اندیشکده راهبردی تبیین- ارتش و کمیتههای مردمی یمن اوایل تیرماه (ژوئن ۲۰۲۰) پس از مدتها خویشتنداری، هشدار و تهدید به انجام عملیاتهای سنگین و دردآور علیه اهداف نهگانه حاکمیتی و غیراقتصادی، در نهایت به دلیل تداوم تجاوز و محاصره، با بکارگیری حجم قابل توجهی از پهپادهای تهاجمی صماد ۳، موشکهای بالستیک و کروز ذوالفقار و قدس، نمادهای نظامی و حاکمیتی عربستان را در قالب عملیات موسوم به «بازدارندگی چهارم» در هم کوبیدند. در این نوشتار ضمن بررسی اجمالی عملیاتهای بازدارندگی انصارالله، تفاوت عملیات بازدارندگی چهارم با سه عملیات پیشین و همچنین واکنش ائتلاف سعودی و آمریکا به این عملیات و نهایتاً تاثیر این عملیات بر جنگ علیه یمن بررسی میشود.
مروری اجمالی بر عملیاتهای بازدارندگی انصارالله
از عملیات بازدارندگی اول تا عملیات بازدارندگی چهارم، ۱۰ ماه میگذرد. عملیات بازدارندگی نخست ۱۷ اوت ۲۰۱۹ انجام شد؛ زمانی که پهپادهای ارتش و کمیته های مردمی یمن میدان نفتی «الشیبه» وابسته به شرکت آرامکو واقع در جنوب شرق عربستان را در حدود ۱۰ کیلومتری مرزهای امارات هدف قرار دادند. این میدان نفتی بیش از یک میلیارد بشکه ظرفیت ذخیره نفتی دارد. این حملهها در ۱۰ کیلومتری مرز عربستان سعودی و امارات متحده عربی انجام شد و هشدار ارتش و کمیتههای مردمی یمن به امارات نیز بود. پس از این حملهها میزان مداخله امارات در جنگ علیه یمن کاهش داشته و امارات بیشتر به سمت درگیریهای درون ائتلافی با عربستان سعودی و حمایت از مزدوران خود در یمن حرکت کرد.
۱۴ سپتامبر سال ۲۰۱۹ میلادی دومین عملیات بازدارندگی انجام شد که طی آن تأسیسات نفتی آرامکو در بقیق و خریص در شرق عربستان با ۱۰ پهپاد هدف گرفت و به نیمی از تولیدات نفتی عربستان آسیب وارد کرد و قیمت نفت نیز حدود ۱۸ درصد افزایش یافت. «بقیق» به قول عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، قلب صنایع نفتی این کشور است و در واقع انصارالله و ارتش یمن قلب صنایع نفتی عربستان را هدف حملههای خود قرار دادند. یکی از مهمترین آثار این حمله این بود که موجب شد محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نتواند بخشی از سهام آرامکو را که برای نجات اقتصاد کشورش به آن احتیاج داشت، بفروشد. (Ansarollah, 24 June 2020)
پنج ماه بعد از عملیات بازدارندگی دوم، عملیات بازدارندگی سوم در فوریه ۲۰۲۰ انجام شد و این بار ارتش و کمیتههای مردمی یمن با دو فروند موشک بالستیک قدس، دوازده پهپاد “صماد-۳” و موشکهای بالستیک و دوربرد “ذوالفقار” شرکت آرامکو و اهدف حساس دیگر در “ینبع”، واقع در غرب عربستان را هدف قرار داد. این حمله در واکنش به جنایت ائتلاف سعودی علیه استان الجوف یمن انجام شد. ائتلاف سعودی در حمله به الجوف ۳۵ نفر از جمله ۲۶ کودک را کشته و ۲۳ نفر از جمله ۱۸ کودک را زخمی کرده بود. این حمله نشان داد ارتش و کمیتههای مردمی یمن به جنایتهای ائتلاف سعودی، پاسخ متقابل میدهند.
عملیات بازدارندگی چهارم ژوئن ۲۰۲۰ انجام شد. عملیات اخیر که به شکلی حساب شده و با مجموعهای از پهپادهای صماد ۳، موشکهای کروز و بالستیک در چهار موج پیاپی انجام شد، حامل پیامهای مهمی بود از جمله اینکه هدفگیری اماکن حساس نظامی و اطلاعاتی در پایتخت عربستان نشان میدهد هدفگذاری انصارالله از سطح هشدار یا اهداف اقتصادی فراتر رفته، نابودی بانک اهداف جدیدِ غیراقتصادی را در دستور کار دارد. (اندیشکده تبیین، ۴ تیر ۱۳۹۹)
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
بررسی مشابهتها و تفاوتهای سه عملیات قبلی بازدارندگی با عملیات چهارم
سه عملیات پیشین بازدارندگی با عملیات چهارم شباهتها و تفاوتهایی دارد. مهمترین شباهت این عملیاتها، ماهیت تدافعی و بازدارنده آن و همچنین عمق بیش از ۱۰۰۰ کیلومتری انجام عملیات است. عملیات نخست در عمق ۱۲۰۰ کیلومتری عربستان سعودی انجام گرفت و برای نخستین بار بود که پهپادهای یمنی تا عمق ۱۲۰۰ کیلومتری عربستان پرواز میکردند. عملیات دوم در عمق ۱۰۵۰ کیلومتری و عملیات سوم نیز در عمق ۱۰۰۰ کیلومتری عربستان انجام شد. در عملیات چهارم نیز علاوه بر مناطق مرزی یمن با عربستان، ریاض پایتخت این کشور نیز هدف حملات موشکی قرار گرفت که بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر با صنعا، پایتخت یمن فاصله دارد.
عملیات بازدارندگی چهارم، تفاوتهای مهمی نیز با سه عملیات پیشین داشته است.
به لحاظ ابزار، دو عملیات نخست با ۱۰ پهپاد و عملیات سوم با ۱۲ پهپاد از نوع صماد ۳ و دو موشک از نوع موشکهای بالدار قدس و موشک بالستیک ذوالفقار انجام شد. عملیات چهارم نیز با پهپادهای صماد ۳ که بین ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلومتر برد دارد و موشکهای قدس و ذوالفقار انجام شد.
به لحاظ جغرافیایی، دو عملیات اول و دوم شرق عربستان را هدف قرار داد و عملیات سوم در غرب عربستان انجام شد. عملیات چهارم هم مناطق مرزی عربستان سعودی با یمن و هم پایتخت عربستان سعودی را هدف قرار داد.
به لحاظ هدف، سه عملیات نخست علیه تاسیسات اقتصادی عربستان سعودی انجام شد، اما عملیات بازدارندگی چهارم، اهداف غیراقتصادی و نمادهای مهم نظامی و حاکمیتی سعودیها مانند وزارت دفاع، مرکز استخبارات و پایگاه هوایی سلمان در ریاض را هدف قرار داد که محل حضور تعداد قابل توجهی از نیروها و کارشناسان نظامی آمریکایی بوده و از دیوار حفاظتی ویژه و محکمی برخوردار هستند. همچنین در این عملیات برخی مواضع عربستان در جیزان و نجران هم هدف حملات قرار گرفت. به عبارتی، این عملیات به یک جغرافیا محدود نشد بلکه اماکن متعدد در جغرافیای مختلف (ریاض، جیزان و نجران) هدف قرار گرفت. این عملیات اجرایی شدن تهدیدهای گذشته انصارالله و ارتش یمن مبنی بر هدف قرار دادن «عمق» عربستان سعودی در صورت تداوم حملات علیه یمن بود. (Al-Hadheri, 25 June 2020)
عملیات چهارم به لحاظ پیام درونی خود نیز متفاوت از سه عملیات گذشته بود. این عملیات نشان داد هیچ نقطهای در عربستان وجود ندارد که از تیررس نیروهای انصارالله خارج باشد. “محمد البخیتی”، عضو شورای سیاسی انصارالله یمن در این خصوص گفت عملیات بازدارندگی چهارم توانایی یمن برای حمله به اهداف در عمق خاک عربستان را نشان میدهد. در همین حال، عملیات بازدارندگی چهارم نشان داد «گفت و گو» و «مذاکره» با آل سعود عملاً دستاوردی نخواهد داشت. یمنیها از فوریه ۲۰۲۰ تا کنون یعنی به مدت ۴ ماه حمله گستردهای علیه عربستان انجام ندادند تا حسن نیت خود را برای ایجاد آتش بس و پایان دادن به جنگ نشان دهند، اما آل سعود با وجود ادعای آتش بس، به حملات روزانه خود علیه مناطق مختلف یمن ادامه داد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
واکنش عربستان سعودی و امارات به عملیات بازدارندگی چهارم
عملیات بازدارندگی چهارم، هدف قرار گرفتن نمادهای نظامی و حاکمیتی عربستان سعودی از سوی انصارالله یمن بود. بنابراین، آل سعود در واکنش به این عملیات که ضربه نظامی و حیثیتی سنگینی برای این کشور رقم زد، مدعی شد این عملیات را ناکام ناکام گذاشته است. حکومت سعودی مدعی شد همه موشکها و پهپادهای یمنی را سرنگون کرده است. این ادعا در حالی است که منابع خبری از شنیده شدن صدای انفجارهای شدید در شمال ریاض، پایتخت عربستان خبر دادند. منابع غیررسمی نیز از زخمی شدن چند نیروی اطلاعاتی عربستان در حملات انصارالله یمن خبر دادند. سعودیها این تاکتیک را در عملیات بازدارندگی دوم نیز به کار گرفته بودند، اما نهایتاً مجبور شدند به این عملیات اعتراف کنند. (روزنامه کیهان، ۳ تیر ۱۳۹۹) در همین حال، آل سعود اعلام کرد این عملیات علیه غیرنظامیان انجام شد و نقض آشکار قوانین بینالمللی است. این ادعای آل سعود در حالی است که بیش از ۱۰۰ هزار یمنی به طور مستقیم و غیرمستقیم طی ۶۴ ماهه گذشته در اثر جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن کشته شدند.
دولت امارات نیز به عملیات بازدارندگی چهارم واکنش نشان داد و اعلام کرد که امارات در کنار عربستان برای مقابله با هر گونه تهدید علیه امنیت و ثبات این کشور و نیز حمایت از تصمیمات ریاض جهت حفظ امنیت و سلامت شهروندانش قرار دارد. وزارت خارجه امارات همچنین مدعی شد استمرار چنین حملاتی ماهیت خطراتی که منطقه را تهدید میکند، نشان میدهد و دلیل دیگری بر تلاش «حوثیها» برای تضعیف امنیت و ثبات منطقه است. (خبرگزاری دانشجو، ۳ تیر ۱۳۹۹) ادعای امارات درباره حمایت از امنیت و ثبات عربستان سعودی در حالی است که اختلاف میان ابوظبی و ریاض در جنوب یمن بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته و شبهنظامیان وابسته به امارات موفق شدند کنترل نهادهای دولتی و نظامی در عدن و جزیره سقطری را از دولت مستعفی که تحت حمایت عربستان قرار دارد، در اختیار گیرند. میتوان گفت این واکنش امارات به عملیات بازدارندگی چهارم بیش از هر چیزی بیانگر افزایش هراس و نگرانی ابوظبی از چنین عملیاتهای یمنیها است زیرا در اهداف نهگانه ارتش و کمیته مردمی یمن، ۶ هدف در عربستان سعودی و ۳ هدف نیز در امارات قرار دارد.
واکنش آمریکا در قبال حمله انصارالله به پایگاه هوایی سلمان
عملیات بازدارندگی چهارم نخستین عملیات یمنیها علیه عربستان سعودی پس از اعلام آمریکا در آوریل ۲۰۲۰ مبنی بر خارج کردن سامانه پاتریوت و شماری از نظامیان خود از پایگاه هوایی سلمان در ریاض است. در واقع، ناکارآمدی سامانه پاتریوت در هدفگیری موشکها و پهپادهای یمنی پیش از این ثابت شده بود. پس از عملیات بازدارندگی چهارم، آمریکاییها واکنش متفاوتی نشان دادند. سفارت آمریکا در عربستان ضمن محکوم کردن این حملات و بر خلاف ادعای دولت سعودی، حملات موشکی و پهپادی به ریاض را تایید کرد. در عین حال، سفارت آمریکا در عربستان به شهروندان خود هشدار داد اقدامات احتیاطی را در پیش گیرند. روزنامه صهیونیستی جروزالم پست، این بیانیه سفارت آمریکا را «بیسابقه» خواند. (روزنامه کیهان، ۳ تیر ۱۳۹۹)
- پیشبینی آینده تحولات یمن
با توجه به عملیاتهای چهارگانه بازدارندگی یمنیها علیه عربستان سعودی، درباره آینده تحولات یمن میتوان دو سناریو زیر را مطرح کرد:
- ادامه جنگ و بمباران ائتلاف سعودی علیه مناطق مختلف یمن
اگرچه آل سعود به خوبی میداند در باتلاق یمن گرفتار شده است، اما همچنان جسارت پایان دادن به جنگ را ندارد چرا که به تعبات «جنگِ بدون پیروزی» به خصوص در بُعد قدرت منطقهای میاندیشد و نگران تضعیف موقعیت منطقهای خود در مقابل دیگر رقبا به خصوص جمهوری اسلامی ایران است. علاوه بر این، یمن کنونی نه تنها حیاط خلوت عربستان سعودی نیست بلکه متحد جمهوری اسلامی ایران است. به همین دلیل نیز عربستان سعودی حتی از فرصت کرونا برای خروج از باتلاق یمن بهره نگرفته است. بنابراین، به نظر میرسد ریاض همچنان به حملات علیه یمن ادامه دهد، اما این حملات شکست آل سعود در جنگ علیه یمن را «بیشتر» میکند.
- تحمیل ضربههای سنگینتر از سوی انصارالله به عربستان سعودی
عملیاتهای چهارگانه بازدارندگی که در جغرافیای مختلف عربستان سعودی انجام شد به خصوص عملیات بازدارندگی چهارم که نمادهای اطلاعاتی و نظامی عربستان را هدف قرار داد، ثابت میکند انصارالله یمن به مرحلهای از قدرت بازدارندگی رسیده که توان ضربههای سنگینتر به آل سعود و افزایش هزینههای جنگ را برای عربستان سعودی دارد. سرتیپ «یحیی سریع»، سخنگوی نیروهای مسلح یمن پس از عملیات بازدارندگی چهارم گفت: «توان تهاجمی پهپادهای ما نسبت به سال قبل ۴۰۰ درصد افزایش یافته است.» (شبکه العالم، ۳ تیر ۱۳۹۹) در واقع، این عملیاتها به طرف سعودی این پیام را منتقل میکند که پایان دادن به جنگ علیه یمن بیش از اصرار بر ادامه جنگ، منافع ریاض را تامین میکند. یمنیها در عملیات بازدارندگی چهارم ثابت کردند که با موشکهای ساخت یمن حمله علیه عربستان را انجام دادند. «علی القحوم»، عضو دفتر سیاسی انصارالله یمنی در این خصوص گفت: «عملیات بازدارندگی چهارم از این حیث اهمیت دارد که در آن جدیدترین سلاحهای نیروهای یمن مورد استفاده قرار گرفتند. این سلاحهای جدید و پیشرفته توسط خودِ یمنیها و بدون هیچگونه کمکهای خارجی ساخته شدهاند. استفاده از این سلاحها نشان میدهد که یمن موازنه قدرت در عرصه نظامی را در مواجهه با عربستان سعودی، برقرار کرده است. (خبرگزاری مهر، ۷/۴/۱۳۹۹)
منابع:
۱-اندیشکده تبیین، (۴ تیر ۱۳۹۹)، عملیات بازدارندگی چهارم انصارالله و پیامهای کلیدی آن، قابل دسترسی در آدرس زیر:
۲-خبرگزاری دانشجو، (۳ تیر ۱۳۹۹)، واکنش امارات به حمله نیروهای مسلح یمن به خاک عربستان، قابل دسترسی در آدرس زیر:
https://snn.ir/fa/news/857185/
۳-خبرگزاری مهر، (۷/۴/۱۳۹۹)، اهمیت عملیات «بازدارندگی چهارم»/ اهداف دیگری را هدف قرار میدهیم، قابل دسترسی در آدرس زیر:
- https://www.mehrnews.com/news/4959784/
- ۴-روزنامه کیهان، (۳ تیر ۱۳۹۹)، علاوه بر ۲ شهر دیگر عربستان؛ انصارالله این بار ۲ مرکز حساس در ریاض را درهم کوبید، قابل دسترسی در آدرس زیر:
http://www.kayhan.ir/fa/news/191404
۵-شبکه العالم، (۳ تیر ۱۳۹۹)، فصلی جدید از عملیات های بازدارندگی یمن/ سرتاسر عربستان هیچ جای امنی وجود ندارد، قابل دسترسی در آدرس زیر:
https://fa.alalamtv.net/news/5009366/
۶- Al-Hadheri Mohammad, (25 June 2020), New Chapter to Deter Aggression: ‘Operation Balance of Deterrence 4’ Is Just the Beginning, available at: https://www.english.alahednews.com.lb/53784/499
۷- Ansarollah News, (24 June 2020), Report: The Fourth Operation Of Balance Of Deterrence… Was Not Within The Expectations Of Aggression, available at: https://www.ansarollah.com/archives/351007