اندیشکده راهبردی تبیین: با شروع بحران سوریه و ورود روسیه به این کشور در همکاری با ایران و حملات مکرر رژیم صهیونیستی به مواضعی در سوریه، این سوال همواره وجود داشته که چرا روسیه که به دنبال تثبیت بشار اسد در سوریه است موضع قاطعی علیه این حملات نمی‌گیرد و علاوه بر این، یک خط ارتباطی اضطراری با اسرائیل برای جلوگیری از بروز ناهماهنگی هنگام عملیات این رژیم در سوریه ایجاد کرده و حادثه‌ای مانند سرنگونی هواپیمای روسی با 15 سرنشین نیز تاثیری جدی بر روابط آن‌ها نداشته است؟ پرسش دیگر این بوده که چرا به‌‌رغم اینکه رژیم صهیونیستی متحد نزدیک ایالات متحده است، روسیه به دنبال روابط نزدیک سیاسی با این رژیم بوده است؟ در دوران نخست‌وزیری نتانیاهو در رژیم صهیونیستی شاهد دیدارهای مکرر وی در روسیه با پوتین بودیم؛ نفتالی بنت نخست‌وزیر جدید رژیم صهیونیستی نیز نخستین دیدار خود با پوتین را 30 مهرماه در سوچی انجام داد و در پی این دیدار رژیم صهیونیستی چند حمله غیرمعمول به سوریه داشت. این نکات بررسی ماهیت روابط رژیم صهیونیستی و روسیه و تاثیرات آن بر منافع ایران و همچنین الزامات سیاست ایران در منطقه با توجه به روابط این دو بازیگر را تبدیل به امری ضروری می‌کند.
پیشینه روابط روسیه و رژیم صهیونیستی
با تاسیس رژیم صهیونیستی، شوروی نخستین کشوری بود که این رژیم را به رسمیت شناخت. تصمیمی که متاثر از حضور چشمگیر یهودیان روس‌تبار میان صهیونیست‌ها بود. هسته‌های اولیه مهاجران یهودی به فلسطین از روسیه بودند. شوروی در جنگ نخست عربی از طریق چک اسلواکی کمک‌های تسلیحاتی زیادی به اسرائیل ارائه کرد.
با گذشت زمان و متأثر از جنگ سرد اسرائیل در اردوگاه غرب گرفت و روابط شوروی با این رژیم به تیرگی گرایید. در پی جنگ 1967 روابط شوروی با اسرائیل قطع شد و تا فروپاشی شوروی از سر گرفته نشد. با تجزیه شوروی و تشکیل روسیه و رویکرد این کشور مبنی بر توسعه روابط با غرب روابط روسیه با رژیم صهیونسیتی از سر گرفته شد و توسعه یافت؛ به گونه‌ای که تنش‌های جدید روسیه با غرب کمتر این روابط را تحت ثاثیر قرار داده است.
جایگاه رژیم صهیونیستی در سیاست خارجی کنونی روسیه و بالعکس
سیاست خارجی روسیه پس از فروپاشی شوروی اگرچه ابتدا همسو با غرب بود اما با رویکرد آمریکا و به تبع آن اروپایی‌ها در قبال این کشور که می‌توان آن را محصول کارکرد نظام موازنه قوا دانست این جهت‌گیری در سیاست خارجی روسیه دوام نیافت. با روی کار آمدن پوتین تلاش روسیه برای بازیابی جایگاه ابرقدرتی و در نتیجه رقابت با غرب مجدداً احیا شد و دو هدف بازسازی و مدرن کردن اقتصاد روسیه مطابق استانداردهای روز دنیا و احیای قدرت این کشور در سطح جهانی و به عنوان یک ابرقدرت در اولویت قرار گرفت. پوتین در سیستم جدید خود بر تکیه بر توان ژئوپلیتیک روسیه تاکید دارد؛ چنانکه او در یک سخنرانی در سال 2005 فروپاشی شوروی را یک «فاجعه ژئوپلیتیک بزرگ» قلمداد کرد. از این‌رو اقداماتی مانند جنگ گرجستان، الحاق کریمه و افزایش نفوذ روسیه در آسیای مرکزی و خاورمیانه در چارچوب سیاست رئالیسم ژئوپلیتیک و بهره‌گیری از توان ژئوپلیتیک قابل بررسی است. پس از بحران اکراین، رویایی روسیه با آمریکا و قدرت‌های اروپایی تا حدود زیادی تشدید شد. در این چارچوب روابط روسیه با ایران و رژیم صهیونیستی برای این کشور اهمیت می‌یابد.
روسیه ایران را اهرمی مناسب برای چانه‌زنی مقابل ایالات متحده تلقی می‌کند. برای مثال فروش اسلحه به ایران نه تنها برای اقتصاد روسیه اهمیت دارد بلکه یکی از محورهای چانه‌زنی مسکو و واشینگتن است. رژیم صهیونیستی نیز نه تنها در چارچوب اهداف ژئوپلیتیک بلکه در بعد اقتصادی برای روسیه اهمیت دارد. فناوری برتر اسرائیل در برخی حوزه‌ها فرصتی فراهم می‌کند تا روسیه عقب‌ماندگی خود را در این مسیر تا حدودی جبران کند.
روسیه انگیزه‌های زیادی برای حفظ روابط خوب با رژیم صهیونیستی دارد. کم‌اثر کردن تحریم‌های غرب علیه مسکو یکی از این انگیزه‌هاست. شایان ذکر است که در مهم‌ترین تنش سال‌های اخیر غرب با روسیه یعنی مسئله اوکراین، رژیم صهیونیستی از محکومیت اشغال کریمه توسط روسیه خودداری کرد. همچنین اسرائیل برای روسیه یک مسیر مناسب برای کسب تکنولوژی نظامی و اطلاعات امنیتی است. روسیه با درک آسیب‌پذیری‌های نظامی و امنیتی اسرائیل از طریق همنوایی با این رژیم برای مقابله با تهدیداتش از جمله مماشات با حملات این رژیم در سوریه یا تبادل اطلاعات امنیتی می‌تواند از طریق این رژیم به تکنولوژی غربی دست پیدا کند.
البته باید در نظر داشت که با توجه به روابط گسترده اسرائیل با آمریکا و حساسیت این کشور در زمینه انتقال تکنولوژی تسلیحاتی، همکاری نظامی و تسلیحاتی روسیه و رژیم صهیونیستی محدود است. از این‌رو روسیه تلاش می‌کند با کارت بازی ایران، اسرائیل را وادار به دادن امتیاز کند. برای مثال در یک مورد روسیه برای خرید پهپادهای پیشرفته هرمس از اسرائیل فروش سامانه موشکی اس 300 به ایران را به بهانه تحریم‌های آمریکا مدت‌ها به تاخیر انداخت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اسرائیل همچنین یک کارت بازی و ابزاری برای روسیه برابر آمریکا در بازی رقابت جهانی قدرت و همچنین یک اهرم موازنه‌ساز برابر ایران و کشورهای عربی در بازی حضور در منطقه غرب آسیاست. وجود تهدیدات رژیم صهیونیستی، وابستگی امنیتی کشورهای منطقه به روسیه و نیاز به تسلیحات این کشور را برجسته می‌کند و روابط مناسب روسیه با رژیم، مسکو را به عنوان یک بازیگر مطرح در تعاملات کشورهای منطقه با رژیم صهیونیستی مطرح می‌کند؛ چنان که حضور این کشور در «گروه چهار خاورمیانه» همراه با آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل این کشور را به یک بازیگر موثر در مسئله فلسطین تبدیل کرده است. جدا از همه اینها سیاست اصولی روسیه در خاورمیانه ارتباط با تمام بازیگران اصلی منطقه و مطرح کردن خود به عنوان «میانجی ضروری» است و لازمه چنین سیاستی حفظ روابط مناسب با رژیم صهیونیستی است.
در مقابل، اسرائیل نیز با وجود اتحاد راهبردی با ایالات متحده و غرب به دلایل مختلف به دنبال برقراری و حفظ روابط مناسب با روسیه است. تاثیرگذاری روسیه در خاورمیانه و حضور در سوریه در همسایگی مرزهای این رژیم و در نتیجه توانایی جلوگیری از تهدید مرزهای این رژیم مخصوصاً با وجود حضور ایران در سوریه، جامعه یهودیان روس‌تبار، عضویت روسیه در گروه چهار در خصوص مسئله فلسطین، بازیگری روسیه در پرونده هسته‌ای ایران، نزدیکی این کشور به منطقه و سیاست رژیم صهیونیستی مبنی بر حداکثر تنوع در روابط دیپلماتیک همه عواملی است که انگیزه های زیادی برای رژیم صهیونیستی جهت برقراری و حفظ روابط مناسب با روسیه ایجاد می‌کند. علاوه بر این سابقه تنش با آمریکا در دوران اوباما و همچنین نگرانی از خروج آمریکا از خاورمیانه باعث شده است رژیم صهیونیستی به دنبال این باشد که به آمریکا نشان دهد گزینه‌های دیگری نیز در اختیار دارد.
تاثیر روابط روسیه و رژیم صهیونیستی بر ایران در سوریه
با توجه به این نوع نگاه روسیه به رژیم صهیونیستی و بالعکس، روابط آن دو می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی بر منافع ایران در پرونده‌های مختلف داشته باشد. چنانکه در سوریه مطابق یک رژیم امنیتی که بین روسیه و اسرائیل به شکل هماهنگی بین فرماندهی نیروی هوایی روسیه و مرکز عملیات نیروهای هوایی اسرائیل و به منظور جلوگیری از درگیری‌های ناخواسته شکل گرفته و بدین‌وسیله رژیم صهیونیستی توانسته است تقریباً با آزادی کامل اهدافی را در این کشور منتسب به ایران، حزب‌الله و مخصوصاً پایگاه‌ها و امکاناتی از ارتش سوریه که این رژیم گمان می‌برد مورد استفاده ایران و حزب‌الله قرار می‌گیرند، هدف حمله قرار دهد. بر این اساس با توجه به نوع روابط روسیه با رژیم صهیونیستی، ایران نباید انتظار داشته باشد که این کشور مانع اقدامات ضدایرانی رژیم صهیونیستی در سوریه شود مگر این که در ازای آن از ایران امتیازی بخواهد. در مقابل با توجه به میل طبیعی کشورها برای از میدان به در کردن رقبای خود در یک منطقه نفوذ خاص، روسیه ممکن است در راستای کاهش نفوذ ایران در سوریه، از اهرم رژیم صهیونیستی به منظور اجتناب از چالش مستقیم با ایران استفاده کند.
همکاری نظامی و تسلیحاتی روسیه با ایران
چنانکه در موارد تاخیر در فروش سامانه موشکی S-300 به ایران و منصرف شدن از فروش موشک‌های ضدکشتی اسکندر به سوریه به دلیل مخالفت اسرائیل (و البته احتمالاً دریافت عوض آن) نمایان شد خریدهای تسلیحاتی ایران از روسیه می‌تواند از روابط روسیه و اسرائیل متاثر شود و به عبارت دیگر شاهد بازی درآوردن روسیه باشیم. همین طور امکان آگاه کردن اسرائیل به ویژگی‌های تاکتیکی و فنی سلاح‌های فروخته شده به ایران و متحدین منطقه‌ای آن وجود دارد و سابقه نیز دارد. بر همین اساس همکاری اطلاعاتی سطح بالا ایران با روسیه نیز پرخطر است و امکان درز اطلاعات به رژیم صهیونیستی وجود دارد. البته با توجه به راهبردی‌تر بودن روابط روسیه با ایران نسبت به روابط این کشور با رژیم صهیونیستی چنین اقداماتی نمی‌تواند روال معمول باشد و صرفاً در بزنگاه‌های خاص می‌تواند صورت بگیرد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
سایر موضوعات
با توجه با تلاش‌های رژیم صهیونیستی علیه برنامه هسته‌ای ایران ممکن است اقدامات این رژیم رفتار روسیه را در رابطه با پرونده ایران از جمله مذاکرات مربوط به احیای برجام تحت تاثیر دهد اما رفتار روسیه در این زمینه بیشتر در چارچوب رژیم منع اشاعه هسته‌ای قابل تحلیل است و بنابراین تاثیرگذاری عامل روابط با رژیم صهیونیستی را باید بسیار اندک ارزیابی کرد.
روسیه خود را با رژیم صهیونیستی در جلوگیری از گسترش آنچه «اسلام رادیکال» می‌خوانند دارای منافع مشترک می‌بیند. در مواردی مانند جلوگیری از روی کارآمدن اخوان‌المسلمین در سوریه و مصر همسو بوده و همکاری کرده‌اند. این امر هر دوی آن‌ها را برابر کشوری مانند ترکیه قرار می‌دهد که از اسلام سیاسی و نسخه اخوانی آن برای پیشبرد منافع خود در سراسر منطقه حمایت می‌کند. روسیه نگاه مشابه و البته ملایم‌تری نسبت به گروه‌های مورد حمایت ایران در سطح منطقه دارد. بنابراین نمی‌توان از روسیه انتظار داشت در این موضوع کنار ایران و در برابر رژیم صهیونیستی قرار گیرد.
در رابطه با تلاش رژیم صهیونیستی برای افزایش حضور خود در محیط پیرامونی ایران نسبت به حوزه‌های مختلف مانند خلیج فارس، اقلیم کردستان عراق و قفقاز موضع روسیه می‌تواند متفاوت باشد. هرجا حضور اسرائیل بتواند اهرمی در اختیار روسیه در روابطش با دیگر کشورها قرار دهد یا زمینه مداخله و در نتیجه گسترش نفوذ این کشور را فراهم کند، روسیه از آن استقبال می‌کند. چنین امری در رابطه با قفقاز که حوزه سنتی نفوذ روسیه بوده است نمی‌تواند صدق کند اما در حوزه‌های دیگر ممکن است حضور رژيم صهیونیستی به نفع روسیه تمام شود. البته روسیه همواره این ملاحظه را دارد که حضور رژیم صهیونیستی ممکن است زمینه‌ای برای تحکیم نفود آمریکا و غرب در چنین حوزه‌هایی باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
الزامات سیاست‌های منطقه‌ای ایران در پرتو روابط روسیه و رژیم صهیونیستی
ایران برای رفع نگرانی از چرخش‌های ناگهانی روسیه که نمونه‌های زیادی از جمله در موضوعات فروش سامانه S-300، تاخیر در تحویل نیروگاه بوشهر و رای به قطعنامه‌های شورهای امنیت علیه ایران در پرونده هسته‌ای داشته در درجه نخست نیازمند حفظ توزان در سیاست خارجی و تنوع‌بخشی به روابط دیپلماتیک خود است که لازمه آن توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای منطقه و سایر کشورهای تاثیرگذار است. در درجه بعد ایران باید ارزیابی دقیقی از منافع مشترک و متعارض روسیه با رژیم صهیونیستی در حوزه‌های مختلف مرتبط با سیاست منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران داشته و برای سناریوهای مختلف همکاری، رقابت و تعارض این دو بازیگر آمادگی لازم را برای حفاظت و ارتقاء منافع خود داشته باشد. گام نهایی روشن کردن منافع مشترک و متعارض ایران با روسیه و تعریف برنامه عملیاتی بلندمدت برای تحقق منافع مشترک و مدیریت منافع متعارض چه در موضوعات منطقه‌ای و چه در سایر عرصه‌های سیاست جهانی است.
