اندیشکده راهبردی تبیین- جغرافیای مقاومت به قلمرو نظام اسلامي در کره زمین اطلاق مي‌گردد که نظام اسلامي با بسیج، سازماندهي و به‌کارگیری منابع در جغرافیای فوق اقدام به تحقق اهداف و دفع تهدیدات مي‌نماید. حضرت امام(ره) معمار کبیر انقلاب اسلامی قلمرو و رسالت نظام اسلامی در آن جغرافیا را چنین ترسیم مي‌فرمایند: «ما باید در ارتباط با مردم جهان و رسیدگى به مشکلات و مسائل مسلمانان و حمایت از مبارزان و گرسنگان و محرومان با تمام وجود تلاش نماییم و این را باید از اصول سیاست خارجى خود بدانیم. ما اعلام می‌کنیم که جمهورى اسلامی ایران براى همیشه حامى و پناهگاه مسلمانان آزاده جهان است.» ایشان همچنین در این خصوص می‌فرمایند: «ما از تمام نهضت‌های آزادی‌بخش در سراسر جهان که در راه خدا و خلق حقیقت و آزادی مبارزه مي‌کنند، پشتیباني مي‌کنیم. ما مسلمانیم و شرق و غرب برای ما مطرح نیست و ما از مظلومان دفاع مي‌کنیم و بر ظالم مي‌تازیم. این یک وظیفه اسلامی است». [1]
مقام معظم رهبری نیز در سال های اخیر اشارات فراوانی در این خصوص داشته و در سخنرانی‌های مختلف به این موضوع پرداخته‌اند. ایشان در دومین سالگرد شهادت سردار سلیمانی می‌فرمایند: «جریان ضد استکباری در منطقه، جریان مقاومت در منطقه، امروز از دو سال پیش، پُررونق‌تر و شاداب‌تر و امیدوارتر دارد حرکت می‌کند و کار می‌کند. در سوریه هم اینها زمین‌گیر شدند، در سوریه هم هیچ امیدی برای آینده‌شان نیست؛ اینها برکات این خون عزیز و خون مظلومانه است.»
نظر به مباحث ذکر شده، تلاش این نوشتار، تبیین و تحلیل گستره جغرافیای مقاومت، بررسی نگرانی های دشمن، الزامات تقویت جبهه مقاومت در بیانات رهبری و بیانیه گام دوم انقلاب و همچنین راهکارهای عملی تقویت این جبهه توسط دولت وقت می باشد.
ارزیابی گسترش جغرافیای محور مقاومت در دهه اخیر
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، فصل جدیدی در سیاست خارجی ما آغاز شد که یکی از برکات آن ظهور جبهه مقاومت در غرب آسیا بود. در منظومه فکری رهبر انقلاب، این جبهه فقط به این موقعیت جغرافیایی منحصر نمی‌شود و در هر کجای عالم، هر جریان یا فردی که در مقابل زورگویی استکبار مقاومت کند در این جبهه قرار دارد. رهبر انقلاب معتقدند که جبهه مقاومت با توجه به همه کارشکنی های دشمن، قوی‌تر از گذشته به راه خود ادامه می‌دهد و همانطور که در مقدمه پژوهش به آن اشاره شد، این جبهه حتی از دوسال پیش پر رونق تر و امیدوارتر گشته است. در اینجا به اختصار به گسترش جغرافیای محور مقاومت در غرب آسیا پرداخته می‌شود.
رصد حوادث دهه اخیر در غرب آسیا حاکی از نقش فعال ایران است. با تقویت محور مقاومت از سقوط نظام سوریه جلوگیری و با حفظ حاکمیت کشورهای محور مقاومت بازوی نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه حفظ و سبب تقویت امنیت جمهوری اسلامی شد. با دفع داعش در سوریه و عراق که نزدیك مرزهای ایران بود، تهدیدات امنیتی رفع و این امر به تقویت شیعیان و تأثیرات ژئوپلتیکی شیعیان در محور مقاومت منجر گردید. نکته مهم دیگر اینکه این فعالیت‌ها، به تضعیف نفوذ آمریکا در منطقه انجامید. ازجمله این موارد عبارتند از: سقوط برخی از رژیم‌های مستبد و وابسته به غرب و آمریکا؛ تداوم مطالبات مردمی؛ افزایش حمایت مردمی و منطقه‌ای از فلسطین و تحدید جایگاه رژیم صهیونیستی؛ قدرت‌گیری اسلامگرایان یا حداقل قدرت‌گیری گروه‌های غیر همسو با غرب و آمریکا؛ سقوط سران مرتجع همسو با غرب و مخالف انقلاب اسلامی؛ ادامه اعتراضات و به‌هم ریختن نظم موجود منطقه و تبعات منفی حاصل از آن برای غرب، آمریکا و رژیم صهیونیستی؛ حضور توده‌های مردم، نخبگان، زنان، جوانان و همه قشرهای مردم در خیزش‌های منطقه؛ برچیده شدن طومار داعش در عراق و سوریه، موفقیت نسبی انصارالله در یمن و مواردی از این دست که گویای عینی این مسئله است و تحولات منطقه، غرب و آمریکا را با چالش جدی مواجه کرده و منافع آمریکا در منطقه را درهم ریخته است. [2]
بررسی افزایش نگرانی غرب از گسترش محور مقاومت
در سال‌های اخیر، رسانه‌های غربی از جبهه مقاومت به عنوان نیرویی قدرتمند در غرب آسیا یاد می‌کنند. این موضوع بعد از ترور سردار سلیمانی به مراتب بیشتر شده و تحلیل‌های متفاوتی در این خصوص تاکنون مطرح شده است. احتمالات درخصوص شکل‌گیری ناتوی عربی با حضور اسرائیل علیه محور مقاومت[3] نیز تا حدودی نشان از ترس دشمنان از گسترش جغرافیای مقاومت دارد.
ویل اسمیت معتقد است: «ترور سلیمانی سوءاستفاده بی‌مورد از قدرت اجرایی بود که به ضربه بزرگی علیه ایالات متحده منجر شد.» نویسنده اذعان دارد این ترور نه‌تنها بازدارندگی آمریکا برابر محور مقاومت را افزایش نداد بلکه موجب شد حملات علیه نیروهای آمریکایی در عراق بیشتر شود.[4]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]تارنمای ریسپانسیبل‌استیت‌کرافت نیز در یادداشتی، سودمندی گروه‌های مقاومت برای ایران را مورد ارزیابی قرار داده است. در این یادداشت اذعان شده است که گروه‌های مقاومت در لبنان و فلسطین در مقابل حمله احتمالی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، ایجاد بازدارندگی کرده‌اند. عربستان نیز به واسطه مقاومت انصارالله و جنبش حوثی در باتلاق نبرد یمن گرفتار شده است. با توجه به مبنای راهبردی سیاست‌های منطقه‌ای ایران، فقدان سردار سلیمانی خللی در تداوم این سیاست‌ها وارد نیاورده است. ولی دشمن سعی نموده تا از فقدان این چهره کاریزماتیک و محبوب برای اختلاف‌افکنی میان ایران و محور مقاومت و همچنین ضربه به مقبولیت گروه‌ها در منطقه سوءاستفاده کند.[5]
این نگرانی ها در کنار کارشکنی غربی ها در مسئله برجام و ترور دانشمندان و سرداران ما در سال های اخیر نشان از موفقیت محور مقاومت در طول این چند دهه دارد.
الزامات تقویت جبهه مقاومت در بیانات رهبری و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی های متعدد، پیرامون این راهبرد مهم در سیاست خارجی، مسائلی را مطرح نموده‌اند. از دیدگاه ایشان مسئله مقاومت یک نظریه اصیل از جنبه نظری و عملی است که باید ترویج شود.[6]
نگاه گسترده به جغرافیای مقاومت در منطقه یکی دیگر از تاکیدات ایشان در دیدار با مجمع عالی فرماندهان سپاه است. ایشان معتقدند که مجموعه مقاومت در منطقه، توانایی خودش را در مواجهه با دشمن به خوبی نشان داده و نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این خصوص را برجسته می‌دانند.
نکته مهم دیگری که رهبر انقلاب به خوبی به آن اشاره می‌کنند، سیاست آمریکا و صهیونیست‌ها در انتقال درگیری‌ها به پشت جبهه‌ی مقاومت است. از دیدگاه ایشان، راه‌اندازی جنگ‌های داخلی در سوریه و محاصره نظامی و کشتار شبانه‌روزی در یمن و ترور و تخریب، تولید داعش در عراق و قضایای مشابه در برخی دیگر از کشورهای منطقه، همگی ترفندهایی برای سرگرم کردن جبهه‌ی مقاومت و فرصت دادن به رژیم صهیونیستی است.[7]
با بررسی بیشتر بیانات رهبری درخصوص جبهه مقاومت، می‌توان موارد زیر را به عنوان الزامات تقویت این جبهه برشمرد:
1-تشکیل مجموعه‌ای از کشورهای اسلامی با دیدگاه‌های مشترک، جهت حل مشکلات منطقه و مبارزه با تروریسم.[8]
2-پایبندی بر اصول انقلاب اسلامی و دفاع از مردم مظلوم بدون توجه به مذهب طرف مقابل.[9]
3-حمایت از دولت‌هایی که با خوی تجاوزگری رژیم صهیونیستی مقابله می‌کنند.[10]
4-غلبه نرم‌افزاری بر هیمنه پوچ استکبار در منطقه
5- تلاش در جهت اخراج آمریکا از منطقه.[11]
6-انتقام سخت در پی ترور شهید سلیمانی.[12]
7-گردآوری نخبگان منطقه غرب آسیا و فعالیت در راستای دیپلماسی عمومی.[13]
8-تلاش در جهت ترویج روحیه جهاد و مقاومت.[14]
برخی از محورها و خطوط کلی مطرح شده مرتبط با سیاست خارجی و تقویت جبهه مقاومت در بیانیه گام دوم انقلاب را می توان به شرح زیر برشمرد:
– انقلاب اسلامی، جهان دو قطبی را به جهان سه قطبی تبدیل کرد و سپس با سقوط شوروی، تقابل دوگانه «اسلام و استکبار» بعنوان پدیده جدید و برجسته شکل گرفت.
-ایستادگی در برابر قلدران و زورگویان و مستکبران جهان و تسلیم ناپذیری.
– حضور مقتدر ایران در مرزهای رژیم صهیونیستی و برچیدن بساط نفوذ نامشروع آمریکا از منطقه غرب آسیا.
-حمایت جمهوری اسلامی ایران از مبارزان مجاهدان فلسطینی در قلب سرزمین‌های اشغالی.
– پدیده‌های نوظهور در جهان امروز: تحرک جدید نهضت‌های بیداری اسلامی بر اساس الگوی مقاومت در برابر سلطه آمریکا و صهیونیسم.
– شکست سیاست‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا.
– زمین‌گیر شدن همکاران خائن آن‌ها در منطقه.[15]
دولت انقلابی و راهکارهای عملی تقویت محور مقاومت
دولت‌های بر سر کار آمده در طول چهار دهه گذشته، هرکدام بر اساس نوع نگرش تصمیم‌گیران آن به سیاست خارجی و شرایط کشور، به تناسب بر جغرافیای مقاومت در منطقه تاثیرگزار بوده‌اند که پرداختن به آن خارج از بحث ماست. آنچه در اینجا می‌خواهیم به آن بپردازیم بررسی راهکارهایی در جهت تقویت جبهه مقاومت در دولت وقت است. راهکارهایی که حاصل مطالعه پژوهشگر در این حوزه محسوب می‌شود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]آنچه در دهه‌های اخیر در جغرافیای مقاومت اتفاق افتاده، فراز و نشیب‌هایی است که در کنش و واکنش سه محور: دشمن به سرکردگی آمریکا، مقاومت به رهبری ایران و جریان‌های مرتجع و تکفیری به وجود آمده است. رهبر انقلاب مجموع این فراز و نشیب‌ها را به نفع محور مقاومت دانسته و رمز پیروزی ما را در گسترش این جغرافیا می‌دانند. اما وظیفه دولت وقت بر اساس رهنمودهای مقام معظم رهبری چیست؟ و چه اقداماتی می‌تواند دولت را در رسیدن به اهداف کمک کند؟ در ادامه به این موضوع می‌پردازیم.
اهداف فرهنگی
این بخش از اهداف، نقش گسترده‌ای در همبستگی مردم منطقه با مردم کشور ما دارد و نمود عینی آن در سال‌های اخیر، راهپیمایی اربعین بوده که در نوع خود منحصر به فرد است. باید گفت که تمرکز بر اهداف فرهنگی موجب انباشت قدرت نرم در جغرافیای مقاومت خواهد شد. در این خصوص رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود به موضوع غلبه نرم‌افزاری ایران در منطقه اشاره و معتقدند با کاربست این راهبرد می‌توان شاهد خروج زودهنگام آمریکایی‌ها از منطقه بود.[16] آنچه به نظر می‌رسد می‌تواند در سال‌های آینده در اولویت دولت باشد، عبارت است از: 1-توجه بیشتر به مراسم اربعین و تسهیل آن؛ 2- برگزاری سالگرد شهدای مقاومت؛ 3- اهمیت بیش از پیش به رسانه‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند.
نقطه تمایز جنبش مقاومت مردم ایران با جنبش‌های مقاومت همچون فرانسه و الجزایر در این امر است که جنبش مقاومت ایران باوجود نقش‌آفرینی در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، بعد از آن نیز با قدرت و قوت بیشتری در قالب سازمان بسیج تداوم پیدا کرده است.[17]حمایت بیشتر دولت از این سازمان می‌تواند نقش موثری در تقویت محور مقاومت داشته باشد.
اهداف سیاسی
غرب در سال‌های اخیر تمام تلاش خود را می‌کند تا با ابزارهای سیاسی، اهداف خود را در جهت تضعیف محور مقاومت پیش ببرد. تحریم نهادهای نظامی و تحریم گروه‌های مقاومت اسلامی توسط گروه ویژه اقدام مالی(FATF)[18]، ازجمله این اقدامات است. نقش دولت در این میان بسیار حساس است. عضویت یا عدم عضویت در این سازمان‌های نوظهور بسیار مهم و دولت در این زمینه باید با احتیاط گام بردارد.
اقدام دیگری که دولت می‌تواند بر روی آن سرمایه‌گذاری کند و قطعا نتیجه مثبتی خواهد داشت، ارتباط با رهبران و نخبگان گروه‌ها و جریان‌های مقاومت است. گرچه در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است اما تمرکز بیش از پیش دولت بر این موضوع، کمک بسیار بزرگی در حل مشکلات و عقب‌نشینی دشمنان خواهد کرد.
اهداف نظامی
بحران ایجاد شده این روزها در اوکراین درس عبرتی است تا دولت در جهت تقویت نیروهای جبهه مقاومت گامی بیش از گذشته بردارد. گسترش این جبهه بی‌شک قدرت بازدارندگی ما را در مقابل دشمن افزایش خواهد داد. همکاری دولت با مسئولان نظامی در جهت ارتقای توان موشکی، دستیابی به سلاح‌های پیشرفته، ارائه تجربیات و مشاوره‌های نظامی به کشورهای محور مقاومت را می‌توان گامی موثر در این مسیر قلمداد کرد. نکته بسیار مهمی که حاصل تجربه این سال هاست، لزوم هماهنگی کامل بین تصمیم‌گیران عرصه میدان و دیپلماسی است. غفلت از این موضوع، خسارات جبران‌ناپذیر داخلی و خارجی بوجود خواهد آورد و دولت در این زمینه باید بسیار هوشمندانه عمل کند.
نتیجه‌گیری
گفتمان انقلاب اسلامی ایران، اثری انکارناپذیر بر دیگر مناطق دنیا و نیز جنبش‌های اسلامی داشته است. به نظر می‌رسد جغرافیای مقاومت پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تعریف گفتمان جدید در مقابل اهداف و برنامه‌های غرب با نقش محوری و رهبری ایران تعریف شد.
یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که امامین انقلاب، هردو بر تقویت این جبهه تاکید فراوان داشته و جغرافیای محور مقاومت بعد از وقوع انقلاب اسلامی رو به گسترش بوده و اکنون نقطه عطفی در سیاست خارجی ما محسوب می‌شود. به اذعان کارشناسان تقویت این جبهه در سال‌های اخیر موجب کاهش تهدیدات امنیتی علیه کشور ما شده است.
مطالعه بیانیه گام دوم نشان می‌دهد که تقویت وگسترش جغرافیای مقاومت از اهمیت زیادی برخوردار است. توجه به این امر توسط دولت فعلی ضروری و استفاده از تجربیات در چند دهه اخیر می‌تواند منافع ملی ما را در بلندمدت به نحو بهتری تامین و تهدیدات امنیتی را به شدت کاهش دهد. در این پژوهش به برخی از این تجربه ها اشاره شد.
منابع
[1] – خان احمدی، اسماعیل، راهبردهای تحقق رسالت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جغرافیای مقاومت، دوفصلنامه علمی پژوهش‌های علوم نظامی، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان 1399، ص3،4،و5
[2] -بهزاد قاسمی، ژئوپلیتیک محور مقاومت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران براساس گفتمان انقلاب اسلامی، فصلنامه آفاق امنیت / سال یازدهم / شماره سی و هشتم ـ بهار 1397.ص 29
[3] – وبگاه دیپلماسی ایرانی، احتمال شکل گیری «ناتوی عربی» با حضور اسرائیل علیه تهران، قابل دسترس در:
http://irdiplomacy.ir/fa/news/2008436/
[4] – Will Smith، How the Soleimani Strike Hurt U.S. Interests in Iraq، December 23, 2021، In:
https://nationalinterest.org/feature/how-soleimani-strike-hurt-us-interests-iraq-198346
[5] – James M. Dorsey، Are Arab militias losing their usefulness for Iran?، DECEMBER 26, 2021،In:
https://responsiblestatecraft.org/2021/12/26/are-arab-militias-losing-their-usefulness-for-iran/
[6]– بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان، 12/08/1397
[7] -بیانات رهبری در روز جهانی قدس،۱۳۹۹/۰۳/۰۲
[8] –دیدار نخست‌وزیر الجزایر با رهبر انقلاب،3/9/1394
[9] –بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه‌ی رادیو و تلویزیون‌های اسلامی،26/5/94
[10] -همان
[11]–بیانات در دیدار دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و خانواده شهید سلیمانی،26/9/1399
[12] -پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او،13/10/1398
[13] –بیانات در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی،17/7/1398
[14] –بیانات در دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)،20/2/1396
[15] -بیانیه گام دوم انقلاب
[16] – بیانات در دیدار دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و خانواده شهید سلیمانی،۲۶آذر۱۳۹۹
[17] – حسین آجرلو، بررسی تطبیقی نیروهای مقاومت مردمی در منطقه با بسیج در ایران، وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین، ۲۶ دی ۱۳۹۴، قابل دسترس در:
[18] -اندیشکده راهبردی تبیین- تحریم گروه‌های مقاومت اسلامی؛ جدیدترین خواسته FATF از ایران، تحلیل کوتاه،5 اسفند 1396، قابل دسترس در:
