس برای مسئله فلسطین رقم خورد. زنده نگه داشتن روحیه مبارزه بین فلسطینیان مخصوصا نسل جوانان و ایجاد یک عامل مردمی برای مقابله با معامله قرن، شاید مهمترین دستاورهای راهپیمایی تا این لحظه باشند. طبیعی است مثل همه مرحله های مبارزه مردم فلسطینی، دیدگاه های متفاوتی در جامعه فلسطینی برای ارزیابی این راهپیمایی وجود دارد.

چالش های متعددی در مسیر رسیدن راهپیمایی بزرگ بازگشت به اهداف خود وجود دارد. روشن کردن هدف واقعی راهپیمایی برای مردم و منتقل کردن ایده راهپیمایی به همه محل های حضور آوارگان فلسطینی مخصوصا مناطقی  که مقاومت منظم و مسلح -مثل کرانه باختری و اردن- ندارند، شاید مهمترین چالش های راهپیمایی بزرگ برگشت باشند.

 

منابع

[1] منظمة التحرير الفلسطينية: لا بديل عن حق العوده> صحیفه الاتحاد،  منتشر شده در تاریخ 14 می 2011، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.alittihad.ae/article/46180/2011/

[2]  الاذاعة الاسرائيلية: نتنياهو يرفض حق العودة للفلسطينيين> المدی،  منتشر شده در تاریخ 18 فوریه2014، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.almada.org/%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A5%D9%82%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%8A%D8%A9/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B0%D8%A7%D8%B9%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88-%D9%8A%D8%B1%D9%81%D8%B6-%D8%AD%D9%82-%D8%A7

[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «قانون دولت-ملت یهود؛ ماهیت، چالش‌ها و پیامدها

»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 6 مرداد ۱۳۹7، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/27195

[4]  صفقة القرن.. إلغاء حق العودة ومصطلح احتلال> الجزیزه،  منتشر شده در تاریخ 19 آوگست 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.aljazeera.net/news/presstour/2018/8/19/%D8%B5%D9%81%D9%82%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86-%D8%A5%D9%84%D8%BA%D8%A7%D8%A1-%D8%AD%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%88%D8%AF%D8%A9-%D9%88%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%AD-%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84

[5]  نص القرار رقم 194.. العودة والتعويض> الجزیزه، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.aljazeera.net/specialfiles/pages/687fa8cf-97ba-44c2-870a-068033ae29f5

[6] برای مطالعه بیشتر ر.ک احمد ابو رتیمه: < مسيرة العودة.. لدي حلم> عربي21،  منتشر شده در تاریخ 18 آوریل 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://arabi21.com/story/1087598/%D9%85%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%88%D8%AF%D8%A9-%D9%84%D8%AF%D9%8A-%D8%AD%D9%84%D9%85#author_993

[7] اسم این گروه به افتخار شهید تونسی الاصل محمد الزواری انتخاب شده­است. شهید محمد الزواری مسؤول برنامه پیشرفت سازی بهبادها در شاخه نظامی حماس “کتائب القسام” بوده و در سال 2016 در تونس به دست موساد ترور شد، اطلاعات بیشتر در پیوند زیر:

http://hamas.ps/ar/post/6570:

[8]  الصحة تنشر إحصائية شهداء وجرحى مسيرات العودة بغزة> الرساله،  منتشر شده در تاریخ 29 مارس 2019، قابل بازیابی در پیوند زیر:

  https://alresalah.ps/post/197589

[9]  نفوجراف: عدد اللاجئين الفلسطينيين في العالم في بداية سنة 2017> الزیتونه،  منتشر شده در تاریخ 31 مارس 2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.alzaytouna.net/2017/03/21

 

[10]  مجلس حقوق الإنسان يدين استخدام إسرائيل “للقوة المميتة” في احتجاجات غزة> رویترز،  منتشر شده در تاریخ 22 مارس 2019، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://ara.reuters.com/article/topNews/idARAKCN1R310Q

[11] برای مطالعه بیشتر ر.ک احمد ابو رتیمه: < ضروره تصویب مسیره العوده> عربي21،  منتشر شده در تاریخ 11 جولای 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://arabi21.com/story/1107879