اخیراً بنیاد دفاع از دموکراسی به بررسی پیشرفت‌های هسته‌ای ایران از سال 2019 میلادی به بعد پرداخته است. در همین رابطه چنین استدلال شده است که تهران در این مدت به‌موازات کاهش فشار ایالات‌متحده به‌ویژه پس از انتخاب «جو بایدن» و تمایل به بازگشت به «برجام»، گام‌های بزرگی در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای برداشته است و این اقدامات، دانش هسته‌ای غیرقابل‌بازگشتی را در زمینه تولید سلاح‌های اتمی برای ایران فراهم می‌کند.
علاوه بر این باید توجه داشته باشیم که تهران در طول سال‌های اخیر دسترسی و نظارت سازمان بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را تا حدود زیادی کاهش داده است که این اقدام منجر به کاهش تدریجی نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران شده است. نکته مهمی که دراین‌بین وجود دارد آن است که در حال حاضر ایران به دنبال رسیدن به آستانه هسته‌ای شدن است؛ وضعیتی که به‌نوبه خود موجب می‌شود تا دیگر کشورها قادر یا حاضر نباشند از تولید سلاح اتمی توسط ایران ممانعت به عمل‌آورند. این بنیاد در جهت اثبات ادعاهای خود به بررسی مهم‌ترین تحولات سیاسی و فنی این حوزه از دوران ریاست جمهوری ترامپ تا پایان سال 2023 میلادی پرداخته است که در ادامه مورداشاره قرار گرفته است:
- تحولات سیاسی
- مه 2018 میلادی: ایالات‌متحده از برجام خارج شد؛
- مه 2019 میلادی: تهران برنامه زمان‌بندی شده‌ای را برای نقض تدریجی برجام اعلام کرد؛
- ژانویه 2020 میلادی: قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله پهپادی ایالات‌متحده به شهادت رسید؛
- نوامبر 2020 میلادی: «جو بایدن» با وعده بازگشت به برجام به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد؛
- دسامبر 2020 میلادی: شورای نگهبان قانون جدیدی که خواستار توسعه فعالیت‌های هسته‌ای شده بود را تأثید کرد؛
- ژانویه 2021 میلادی: مراسم تحلیف بایدن برگزار شد؛
- فوریه 2021 میلادی: بایدن لغو فوری تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران که توسط ترامپ در راستای اجرای قطعنامه 2231 برجام وضع شده بود را درخواست کرد؛
- آوریل/ژوئن 2021 میلادی: 1+5 (ایالات‌متحده، فرانسه، آلمان، انگلیس، فدراسیون روسیه و چین) شش دور مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای با دولت روحانی برگزار کردند؛
- ژوئن 2021 میلادی: ابراهیم رئیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران در انتخابات پیروز شد. مذاکرات هسته‌ای متوقف شد؛
- اوت 2021 میلادی: آغاز ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی؛
- نوامبر/دسامبر 2021 میلادی: 1+5 و ایران مذاکرات برجام را از سر گرفتند؛
- مارس 2022 میلادی: مذاکرات هسته‌ای ظاهراً به دلیل درخواست ایران مبنی بر لغو نام تروریستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سوی ایالات‌متحده متوقف شد؛
- ژوئن 2022 میلادی: «شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» قطعنامه علیه ایران را تصویب کرد؛
- نوامبر 2022 میلادی: شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه جدیدی علیه ایران تصویب کرد؛
- مارس 2023 میلادی: شورای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در صدور حکم جدید علیه ایران ناکام ماند؛
- مه 2023 میلادی: گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات‌متحده و ایران در مورد محدودیت‌های غیررسمیِ هسته‌ایِ تهران در ازای آزادسازی دارایی‌های نفتی ایران در کشورهای خارجی گفت‌وگو کردند؛
- ژوئن/ژوئیه 2023 میلادی: ایالات‌متحده به عراق اجازه می‌دهد 10 میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران را آزاد کند؛
- اوت/سپتامبر 2023 میلادی: ایالات‌متحده و ایران مبادله پنج گروگان آمریکایی را با پنج ایرانی که به اتهامات متهم یا در بازداشت به سر می‌برند، به‌علاوه آزادسازی شش میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را اعلام کردند؛
- سپتامبر 2023 میلادی: برای سومین جلسه متوالی، شورای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه جدید علیه ایران را تصویب نکرد. شصت‌وسه کشور ازجمله ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا بیانیه مشترکی را منتشر کردند که در آن خواستار همکاری ایران با تحقیقات آژانس شدند. ایالات‌متحده، فرانسه، آلمان و بریتانیا بیانیه جداگانه‌ای منتشر کردند که نشان می‌دهد برجام ممکن است در صورت عدم پایبندی ایران به این توافق عمل کند.
- تحولات فنی
- مه 2019 میلادی: ایران تعداد بیشتری از سانتریفیوژهای IR-6 (بیش از آنچه در برجام به آن مجوز داده شده بود) نصب می‌کند. IR-6 نسل پیشرفته سانتریفیوژ در ایران است؛
- جولای 2019 میلادی: ایران محدودیت‌های برجام در سطح غنی‌سازی و میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده را نقض می‌کند؛
- سپتامبر 2019 میلادی: ایران غنی‌سازی اورانیوم را با استفاده از مجموعه‌ای از سانتریفیوژهای پیشرفته در کارخانه آزمایشی غنی‌سازی سوخت نطنز (PFEP) آغاز می‌کند؛
- نوامبر 2019 میلادی: ایران سقف آب‌سنگین برجام را نقض کرد و غنی‌سازی در نیروگاه زیرزمینی فردو را از سر گرفت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشف اورانیوم اعلام نشده در انباری در تهران خبر می‌دهد. کل ذخایر اورانیوم غنی شده بیش از 370 کیلوگرم است؛
- مارس 2019 میلادی: آژانس گزارش داد که ایران دسترسی به دو سایت مشکوک را مسدود کرده و ظاهراً آن‌ها را پاک‌سازی کرده است؛
- نوامبر 2020 میلادی: ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به بیش از 2400 کیلوگرم می‌رسد. ایران غنی‌سازی اورانیوم را در سانتریفیوژهای پیشرفته «IR-2m» در کارخانه غنی‌سازی سوخت نطنز (FEP) آغاز می‌کند
- ژانویه 2021 میلادی: ایران در فردو شروع به غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 20 درصد یا 90 درصد اورانیوم با درجه تسلیحات کافی (WGU) می‌کند؛
- فوریه 2021 میلادی: ایران اجرای پروتکل الحاقی و اقدامات نظارتی برجام را که به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امکان نظارت بیشتری نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای تهران می‌دهد، متوقف می‌کند. بدون این موارد، دسترسی و نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایت‌های هسته‌ای محدود شده است. تهران داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تهدید به نابودی می‌کند و 3.6 گرم فلز اورانیوم (مورد استفاده در سلاح هسته‌ای) تولید می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اورانیوم اعلام نشده را در دو سایت شناسایی کرد؛
- آوریل 2021 میلادی: در PFEP نطنز، ایران شروع به استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته برای غنی‌سازی اورانیوم تا 60 یا 99 درصد خلوص اورانیوم با درجه تسلیحات کافی (WGU) می‌کند. در نطنز، ایران از 1044 سانتریفیوژ IR-2m و 348 IR-4 برای غنی‌سازی اورانیوم با خلوص 5 درصد استفاده می‌کند؛
- مه 2021 میلادی: ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به بیش از 3200 کیلوگرم می‌رسد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید ذخایر را به دلیل کاهش نظارت آژانس توسط تهران تخمین بزند؛
- ژوئن 2021 میلادی: علیرغم توافق سیاسی موقتی که در ماه فوریه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دست آمد، ایران از تائید ادامه جمع‌آوری و نگهداری داده‌های نظارتی و نظارتی آژانس در مکان‌هایی که تهران آژانس را از بازدید منع کرده است، خودداری می‌کند؛
- اوت 2021 میلادی: ایران 200 گرم فلز اورانیوم غنی شده 20 درصد تولید می‌کند؛
- دسامبر 2021 میلادی: ایران غنی‌سازی اورانیوم 20 درصدی را با استفاده از آبشاری از سانتریفیوژهای IR-6 در کارخانه فردو آغاز می‌کند و مسیر سریعی را برای تولید اورانیوم با درجه تسلیحات کافی (WGU) در یک تأسیسات پیشرفته فراهم می‌کند؛
- دسامبر 2021/ژانویه 2022 میلادی: ایران قابلیت‌های پیشرفته ساخت و مونتاژ سانتریفیوژها را به سایت‌های زیرزمینی نطنز و اصفهان منتقل می‌کند؛
- مارس 2022 میلادی: آژانس و ایران با جدول زمانی همکاری ایران با تحقیقات آژانس در مورد مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده موافقت کردند؛
- ژوئن 2022 میلادی: تهران نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش داد و برنامه‌های خود برای نصب صدها سانتریفیوژ IR-6 دیگر در نطنز اعلام کرد؛
- نوامبر 2022 میلادی: ایران در فردو اورانیوم 60 درصد غنی شده تولید می‌کند و قصد دارد حدود 2600 سانتریفیوژ IR-6 را در آنجا نصب کند؛
- ژانویه 2023 میلادی: ایران با اعلام نکردن تغییر در تأسیسات غنی‌سازی در فردو، توافق پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نقض می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود ذرات اورانیوم غنی شده 83.7 تا 90 درصد، اورانیوم با درجه تسلیحات کافی (WGU) را شناسایی کرد؛
- مارس 2023 میلادی: برآوردهای مستقل نشان می‌دهد که ایران به‌اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده برای ساخت هفت سلاح اتمی در عرض سه ماه دارد. ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به بیش از 3700 کیلوگرم می‌رسد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ پیشرفتی در زمینه تحقیقات در مورد مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده گزارش نمی‌کند. ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به بیانیه مشترکی در خصوص همکاری تهران در تحقیقات آژانس و نظارت بهتر و مؤثرتر رسیدند؛
- اوت 2023 میلادی: برآوردهای مستقل نشان می‌دهد که ایران به‌اندازه کافی اورانیوم غنی شده دارد تا بتواند ظرف چهار ماه 10 سلاح اتمی بسازد. ذخایر اورانیوم غنی شده 5، 20 و 60 درصد ایران علیرغم توافق غیررسمی گزارش شده با ایالات‌متحده برای محدود کردن ذخایر 60 درصدی، رشد می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باوجود بیانیه مشترک مارس 2023 میلادی، هیچ پیشرفتی در زمینه تحقیقات یا نظارت گزارش نمی‌کند؛
- نوامبر 2023 میلادی: برآوردهای مستقل نشان می‌دهد که ایران به‌اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده برای ساخت 12 سلاح اتمی در عرض پنج ماه دارد؛
- دسامبر 2023 میلادی: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران تولید اورانیوم 60 درصد غنی‌شده را سه برابر کرده است و کاهش رشد ژوئن تا نوامبر را معکوس کرده است.
مترجم: رسول صادقی
منبع:
Think tank Foundation for Defense of Democracies (FDD)
https://www.fdd.org/analysis/2023/03/09/exploiting-americas-declining-pressure-irans-nuclear-escalation-over-time/
