اندیشکده راهبردی تبیین- در اواسط سال ۲۰۲۰ موضوع بازنگری در حوزه مأموریت‌های نیروهای حافظ صلح سازمان ملل مستقر در لبنان موسوم به یونیفل[۱] در منابع دیپلماتیک به‌خصوص از سوی دیپلمات‌های آمریکایی همچون «کلی کرافت»، «دیوید شنکر» و «جفری فلتمن» مطرح و پیگیری شد. در مقابل اما از سوی مقامات لبنانی علیه این بازنگری موضع‌گیری‌های مختلفی صورت گرفت. با توجه به تحرکات اخیر، این پرسش ایجاد می‌شود که ریشه‌ها و دلایل فشار آمریکا برای بازنگری در مأموریت‌های یونیفل چیست و این امر چه پیامدهایی دارد. نوشتار پیش ِ رو به این پرسش‌ها می‌پردازد.
یونیفل چه مأموریت‌هایی دارد؟
یکی از وظایف شورای امنیت بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، برقراری صلح و ثبات بین‌المللی است و در این راستا طبق ماده ۴۳ این منشور ذیل فصل هفتم، نیروهای نظامی کشورهای عضو باید در این زمینه همکاری کنند که عملیات حفظ صلح یکی از بخش‌های مهم آن است. بر این اساس، دپارتمان عملیات حفظ صلح[۲] وابسته به سازمان ملل، مسئولیت عملیات حفظ صلح[۳] را توسط نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد موسوم به کلاه آبی‌ها در مناطق مختلف جهان به عهده دارد که این عملیات بر سه اصل: ۱- توافقی بودن عملیات میان طرفین ۲- حفظ بی‌طرفی در اجرای عملیات و ۳- عدم توسل به‌زور به‌جز در وضعیت دفاع مشروع، استوار است. این دپارتمان و نیروهای حافظ صلح بر اساس تصمیم شورای امنیت، مأموریت خود را در مناطق تنش‌آلود آغاز، ادامه و یا پایان می‌دهند. با نگاهی به تاریخ می توان دریافت نخستین عملیات این نیروها توسط سازمان نظارت بر آتش‌بس سازمان ملل متحد (یونتسو[۴]) در ۲۹ می ۱۹۴۸ پس از آتش‌بس در پی جنگ ۱۹۴۸ میان اعراب و رژیم صهیونیستی آغاز شد. سازمان ملل تاکنون ۷۰ مورد عملیات حفظ صلح در قالب سازمان‌های مختلف داشته که ۱۳ عملیات آن همچنان تداوم دارد و یکی از مهم‌ترین آن‌ها عملیات حفظ صلح در مرز لبنان و فلسطین اشغالی است.
عملیات حفظ صلح یونیفل، در پی تجاوزات متعدد رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان در سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۸، بر اساس تصمیم شورای امنیت و صدور قطعنامه‌های ۴۲۵ و ۴۲۶ مبنی خروج نیروهای رژیم صهیونیستی از جنوب لبنان، در مارس ۱۹۷۸ آغاز شد. مأموریت یونیفل شامل نظارت و تائید خروج نیروهای نظامی صهیونیست، ایجاد امنیت و صلح در جنوب لبنان و همکاری با دولت این کشور برای اعاده حاکمیت بر مناطق جنوبی بود. با توجه به تحولاتی همچون اشغال لبنان در ۱۹۸۲ توسط رژیم صهیونیستی، اخراج صهیونیست‌ها در سال ۲۰۰۰ توسط جنبش حزب‌الله از جنوب لبنان و همین‌طور جنگ ۳۳ روزه سال ۲۰۰۶ میان لبنان و رژیم صهیونیستی، شاهد تغییر و تحول در مأموریت یونیفل بر مبنای قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت در سال ۲۰۰۶ بودیم که پایه مأموریت جدید نظارت بر تحرکات طرفین برای جلوگیری از اقدام جنگ‌طلبانه در محدوده خط آبی یعنی مناطق جنوبی رود لیتانی تا مرز فلسطین اشغالی و بلندی‌های جولان و همچنین ایجاد مذاکرات غیرمستقیم برای حل‌وفصل مشکلات فی مابین استوار بوده است. بر اساس داده‌های تارنمای یونیفل، این نیرو هم‌اکنون دارای ۱۰ هزار و ۲۲ نیروی نظامی و غیرنظامی از ۴۵ کشور و همچنین تعدادی کارکنان محلی بیشتر در امور مترجمی (حدود ۱۱۰ مترجم)، در فرماندهی سرلشکر ایتالیایی استفانو دل کول[۵] با بودجه سالیانه حدود پانصد میلیون دلاری است.
رویکردهای یونیفل در لبنان
اگرچه دولت لبنان و بیشتر کشورهای جهان به دلیل جلوگیری از تجاوز متعدد رژیم صهیونیستی خواهان تداوم حضور نیروهای یونیفل در جنوب لبنان هستند و جنبش حزب‌الله نیز به دلیل احترام به قواعد محلی دولت لبنان با این حضور مخالفتی ندارد و حتی رویکرد احترام‌آمیز با ایشان دارند و حداکثر همکاری را با ایشان می‌نمایند ولی همواره به حضور و مأموریت این نیروها مشکوک بوده‌اند و آن را عموماً حافظ منافع رژیم صهیونیستی می‌دانند؛ به‌طوری‌که سید حسن نصرالله در یکی از سخنرانی‌های خود گفت: «درباره‌ی یونیفل محترم -بعضی‌ها از عبارت یونیفل محترم استفاده می‌کنند ولی منظور بسیار گسترده‌تری از این عبارت دارند- ما به شما خوش‌آمد گفتیم و بار دیگر بنده به شما در چارچوب مأموریت مشخصتان خوش‌آمد می‌گویم. مأموریت شما کمک به ارتش لبنان است نه جاسوسی علیه حزب‌الله یا خلع سلاح مقاومت! جناب دبیرکل سازمان ملل، کوفی عنان و دیگر مسئولان هم این را گفتند. البته داخل پرانتز عرض کنم که تا این لحظه از هیچ‌کدام از دولت‌های حاضر در یونیفل شنیده نشده که فرزندان و سربازان خود را برای دفاع از لبنان و لبنانیان فرستاده‌اند. از ما خجالت می‌کشند برادران و خواهران. خجالت می‌کشند بگویند آمده‌اند از ما دفاع کنند. ولی از دفاع از اسرائیل صحبت می‌کنند. خیلی خب. یونیفل تا زمانی که پایبند به مأموریت خود باشد خوش آمده است. بنده از فرماندهی نیروهای بین‌المللی مستقر در لبنان می‌خواهم بیشتر مراقب باشد. چون بعضی داده‌ها و مستندات به دست من رسیده که برخی می‌خواهند این نیروی بین‌المللی را با مقاومت درگیر کنند؛ و شنیده‌ام در برخی جلسات گفته‌شده استقرار نیروهای بین‌المللی، توازن قدرت‌های داخلی در لبنان را بازخواهد گرداند. این یک حرف خطرناک است. نیروهای بین‌المللی برای مأموریتی مشخص آمده‌اند و حق ندارند در مسائل داخلی لبنان ورود کنند و موجب بروز چنین مسائلی شوند».[۶]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
با توجه به همسویی پیدا و پنهان نیروهای یونیفل با رژیم صهیونیستی به دلیل ذات زیادخواهانه و تمامیت‌طلب این رژیم، مقامات صهیونیست همواره این نیرو را متهم به کم‌تحرکی در کنترل و تضعیف حزب‌الله لبنان می‌کنند[۷]؛ درحالی‌که نیروهای حافظ صلح بر اساس اصول آن، باید بی‌طرفی را حفظ کنند و عملیاتی خارج از توافقات میان طرفین انجام ندهند. به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها همواره به حضور یونیفل در جنوب لبنان به‌عنوان یک سد دفاعی برای جلوگیری از حملات گروه‌های مقاومت نگریسته و هرگاه نیز تصمیم به تحرک نظامی در این منطقه گرفته با زیر پا گذاشتن معاهدات و قطعنامه‌های شورای امنیت، راهبردهای خود را پیش برده‌‌اند. اما با توجه به قدرت روزافزون حزب‌الله بعد از اخراج صهیونیست‌ها از جنوب این کشور و همچنین نمایش قدرت این جنبش در جنگ ۳۳ روزه نگاه صهیونیست‌ها به وجود و مأموریت یونیفل یک نگاه راهبردی و دفاعی شده است؛ به همین دلیل سعی کرده‌اند با تقویت این ابزار، کنترل بیشتری در حوزه امنیتی و جلوگیری از تحرکات حزب‌الله داشته باشند. به همین دلیل این رژیم قصد دارد با کمک آمریکا از ابزار یونیفل برای کنترل بیشتر حزب‌الله استفاده نماید.
دلایل آمریکا از فشار بر یونیفل
با وجود انتقادات متعدد به عملکرد نیروهای یونیفل، لبنانی‌ها و حزب‌الله همچنان از مأموریت آن حمایت می‌کنند. اما به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها و به‌تبع آن آمریکایی‌ها خواهان همسویی و همکاری بیشتر نیروهای یونیفل با آن‌ها هستند، به همین دلیل در ماه‌های اخیر شاهد تحرکات دیپلماتیک آشکار و پنهان برای بازنگری در مأموریت‌های یونیفل بوده‌ایم. با توجه به وضعیت منطقه غرب آسیا به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلایل فشار آمریکا برای این بازنگری عبارت‌اند از:
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۱– تبدیل عملیات صلح‌بانی به عملیات امنیتی و جاسوسی:
با توجه به اظهارات مقامات آمریکایی، به نظر می‌رسد واشنگتن به دنبال افزایش توان تجسسی مانند ورود به اماکن خصوصی و افزایش سطح تجهیزات شناسایی و راداری برای یونیفل هستند که عموماً مأموریت این نیروها را از ماهیت صلح‌بانی به سمت جاسوسی سوق می‌دهد. در این راستا می‌توان به توئیت کلی کرافت نماینده دائم آمریکا در این زمینه اشاره کرد که بیان می‌دارد: «شورای امنیت باید در راستای این موضوع کار کند که یونیفل به‌عنوان یک نیروی مؤثر قادر به کار باشد. این نیروها همچنان اجازه مأموریت خود را ندارند. حزب‌الله توانسته خودش را تسلیح کند و دایره عملیاتش را گسترش دهد و این موضوع ملت لبنان را در معرض خطر قرار داده است. شورای امنیت باید برای تغییر جدی در توانایی یونیفل تلاش کند یا این‌که منابع و کارمندان خود را در وظایفی که ممکن است، سازمان‌دهی مجدد کند»[۸].
به غیر از دیپلمات‌های آمریکایی، مطالبی از سوی دیپلمات‌های دیگر نیز با بهانه کاهش بودجه و چابک‌سازی یونیفل مطرح شده است. برای مثال آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل بیان می‌دارد: «نیروهای یونیفل باید چابکتر و قدرتمندتر عمل کنند. خودروهای زرهی یونیفل به درد مناطق شلوغ، خیابان‌ها و مناطق کوهستانی نمی‌خورند، آن‌ها نیازمند خودروهای کوچک‌تر و تاکتیکی هستند. فراهم کردن تجهیزات سبک‌تر برای یونیفل، موانع موجود در مسیر حرکت این نیروها را کاهش می‌دهد. یونیفل نیازمند ایجاد برج‌های مراقبت و استفاده از فن‌آوری‌های مدرن، به‌ویژه تکنیک‌های جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل و تبادل است»[۹]. از سوی دیگر جفری فیلتمن دیپلمات ارشد آمریکایی در یادداشتی در بروکینگز پیشنهاد می‌دهد که به یونیفل امکان بهره‌برداری از تجهیزات پیشرفته همچون پهپادهای غیرمسلح و تجهیزات سبک و گشت‌زنی‌های کوچک برای نظارت بر مناطق داده شود تا تحرکات حزب‌الله را کنترل نمایند[۱۰]. البته در راستای این اقدامات، گزارش‌هایی از تحرکات دیپلمات‌های آمریکایی به همراه دیپلمات‌های عربستان سعودی و آلمانی در جهت درج نام حزب‌الله در لیست گروه‌های تروریستی منتشر شده است[۱۱] تا در چارچوب مبارزه با تروریسم مشروعیت بیشتری برای تحرکات بین‌المللی علیه حزب‌الله داشته باشند.
۲- رویکرد ضد نهادی دولت آمریکا در دوره ترامپ:
ترامپ از ابتدای ورود به کاخ سفید در سال ۲۰۱۷، با احیای شعار ملی‌گرایانه «وارن جی هاردینگ» (بیست‌ونهمین رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا از ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۳) یعنی «اول آمریکا»، سیاست‌های یک‌جانبه ضد نهادی‌ای را اتخاذ کرد و از پیمان‌ها و معاهدات چندجانبه بین‌المللی و منطقه‌ای همچون: معاهده اقلیمی پاریس؛ سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)؛ پیمان مهاجرتی سازمان ملل (پیمان نیویورک)؛ شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد؛ و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد. ترامپ در عرصه معاهدات و پیمان‌های دوجانبه نیز مانند معاهدات چندجانبه اقدام کرده است؛ برای مثال، می‌توان به خروج یک‌جانبه آمریکا از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (آی‌اِن‌اف) با روسیه در ۱ فوریه ۲۰۱۹ اشاره کرد. علت این امر تضعیف نهادهای بین‌المللی برای افزایش قدرت مانور و کم کردن محدودیت ناشی از کارکرد این نهادها بوده است. زیرا ترامپ و تیم وی بر این باور است که نهادها باید به شکل کامل در خدمت آمریکا و منافع آن یا متحدان آن همچون رژیم صهیونیستی باشد. از این‌رو بازنگری و ایجاد محدودیت برای یونیفل نیز با بهانه‌هایی همچون کاهش بودجه‌های این سازمان، تضعیف این نهاد برای تحرک بیشتر صهیونیست‌ها در جنوب لبنان است که ریشه در نگاه حداکثری آمریکا به نهادهای بین‌المللی دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
۳- پیش‌برد طرح آمریکایی معامله قرن:
یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی آمریکا در منطقه غرب آسیا پیش‌برد طرح معامله قرن است و بستر لازم برای این امر، کاهش تهدیدات پیرامونی علیه رژیم صهیونیستی است. حزب‌الله لبنان یکی از تهدیدات اصلی علیه رژیم صهیونیستی برای پیش‌برد معامله قرن است که از توان نظامی و امنیتی قابل‌توجهی نیز برخوردار است و می‌تواند در شرایط بحرانی ناشی از اجرای معامله قرن در درون فلسطین اشغالی و همچنین کشورهای عربی برای این رژیم چالش‌آفرینی کند. به نظر می‌رسد آمریکا و رژیم صهیونیستی سعی دارند با تغییر مأموریت یونیفل، ایجاد بی‌ثباتی سیاسی در لبنان و اجرای قانون تحریمی سزار در سوریه، در جهت راهبرد اصلی خود یعنی تضعیف محور مقاومت به‌ویژه جنبش حزب‌الله گام بردارند تا بتوانند طرح معامله قرن و بحران‌های ناشی از آن را مدیریت کنند.
پیامدهای تغییر مأموریت یونیفل
با توجه به موضع‌گیری‌های مقامات لبنانی همچون میشل عون رئیس‌جمهور، حسان دیاب نخست‌وزیر و ناصیف حتی وزیر امور خارجه لبنان، می‌توان گفت که اکثر جریانات داخلی متوجه تحرکات آمریکا علیه منافع لبنان شده‌اند به‌طوری‌که بر تداوم مأموریت نیروهای یونیفل تأکید داشته‌اند و هر نوع تغییر در این مأموریت را در جهت منافع رژیم صهیونیستی و امکان ماجراجویی جدید آن در جنوب لبنان بیان کرده‌اند. به نظر می‌رسد در صورت تحقق خواست آمریکا در تغییر مأموریت و کاهش نیروهای یونیفل و همچنین تجهیز آن به تجهیزات تجسسی، لبنان بیش از پیش در معرض اشراف اطلاعاتی و امنیتی صهیونیست‌ها و آمریکا قرار می‌‌‌گیرد و این امر در کنار عوامل دیگر ضمن تضعیف قدرت دفاعی ارتش لبنان و قدرت بازدارندگی حزب‌الله، جنوب این کشور را در معرض ناامنی قرار می‌دهد. از سوی دیگر تضعیف قدرت حزب‌الله، زمینه برهم خوردن توازن قوا میان نیروهای لبنانی را فراهم می‌کند که نتیجه آن در بلندمدت می‌تواند منجر به تشدید بی‌ثباتی سیاسی و درگیر شدن مجدد لبنان به جنگ داخلی شود.
در مورد پیامد احتمالی تغییر مأموریت یونیفل بر حزب‌الله لبنان می‌توان گفت با توجه به قدرت نظامی و امنیتی و همچنین قدرت بازدارندگی حزب‌الله لبنان در قبال رژیم صهیونیستی و همچنین توان کم تأثیرگذاری نیروهای یونیفل، این تغییرات به‌تنهایی تأثیر چندانی بر معادلات قدرت و توازن کنونی میان حزب‌الله و صهیونیست‌ها نخواهد گذاشت اما می‌تواند منجر به افزایش اصطکاک میان طرفین شود و یا امکان ماجراجویی جدید علیه حزب‌الله را فراهم کند.
در مورد پیامدهای تغییر مأموریت یونیفل بر رژیم صهیونیستی می‌توان گفت این رژیم تاکنون نیز از ظرفیت‌های مختلف از جمله یونیفل برای تضعیف حزب‌الله استفاده می‌کرده است. در صورت تغییر مأموریت یونیفل تا حدودی بر اشراف اطلاعاتی صهیونیست‌ها در منطقه جنوب افزوده می‌شود ولی با توجه به این‌که مانع اصلی در جلوگیری از ماجراجویی رژیم صهیونیستی در جنوب لبنان و تضعیف مقاومت، قدرت نظامی و امنیتی حزب‌الله هست، این امر نیز تأثیر چندانی بر تغییر معادلات قدرت و تحرکات نظامی به نفع صهیونیست‌ها نخواهد داشت.
نتیجه‌گیری
ایالات متحده آمریکا به دنبال بازنگری در مأموریت یونیفل بوده و این بازنگری را که می‌توان در راستای سیاست فشار بر حزب‌الله ارزیابی کرد، هم در سطح دیپلماتیک و از طریق نشست ماه می ۲۰۲۰ سازمان ملل متحد و هم در عرصه میدانی از طریق برخی تحرکات نیروهای یونیفل در مناطق مأموریتی دنبال کرده است. یونیفل اگرچه همواره ابزاری در جهت امنیت رژیم صهیونیستی بوده اما هرگونه تغییر در مأموریت آن، زمینه‌ساز تغییر و تحولات هرچند محدود در معادلات نظامی و امنیتی در منطقه جنوب و همچنین ساحت سیاسی لبنان خواهد شد و این امر برخلاف منافع گروه‌های مقاومت است. البته درباره میزان آسیب‌پذیری حزب‌الله از این تغییر مأموریت، تردیدهای جدی وجود دارد. به نظر می‌رسد جریانان و احزاب نزدیک به محور مقاومت در لبنان و همچنین کشورهای عربی و اسلامی باید در سطوح مختلف سیاسی و دیپلماتیک تلاش کنند تا مأموریت یونیفل بر اثر تلاش آمریکا به نفع صهیونیست‌ها تغییر پیدا نکند.
منابع و پی نوشت ها
[۱] United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL)
[۲] Department of Peace Operations
[۳] United Nations peacekeeping
[۴] United Nations Truce Supervision Organization (UNTSO)
[۵] Stefano Del Col
[۶] «سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب‌الله لبنان، در مهرجان الانتصار (جشن پیروزی)»، تارنمای مقاومت اسلامی لبنان، ۳۱ شهریور ۱۳۸۵، قابل‌دسترسی در:
http://www.moqawama.ir/print?speech=850631&title (2020-06-26).
[۷] «اسرائیل خواستار اصلاحات ریشه‌ای در یونیفل شد»، خبرگزاری ایسنا، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹، قابل‌دسترسی در:
https://www.isna.ir/news/99021813266/ (2020-06-26).
[۸] «امریکا مأموریت یونیفل را مقابل حزب‌الله بازتعریف می‌کند»، جوان آنلاین، ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹، قابل دسترسی در:
https://www.javann.ir/004Cgu (2020-06-26).
[۹] «گوترش: نیروهای یونیفل در لبنان باید چابکتر باشند»، خبرگزاری ایسنا، ۲۱ خرداد ۱۳۹۹، قابل دسترسی در:
https://www.isna.ir/news/99032113534/ (2020-06-26).
[۱۰] Jeffrey Feltman, “Debating UN peacekeeping in Lebanon”, Brookings, June 15, 2020, Available at: https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/06/15/debating-un-peacekeeping-in-lebanon/ (2020-06-26).
[۱۱] «تلاش آمریکا برای تغییر مأموریت «یونیفل» برای ضربه به حزب‌الله»، العالم، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹، قابل دسترسی در:
https://fa.alalamtv.net/news/4910261/ (2020-06-26).
