اندیشکده راهبردی تبیین – پست‌های کنسولی و سفارت‌خانه‌های سیاسی نهادهایی هستند که کشورها در خاک یکدیگر برای انجام برخی خدمات مربوط به روابط دو کشور تأسیس می‌کنند. ایجاد این‌گونه نهادها از گذشته معمول و مرسوم بوده است. بخشی از وظایف این نهادها به پاسخگویی و انجام امور مراجعینی اختصاص دارد که باهدف گرفتن اجازه اقامت یا کسب اطلاع از اوضاع ‌و احوال خویشاوندان خارج‌نشین، به سفارت‌خانه‌ها یا کنسولگری‌ها مراجعه می‌کنند. اخیراً برخی از نهادهای دیپلماتیک کشورهای اروپایی مستقر در ایران برخوردهای نامناسب و بعضاً موهنی را با ایرانیان داشته‌اند که باعث طرح سؤالاتی در مورد ریشه و علل این‌گونه برخوردها و نیز راه‌هایی که می‌توان با این مسئله برخورد کرد شده است. بررسی علل این رفتارها و راهکارهای برخورد با آنها در این مقاله مطمح نظر است.

1. وظایف پست‌های کنسولی و سفارت‌خانه‌ها طبق حقوق بین‌الملل

1-1. وظایف پست‌های کنسولی
ماهیت وظایف پست‌های کنسولی، اداری است و اموری از قبیل «کمک به توسعه مناسبات بازرگانی و اقتصادی و فرهنگی و علمی بین دولت فرستنده و دولت پذیرنده و بسط روابط دوستانه بین دو دولت» و «صدور گذرنامه و اسناد مسافرت جهت اتباع دولت فرستنده و صدور روادید یا اسناد مربوط برای اشخاصی که می‌خواهند به قلمرو دولت فرستنده ‌مسافرت کنند»(1) را شامل می‌شود. مشخص است که اهم وظایف کنسولگری‌ها را ارتباط با اتباع دولت فرستنده و نیز افرادی از دولت پذیرنده و میزبان که ممکن است به دلایلی همچون پیگیری وضعیت بستگان یا گرفتن ویزا و اقامت به کنسولگری مراجعه کنند، دربرمی گیرد.

1-2. وظایف سفارت¬خانه¬ها
سفارت‌خانه‌ها نمایندگی‌هایی هستند که دولت‌ها در خاک یکدیگر برای انجام اموری به نمایندگی از خود تأسیس می‌کنند. علاوه بر نمایندگی دولت فرستنده و مواردی همچون «حفظ منافع کشور فرستنده» و «بسط روابط دوستانه و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی و علمی بین دو کشور»(2) اصولاً وظیفه‌ی سفارتخانه‌ها سیاسی-دیپلماتیک است و وظایف خود را به «نمایندگی» از دولت فرستنده انجام می‌دهند اما با این‌حال طبق حقوق بین‌الملل و توافق دو کشور، سفارتخانه‌ها می‌توانند تمام وظایف کنسولگری‌ها را نیز انجام دهند.(3) از این روی سفارتخانه دایره¬ی وظایف گسترده¬تری نسبت به کنسولگری دارد. از طرفی دیگر مسئولیت رسیدگی به امور کنسولگری‌های مستقر در کشور میزبان، با سفارتخانه‌ی کشور ایجادکننده‌ی کنسولگری است.

2. سابقه‌ی رفتار نامناسب و خلاف قانون مأموران دیپلماتیک و کنسولی خارجی
موارد متعددی از بدرفتاری و قانون‌شکنی دیپلمات‌های خارجی در کشور وجود دارد. از نمونه‌های اخیر آن، تصادف منجر به فوت یکی ایرانی توسط دیپلمات سعودی به علت مصرف مشروبات الکلی، عدم تعادل و سرعت زیاد در رانندگی است.(4) شرکت دیپلمات‌های برخی کشورها در مهمانی‌های غیرمجاز و فسادآلود نیز مورد دیگری از رفتار خارج از عرف و عدم احترام به قوانین جمهوری اسلامی ایران از سوی مأموران دیپلماتیک خارجی است.(5) در مواردی نیز دیپلمات‌های خارجی اقدامات خلاف قوانین و نامعمولی را انجام داده‌اند که می‌توان آن‌ها را در زمره‌ی تهدیدات امنیتی علیه کشور قرارداد و نمونه‌ی آن حضور و فیلم‌برداری دو دیپلمات فرانسوی و انگلیسی در مناطق غرب کشور است.(6) اما آخرین و محسوس‌ترین اقدام خارج از عرف و غیرقانونی مأموران دیپلماتیک خارجی که موهن نیز است، نوع برخورد سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها با ایرانیانی است که برای گرفتن ویزا برای اقامت یا تحصیل و اموری از این قبیل به آن‌ها مراجعه می‌کنند. این رفتارها، بداخلاقی و توهین، عدم وجود نظم در ارائه خدمات و اخذ وجوه غیرمعمول و بعضاً زیاد را شامل می‌شود.(7)

3. زمینه های رفتار نامناسب مأموران کنسولی و دیپلماتیک کشورهای خارجی در ایران
مأمورین کنسولی و دیپلماتیک که به‌عنوان کارمندان کشورهای خارجی در ایران مشغول به کار هستند تابع قوانینی جدا از قوانین و مقررات جاری کشور می‌باشند. به‌عبارتی‌دیگر وضعیت دیپلماتیک کارمندان سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها که عمدتاً تابع دو کنوانسیون 1961 و 1963 روابط سیاسی و روابط کنسولی است، یک وضعیت خاص به شمار می‌رود. حتی کارمندانی که تابعیت ایرانی داشته و در سفارتخانه‌های کشورهای خارجی مشغول به کار هستند و به‌عنوان کارمند محلی شناخته می‌شوند، تا حدودی که مربوط به مسائل کاری آن‌ها باشد از وضعیت خاص مشابه کارمندان غیر ایرانی این نهادها برخوردارند. لذا وضعیت حضور و اشتغال این افراد در خاک کشور بنا به مصلحت و حقوق بین‌الملل، نوعی استثنا است که کنترل و نظارت بر کیفیت فعالیت آن‌ها را به‌صورت کلی خارج از دایره‌ی حاکمیت دولت ایران قرار می‌دهد. اما این بدان معنی نیست که دولت جمهوری اسلامی از ابزارهای لازم جهت برخورد با رفتار نامناسب دیپلمات‌های خارجی بی‌بهره باشد. به‌صورت کلی رفتار خارج از عرف و نامناسب مأموران کنسولی و دیپلماتیک خارجی را می‌توان در دو مورد ریشه‌یابی کرد:
3-1. نوع فعالیت و اشتغال آن‌ها
فعالیت مأموران کنسولی و دیپلماتیک خارجی به دلیل اینکه مأمورین یک کشور خارجی در قلمرو جمهوری اسلامی ایران می‌باشند، تابع شرایط و ضوابط خاص سیاسی بین دو کشور است. از طرفی دیگر چون این دسته از مأمورین از طرف یک دولت خارجی به‌کارگماشته شده‌اند، اصولاً دولت ایران نمی‌تواند نظارت جزئی بر نحوه‌ی عملکرد آن‌ها داشته باشد. این کارمندان حقوق و مزایای خود را از دولت صاحب کنسولگری یا سفارتخانه دریافت می‌کنند، تحت مقررات استخدامی آن دولت قرار دارند و نتیجه اینکه خود را در مورد اعمال و رفتارشان تنها به آن دولت پاسخگو می‌دانند. مواردی ازاین‌دست باعث می‌شود که این نهادها تابع سیاست‌های دولت متبوع‌شان باشد و طبیعی است که یکی از علل رفتار نامناسب دیپلمات‌های اروپایی را باید نوع روابطی دانست که بین دو دولت (ایران و کشور متقابل) حاکم است.

3-2. مزایا و مصونیت‌هایی که از آن برخوردارند
مزایای دیپلماتیک متفاوت از مصونیت‌هایی است که به مأمورین سفارتخانه و کنسولگری‌ها داده می‌شود. مزایا را کشور میزبان از روی حسن نظر و لطف به دیپلمات‌های خارجی اعطا می‌کند حال‌آنکه مصونیت‌ها را طبق حقوق بین‌الملل و کنوانسیون‌های بین‌المللی می‌باید برای آن‌ها در نظر گیرد. منطق و مبنای اعطای مزایا و مصونیت به کارمندان دیپلماتیک، موضوع بحث و بررسی‌های مفصل علما و اندیشمندان حقوق و روابط بین‌الملل بوده و نظریات متعدد و بعضاً متعارضی در این خصوص ابرازشده است. امروزه پذیرفته‌شده‌ترین نظریه در این زمینه نظریه‌ای است که تحت عنوان «مصلحت خدمت» از آن یاد می‌شود و مبنای مزایا و مصونیت‌های اعطایی به دیپلمات‌ها را مصلحتی می‌داند که بر انجام وظایف دیپلماتیک آن‌ها مترتب است. به این صورت که اگر دیپلمات‌ها از این مزایا و مصونیت‌ها برخوردار نباشند نمی‌توانند وظیفه‌ی خود را به نحو احسن انجام دهند.(8)
گذشته از اینکه اعطای مزایا و مصونیت‌های دیپلماتیک بر چه منطقی استوار باشد، این مسئله واقعیتی است که کشورها به هنگام تصمیم برای برقراری رابطه‌ی سیاسی در نظر گرفته و بعد از تشکیل نمایندگی‌هایشان رعایت می‌کنند. همان‌گونه که قبلاً نیز گفته شد مزایا را باید جدا از مصونیت‌های دیپلماتیک بررسی کرد. مزایا معمولاً شامل امتیازاتی مانند معافیت گمرکی، معافیت مالیاتی و یا معافیت از پرداخت عوارض می‌شود که اعطای آن‌ها کاملاً اختیاری و معمولاً از روی حسن نیت است و به‌عنوان نشانه‌ای از دوستی دو کشور در نظر گرفته می‌شود. اما مصونیت همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، وضعیت فوق‌العاده‌ای است که دیپلمات یا کارمندان کنسولی با بهره‌مندی از آن از دایره‌ی اعمال حاکمیت کشور میزبان خارج می‌شوند. البته مصونیت به معنای این نیست که شخص برخوردار از آن مجاز باشد تا قانون کشور میزبان را رعایت نکند اما به این معنی است که اگر مورد نقض قانون نیز اتفاق افتاد، قانون قابلیت اعمال بر شخص خاطی برخوردار از مصونیت را ندارد. به‌صورت کلی نوع فعالیت و اشتغال مأموران کنسولی و دیپلماتیک خارجی و نیز مزایا و مصونیت‌هایی که از آن برخوردارند، زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا فعالیت و اشتغال آن‌ها خارج از کنترل دولت میزبان باشد.
معمولاً مهم‌ترین ملاحظه‌ای که کشورها در اعطای مزایا به دیپلمات‌های خارجی در نظر می‌گیرند نوع برخورد و عملکردی است که کنسولگری‌ها و سفارتخانه‌ها از خود نشان می‌دهند؛ مخصوصاً مزایای دیپلماتیک که کاملاً جنبه‌ی تشویقی و غیر الزام‌آور دارند. اکثر کشورهای اروپایی مقرراتی که دیپلمات‌ها می‌باید از بدو ورود رعایت کنند و نیز مزایا و مصونیت‌هایی که به آن‌ها اعطا می‌شود را در قالب پروتکل‌های دیپلماتیک تنظیم و منتشر کرده‌اند. در این پروتکل‌ها تا حد ممکن انتظاراتی که کشور میزبان از پست‌های سیاسی و کنسولی در انجام وظایفشان دارد، تبیین و تشریح شده است. به‌عنوان مثال کشور سوئد در پروتکلی که منتشر کرده از نمایندگی‌ها و کنسولگری‌های خارجی خواسته است که به مقررات و قوانین داخلی این کشور احترام بگذارند و صراحتاً اقدامات تنبیهی که می‌تواند نقض مقررات و اقدامات خارج از عرف و احترام در پی داشته باشد را گوشزد نموده است.(9) مقایسه نوع و کیفیت خدمات کنسولی و اداری که نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای اروپایی ارائه می‌کنند با نوع و کیفیت خدمات این کشورها در ایران، می‌تواند سنجه¬ی مناسبی برای ارزیابی رفتار کنسولگری‌ها و سفارتخانه¬های برخی کشورهای اروپایی در ایران باشد. جمهوری اسلامی ایران 11 مدل روادید ازجمله روادید خانواده را به‌عنوان تسهیلات سفر به ایران در نظر گرفته(10) و در کمترین زمان ممکن مقدمات سفر به ایران توسط کنسولگری‌های مستقر در سایر کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی آماده شده و نیز اقدام از طریق درخواست ویزای الکترونیک بدون نیاز حضوری فراهم را می¬کند.(11) می‌توان به‌عنوان نمونه‌ دیگری از حساسیت جمهوری اسلامی ایران نسبت به کیفیت خدماتی که در نمایندگی‌ها و کنسولگری‌های خود ارائه می‌کند، به مورد انگلستان اشاره کرد؛ سفیر جدید ایران در بریتانیا در اولین اظهارنظر خود بعد از ورود خود به این کشور به لزوم افزایش نیروهای کنسولی ایران در انگلیس و تسهیل ارائه خدمات مناسب به مراجعین اشاره کرد. اصولاً اگرچه نگاه مردم ایران به انگلیس و سیاست‌های آن منفی است، اما یکی از مسائل ایران و انگلیس- و سایر کشورهای اروپایی- مسائل کنسولی است زیرا نزدیک به چهارصد هزار ایرانی در بریتانیا زندگی می‌کنند.(12) رفت‌وآمدهای نسبتاً زیادی بین ایران و کشورهای اروپایی صورت می‌گیرد، با این حال در بسیاری از موارد علی‌رغم حسن رفتار طرف ایرانی، رفتار مناسبی از سفارت‌خانه‌های خارجی مستقر در ایران مشاهده نمی‌شود. سفارت کشور ایتالیا در تهران یکی از سفارت¬خانه‌هایی است که ایرانیان زمان و هزینه‌ی بسیار زیادی را به صورتی ناخوشایند و نامناسب برای گرفتن ویزا و روادید صرف می‌کنند. حتی مشاهده شده است مقابل سفارت این کشور صف 500 نفری از ایرانیان، تا ساعت 24 نیز منتظر رسیدگی به درخواستشان بوده‌اند.(13) رفتار توهین‌آمیز و تحقیرکننده برخی دیگر از سفارتخانه‌ها مانند کانادا در تهران با شهروندان ایرانی، به‌اندازه‌ای موجب رنجش خاطر مراجعین شده که اقدام به بازتاب آن در رسانه‌ها نموده‌اند.(14) اخذ هزینه‌های گزاف توسط سفارت آلمان برای تعیین وقت مراجعه نیز یک نمونه دیگر از برخوردهای خارج از چهارچوب است که مشکلات بسیاری را بخصوص برای دانشجویانی که قصد عزیمت و تحصیل در آلمان دارند، ایجاد کرده است.(15) با وجود موارد پیش‌گفته در مورد برخورد نامناسب مأموران دیپلماتیک و کنسولی خارجی در ایران، این دیپلمات‌ها از مزایایی به‌مراتب بیشتر از دیپلمات‌های ایرانی مقیم برخوردارند. در حالی که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران می‌بایستی اصولاً از این مزایا به‌عنوان اهرم و ابزاری برای کنترل و اصلاح رفتار دیپلمات‌ها و کارمندان خارجی استفاده کند، برخورد قاطع و محکمی که دارای قدرت بازدارندگی باشد مشاهده نشده است.

4. دلایل رفتارهای نامناسب مأموران کنسولی و دیپلماتیک کشورهای خارجی در ایران
گفته شد که مناسبات بین کشورها تابعی از وضعیت و شرایط سیاسی حاکم بر روابط آن‌ها است. همچنین بیان شد که فعالیت اماکن دیپلماتیک و کنسولی به دلیل این‌که کاملاً تحت حاکمیت کشورها قرار دارند، مصداق تام تأثیرپذیری از شرایط سیاسی موجود بین دو کشور است. لذا اصلی‌ترین دلیل برخورد ناشایست و بعضاً موهن برخی سفارتخانه‌های اروپایی در ایران را باید در نوع نگاه و رابطه‌ای که دول این کشورها با جمهوری اسلامی ایران دارند جستجو کرد. به‌صورت کلی چند دلیل عمده را می‌توان در ریشه‌یابی این‌گونه رفتارها شناسایی کرد:

4-1. تفاوت‌های فرهنگی و هویتی
یکی از بارزترین و مشخص‌ترین تفاوت‌های ایرانیان با سایر مردم جهان به‌ویژه اروپایی‌ها، فرهنگ و هویت خاص و منحصربه‌فرد آن‌ها است. این فرهنگ و هویت خاص علاوه بر ایجاد تمایز، به‌گونه‌ای است که سبک زندگی خاصی را تداعی می‌کند. برای نمونه حجاب به‌عنوان نمایانگر تقید و تعهد به احکام دین اسلام، آشکارا برهنگی غربی و اروپایی را مورد سؤال قرار داده و فرهنگ اروپایی را به چالش می‌کشد. از این‌رو یکی از دلایل سخت‌گیری‌ها و بدرفتاری‌های نمایندگی‌ها و کنسولگری‌های خارجی در ایران می‌تواند در تفاوت‌های فرهنگی و هویتی باشد که ایرانیان به‌صورت ذاتی با اروپاییان دارند به‌ویژه اینکه این تفاوت فرهنگی نوعی احساس تقابل را نیز در اروپاییان ایجاد می‌کند.

4-2. هدف ایرانیان از سفر به اروپا
اکثر ایرانیانی که متقاضی سفر به کشورهای اروپایی می‌شوند یا دانشجویانی هستند که برای تحصیل قصد عزیمت می‌کنند و یا خانواده‌های دانشجویان هستند که برای دیدار فرزندان خود راهی سفر می‌شوند. این دانشجویان سرمایه‌هایی هستند که بعد از اتمام تحصیلات خود در زمینه¬های مختلف به ایران بازگشته و به‌عنوان متخصص، زمینه‌های پیشرفت و تعالی کشور را فراهم می‌کنند. اتفاقاً مشاهده می‌شود آن دسته از کشورهای اروپایی در اعطای تسهیلات سفر کارشکنی می‌کنند و برخوردی ناشایست از خود به نمایش می‌گذارند که در زمره¬ی کشورهای صنعتی و پیشرفته قرار می‌گیرند. به همین دلیل این شائبه تقویت می‌شود که این دسته از کشورها با آگاهی از نیت و هدف ایرانیان به اروپا و این‌که این مسافران بعد از چند سال به‌عنوان متخصص و نیروی توانمند به ایران بازگشته و فعالیت خواهند نمود، سعی می‌کنند تا با سخت‌گیری‌های غیرمعمول راه ورود دانشجویان و دانش‌پژوهان ایرانی به اروپا را سخت کنند.(16)

4-3. جهت‌گیری خاص سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
واقعیتی که وجود دارد این است که نه‌تنها جمهوری اسلامی ایران جهت‌گیری سیاست خارجی خود را بر استقلال حداکثری و عدم وابستگی به قدرت‌های خارجی قرار داده بلکه اقدامات مؤثری نیز برای از بین بردن ریشه‌های وابستگی در داخل کشور انجام داده است. همین مسئله باعث می‌شود اروپاییانی که زمانی ایران عرصه‌ی تاخت و تاز آن‌ها محسوب می‌شد و حوزه‌ی منافع خود را در داخل مرزهای ایران تعیین می‌کردند، دیگر نتوانند مثل گذشته به فعالیت و تأثیرگذاری در ایران بپردازند. این مسئله باعث می‌شود تا جمهوری اسلامی ایران از نظر برخی کشورهای اروپایی به¬عنوان کشوری «غیر» نگریسته شده و دولت‌های این کشورها حُسن‌نظر لازم برای تعامل با دولت ایران را نداشته باشند. این مسئله با تأثیر مستقیمی که بر فعالیت نمایندگی‌ها و کنسولگری‌های خارجی می‌گذارد می‌تواند یکی دیگر از عوامل این رفتارهای ناشایست باشد.

4-4. تلاش برای فشار بر دولت ایران از طریق افکار عمومی
نقشی که امروزه افکار عمومی در شکل‌دهی به سیاست خارجی و رفتار بین‌المللی کشورها دارد، بسیاری از کشورها را وسوسه می‌کند تا از این ظرفیت برای مقابله با دشمنان و رقبای خود استفاده کنند. با توجه به اینکه یکی از سیاست‌های اصولی برخی کشورهای اروپایی مانند انگلیس، فرانسه، آلمان و ایتالیا در قبال ایران تغییر رفتار و تغییر جهت‌گیری دولت جمهوری اسلامی است، به نظر می‌رسد برخورد سخت¬گیرانه، ناشایست و بعضاً موهن برخی سفارتخانه‌های اروپایی،  با هدف ایجاد موج نارضایتی حداقل در طیف نخبه و تحصیل‌کرده که طبیعتاً با جوامع اروپایی ارتباط دارند، باشد.

5. راهکارها و ابزارهای در دسترس برای جلوگیری از برخوردهای نامناسب
راهکارهای مختلفی می‌تواند برای مقابله با این پدیده از سوی دستگاه دیپلماسی کشور عملیاتی شود. این راهکارها را می‌توان به دودسته‌ی کلی «راهکارهای سیاسی» و «راهکارهای حقوقی» تقسیم‌بندی کرد که در ادامه به بیان موارد مهم از هرکدام پرداخته خواهد شد:

الف. راهکارهای سیاسی
1.    فراخوانی سفیر مربوطه به وزارت خارجه و اعتراض رسمی: معمولاً برای اولین بار اقدام به اعتراض رسمی از طریق فراخوانی سفیر به وزارت امور خارجه و ابلاغ مراتبی که موجب نارضایتی شده‌اند، می‌شود. در این مورد نیز اولین اقدام سیاسی مناسب، اعتراض رسمی و صریح در مورد رفتار نامناسب کارمندان سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها به سفرا، کارداران و یا سرکنسول‌ها می‌باشد.
2.    اقدام متقابل: اقدامات متقابل به‌عنوان ابزاری برای جبران رفتار نامعمول و خارج از عرف طرف مقابل در عرصه‌ی بین‌المللی همواره مورد بهره‌برداری و استفاده قرارگرفته است. در مورد رفتار نامناسب و بعضاً موهن دیپلمات‌های اروپایی در تهران نیز دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با انجام رفتار متقابل در مقام پاسخگویی و دفاع از حقوق ایرانیان برآید و طرف مقابل را مجاب به اصلاح رفتار غلط خود نماید.

ب. راهکارهای حقوقی
1.    تعلیق یا لغو مزایای کارمند خاطی: گفته شد که بحث مزایا جدا از بحث مصونیت‌ها است و کشور میزبان آن‌ها را داوطلبانه و از روی حسن نیت به کارمندان سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها اعطا می‌کند. لذا طبیعی است که هر موقع اراده کند بتواند نسبت به تعلیق یا لغو آن‌ها اقدام کند. در این مورد نیز جمهوری اسلامی ایران می‌تواند برخی مزایا را در مورد کارمندان خاطی به‌عنوان اقدام تنبیهی به تعلیق درآورده یا کلاً لغو نماید.
2.    اخراج کارمند خاطی: در آخرین مرحله از اقدامات سیاسی و زمانی که کارمندان سفارتخانه یا کنسولگری مربوطه به رفتار نامناسب خود با مراجعین ایرانی ادامه داده و اصرار می‌کند، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با اعلام کارمند خاطی به‌عنوان «عنصر نامطلوب» او را از ادامه فعالیت در ایران منع نموده و اخراج کند.
واکنش وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نسبت به برخوردهای نامناسب دیپلمات‌ها و کارمندان خارجی با ایرانیان متقاضی صدور ویزا و سایر خدمات کنسولی، در فضای رسانه‌ای بسیار محدود و تقریباً غیرموثر بوده است. به نظر می‌رسد بعد از افزایش انتقادات نسبت به برخورد نامناسب دیپلمات‌های خارجی مقیم در تهران، وزارت امور خارجه نتوانسته است به شکل محسوس و مؤثری از ابزارهای سیاسی و حقوقی که در اختیار دارد برای متوقف نمودن رفتار غلط مأموران دیپلماتیک استفاده نماید. موقعیت حساس و محوری وزارت امور خارجه به‌عنوان نهاد اصلی و اساسی در ارتباطات و سیاست خارجی کشور ایجاب می‌کند تا به‌صورت جدی‌تری با مشکلات به وجود آمده در این زمینه برخورد نماید. بحث برخورد نامناسب مأموران دیپلماتیک و کنسولی خارجی علاوه بر اینکه خسارات مادی بر شهروندان ایرانی وارد کرده و موجب اتلاف وقت و هزینه¬ی آن‌ها می‌شود، موجب جریحه‌دار شدن عزت و غرور ملی نیز می‌شود که به¬مراتب مهم‌تر از خسارات مادی است. ازاین ‌رو واجب است که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی با اقداماتی متناسب و به‌موقع، قاطعانه از ابزارهای در دسترس استفاده نموده و از ادامه¬ رفتارهای موهن جلوگیری نماید.

نتیجه‌گیری
سابقه‌ی رفتار نامناسب دیپلمات‌ها و کارمندان کنسولگری خارجی مستقر در تهران و شهرهای مختلف به دلیل نوع فعالیت و اشتغال آن‌ها و نیز مزایا و مصونیت‌هایی که از آن برخوردارند، به بدو تأسیس این‌گونه نهادها برمی‌گردد. وضعیت خاص این نهادها باعث می‌شود تا دولت جمهوری اسلامی ایران نتواند نظارت و کنترل جزئی بر فعالیت کارمندان آن‌ها داشته باشد و در موارد بروز خطا و رفتار نامناسب برخورد لازم را با کارمند خاطی به عمل آورد. اما بااین‌حال راه‌هایی وجود دارد که امکان مقابله در موارد لازم را فراهم می‌کنند و به دودسته‌ی راه‌های سیاسی و راه‌های حقوقی تقسیم‌بندی می‌شوند. «فراخوانی سفیر کشور مربوطه به وزارت امور خارجه و اعتراض رسمی» و «اقدام متقابل» ازجمله راه‌های سیاسی موجود هستند. راهکارهای حقوقی نیز شامل «تعلیق یا لغو مزایای کارمند خاطی» و نیز «اخراج کارمند یا دیپلمات خاطی» می‌شود.

——————————

پی‌نوشت‌ها:
1-     بندهای 2و4 ماده5 کنوانسیون وین1963 راجع به روابط کنسولی
2-    بنده 1 ماده 3 کنوانسیون وین 1961 راجع به روابط سیاسی
3-    ماده 70 کنوانسیون وین 1963 راجع به روابط کنسولی
4-    http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920117000328
5-    http://alef.ir/vdcdk50skyt05n6.2a2y.html?377955
6-    http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13950530001026
7-    http://www.khabaronline.ir/detail/377932/society/social-damage
8-    مراجعه شود به: «حقوق بین‌الملل عمومی»، محمدرضا ضیائی بیگدلی، انتشارات گنج دانش
9-    راهنمای دیپلماتیک کشور سوئد در آدرس زیر قابل بازیابی است:
(http://www.government.se/government-of-sweden/ministry-for-foreign-affairs/diplomatic-portal/diplomatic-guide2)
10-    http://www7.irna.ir/fa/News/82061279/
11-    http://wvisa.mfa.gov.ir/enter_host_en.php
12-     تبادل سفیر بین ایران و انگلیس؛ اشتیاق در برابر اشتیاق، اندیشکده راهبردی تبیین
(http://tabyincenter.ir/index.php/free-menu-pajohesh/1395062706)
13-    http://www.asriran.com/fa/news/83091
14-    http://alef.ir/vdcivyazrt1apu2.cbct.html?137082
15-    http://www.newsirani.com/news/51240
16-    تعین وقت دانشجویی در سفارت آلمان 500 هزار تومان، مشرق نیوز
(http://www.mashreghnews.ir/fa/news/602735)

حسام الدین شریف/ کارشناس مسائل سیاسی