اندیشکده راهبردی تبیین- با سفر سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به دمشق و دیدار با مقامات ارشد سیاسی و نظامی سوریه همچون بشار اسد رئیسجمهور و سپهبد علی ایوب وزیر دفاع، تفاهمنامه نظامی و امنیتی میان دو کشور به امضا رسید. با توجه به اینکه مفاد تفاهمنامههای نظامی و امنیتی عموماً محرمانه است اما با توجه به اظهارات مقامات رسمی و گمانهزنیهای رسانهای میتوان گفت این تفاهمنامه در حوزههای نظامی، امنیتی، آموزشی و فنی بوده که درصدد است همکاریهای فیمابین را ارتقا دهد. یکی از این حوزهها که اعلام شده تقویت سامانههای پدافندی سوریه با تسلیحات تولیدی جمهوری اسلامی ایران است. البته در این میان توجهی نیز به فراهم شدن زمینه حضور فنی و تخصصی مؤسسات وابسته به نیروهای مسلح ایران در فرایند بازسازی سوریه شده است.
در مورد اهمیت این تفاهمنامه میتوان گفت جمهوری اسلامی ایران و سوریه بهعنوان ارکان محور مقاومت به تقویت مناسبات در حوزههای مختلف از جمله نظامی و امنیتی پرداختهاند و این امر در حقیقت حرکت از یک رژیم امنیتی دوجانبه به سمت اتحاد و ائتلافسازی با پیوستهای حقوقی است و یک گام اساسی در جهت نهادینه کردن محور مقاومت محسوب میشود.
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همواره روابط نزدیکی با یکدیگر داشتهاند این امر با توجه به اینکه دو طرف در تقابل سیاسی و امنیتی با رژیم صهیونیستی و ایالاتمتحده آمریکا و محور محافظهکار منطقه بودهاند، بهتدریج این روابط در حوزه نظامی و امنیتی وارد یک عرصه رژیم امنیتی دوجانبه شد و این دو کشور به گسترش بیشاز پیش همکاریهای نظامی و امنیتی پرداختند که برون داد اصلی آن شکلگیری محور مقاومت همراه با گروههای فلسطینی و لبنانی بود؛ البته این رژیم امنیتی در سال ۲۰۰۶ یک پیوست حقوقی پیدا کرد.
با وقوع تحولات جهان عرب در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱، محور غربی، عبری و عربی روزنه جدیدی برای برهم زدن روابط جمهوری اسلامی ایران و سوریه پیدا کرد؛ به همین دلیل با تمام توان به تشدید بحران سوریه پرداخت. جمهوری اسلامی ایران با همراهی ارکان دیگر محور مقاومت همچون جنبش حزبالله لبنان و حشدالشعبی عراق با حمایت ویژه از نظام سوریه بر طبق توافقات فیمابین دو کشور، توانست کمک بسیاری به بقای نظام سوریه کند که نتیجه آن، تثبیت نسبی نظام و شکست گروههای تروریستی و تکفیری و حامیان خارجی آن بوده که به نظر میرسد تفاهمنامه اخیر، یکی از پیامدهای پیروزی محور مقاومت در بحران سوریه است که دارای پیامها و پیامدهای مختلفی است.
جمهوری اسلامی ایران و سوریه در تلاشاند با تقویت همکاریهای خود در حوزههای مختلف همچون نظامی و امنیتی با پیوستهای حقوقی در قالب تفاهمنامهها، موانع توسعه همکاری فیمابین این دو کشور را بکاهند. از سوی دیگر این توافق به دلیل وجود انتقال و صادرات بخشی از تسلیحات نظامی، میتواند پیامی واضح برای محور غرب، عبری و عربی در جهت مقابله با تحریم سوریه بهویژه تحریم اخیر آمریکا علیه سوریه موسوم به قیصر باشد و درعینحال این پیام را به جهان مخابره کند که حضور و فعالیت جمهوری اسلامی ایران در سوریه در چهارچوب قوانین و قواعد بینالمللی و توافق دو کشور است. فارغ از پیامهای فوق، توافق اخیر جمهوری اسلامی ایران و سوریه در حوزه نظامی و امنیتی دارای پیامهای متعددی برای رژیم صهیونیستی است. در این نوشتار تلاش میشود به این پرسشها پاسخ داده شود که پیامها و پیامدهای تفاهمنامه نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران برای رژیم صهیونیستی چیست و واکنش احتمالی رژیم صهیونیستی چه خواهد بود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
پیامها
موارد زیر را میتوان به عنوان پیامهای این تفاهمنامه برشمرد:
- واکنش به طرح تنوفا برای تقویت ارتش رژیم صهیونیستی: اویو کوخاوی[۱]، رئیس ستاد مشترک ارتش رژیم صهیونیستی در فوریه ۲۰۲۰، طرحی پنجساله را برای تقویت ارتش موسوم به تنوفا (شتاب)[۲] را رونمایی و جزئیاتی از آن منتشر کردند که یکی از بخشهای مهم آن تقویت بُعد ضد ایرانی آن در قالب دایره ایران برای تحرک بخشی به ارتش با هدف آمادگیِ عملیات در مناطق دوردست همچون ایران است[۳]. تلاش جمهوری اسلامی ایران برای امضا تفاهمنامه با سوریه بهخصوص تقویت سامانه پدافندی بهنوعی این پیام را برای رژیم صهیونیستی دارد که ایران ضمن رصد دقیق تحرکات رژیم صهیونیستی تلاش دارد حوزه پدافندی خود را به پیرامون این رژیم گسترش دهد و با تقویت حضور و نفوذ خود در مرزهای فلسطین اشغالی بهنوعی مقابله عینیتر با اقدامات ضدایرانی صهیونیستها دارد.
- اختلال در راهبرد رژیم صهیونیستی در تضعیف توان بازدارندگی کشورهای پیرامون: یکی از راهبردهای اصلی رژیم صهیونیستی جلوگیری از دستیابی کشورهای پیرامون خود به تسلیحات دفاعی و تهاجمی مؤثر برای مقابله با تحرکات نظامی این رژیم است. این رژیم با استفاده از ابزارهای مختلف سیاسی، امنیتی و نظامی در تلاش است که کشورهای پیرامون از توان بازدارندگی مناسب برای پاسخ برخوردار نباشند. اگرچه دولت سوریه همواره تلاش کرده به تقویت ارتش خود بپردازد ولی به دلیل فشارهای این رژیم به کشورهای تولیدکننده تسلیحات همچون روسیه، آمریکا و کشورهای اروپایی مانع از تقویت تسلیحاتی بخصوص در حوزه پدافندی بوده است. به نظر میرسد جمهوری اسلامی ایران و سوریه قصد دارند با تقویت سامانه پدافندی سوریه ضمن ایجاد بازدارندگی، از ماجراجوییهای رژیم صهیونیستی جلوگیری کنند و این پیام را به این رژیم ارسال نمایند که تحرکاتش در سوریه دیگر قابلقبول نیست.
- شکست تلاشهای رژیم صهیونیستی برای جلوگیری از فعال شدن ایران در بازار تسلیحاتی بینالمللی: جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر علیرغم تحریمها و فشارهای بینالمللی توانسته در عرصه تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی بخصوص در حوزه موشکی، دفاع موشکی، پهپادها و قایقهای تندرو، پیشرفتهای چشمگیری داشته باشد و با توجه به عملیاتهای موفق در این حوزهها همچون هدف قرار دادن مواضع داعش در سوریه، حمله موشکی به پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق، هدف قرار دادن پهپاد پیشرفته آمریکایی آرکیو-۴ گلوبال هاوک در فراز خلیجفارس و عملیات پهپادی موفق در بحران سوریه و سایر مناطق، از پتانسیل لازم برای ورود به بازار بینالمللی تسلیحات برخوردار است. رژیم صهیونیستی با همراهی ایالاتمتحده آمریکا و برخی از کشورهای منطقه همچون عربستان سعودی و امارات متحده عربی در تلاشاند با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در اکتبر ۲۰۲۰، ضمن جلوگیری از توسعه توان تسلیحاتی ایران مانع از حضور کشورمان در بازار بینالمللی تسلیحات شود. صادرات سامانههای پدافندی ایرانی به کشوری دیگر، در قالب یک تفاهمنامه رسمی بین دو دولت در حقیقت تلاشی در جهت شکست این راهبرد رژیم صهیونیستی محسوب میشود و این پیام را به این رژیم میرساند، جمهوری اسلامی ایران برخلاف خواسته صهیونیستها به دنبال حضور در بازارهای بینالمللی است و صادرات به سوریه حرکتی در این راستا محسوب میشود.
- رژیم صهیونیستی همچنان در اولویتهای محور مقاومت: جمهوری اسلامی ایران و سوریه در سالهای اخیر با توجه به بحرانهای منطقهای و تحریمهای ظالمانه دارای چالشهای زیادی بهخصوص اقتصادی بودهاند که بحران اقتصادی و اجتماعی ناشی از همهگیری بیماری کرونا بر این چالشها افزوده است. با توجه به چالشهای کنونی این تصور برای رقبای منطقهای و بینالمللی ایران بهخصوص رژیم صهیونیستی ایجاد شده که اولویتهای این دو کشور تغییر پیدا کرده و واکنش ایران در سطح منطقه کاهش یافته است شاهد مدعا نیز اظهارنظرهای مقامات صهیونیست و تحلیلهای جهتدار رسانههای وابسته با محور غربی، عبری و عربی است. این تفاهمنامه بخصوص تقویت سامانههای پدافندی سوریه این پیام را به رژیم صهیونیستی میرساند که همچنان در اولویت راهبردها و سیاستهای دفاعی و امنیتی سوریه و جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.
- پاسخ به تحرکات منسوب به صهیونیستها در ایران: در چند ماه اخیر شاهد برخی از اقدامات تروریستی در زیرساختهای زیستی، نظامی و هستهای ایران بودهایم، اگرچه هنوز ماهیت و کنشگر این اقدامات تروریستی اعلام رسمی نشده ولی نوع واکنشهای رسمی و غیررسمی ابهامآمیز صهیونیستها به این اقدامات، نشاندهنده تمایل مقامات این رژیم برای منسوب کردن این اقدامات به رژیم صهیونیستی است. سفر رسمی رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به سوریه در این زمان و امضای تفاهمنامه برای ارتقای همکاریهای راهبردی نظامی و امنیتی، نشان از اهتمام ایران به پاسخ قاطع در صورت اثبات نقش رژیم صهیونیستی در اقدامات تروریستی دارد. اجرایی شدن این تفاهمنامه میتواند روند این پاسخ را تسهیل نماید و پیامی قاطع برای صهیونیستها باشد که جمهوری اسلامی ایران نسبت به تحرکات تروریستی در داخل کشورش بیتفاوت نیست.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
پیامدها
با توجه به پیامهای این تفاهمنامه برای رژیم صهیونیستی میتوان به تأثیر آن بر مقابله با حملات رژیم صهیونیستی در سوریه تأکید کرد. گفتنی است به دلیل اینکه تهدید درک شده توسط رژیم صهیونیستی از سوی جمهوری اسلامی ایران دارای فاصله جغرافیایی است و همچنین از هزینههای درگیری بالا برخوردار است، این رژیم سعی دارد از یکسو، با حملات نظامی محدود و کنترلشده به منافع ایران در نزدیکی مرزهایش، ضمن بالا نرفتن هزینههای درگیری، پاسخی مستقیم به تهدیدات بدهد؛ برای مثال، رژیم صهیونیستی به برخی از مواضع جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت حملات محدود و هدفمند موشکی و هوایی میکند. البته این حملات محدود را بدون تبلیغات گسترده انجام میدهد تا از کنترل خارج نشود و ابعاد آن نیز فراگیر نگردد. ازسویدیگر، یکی دیگر از راهبردهای مورد استفاده رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران راهبرد اقدام غیرمستقیم است، بهاینگونه که با حمله و ضربه وارد کردن به شرکای راهبردی و گروههای مقاومت حامی جمهوری اسلامی ایران، آن را تحتفشار قرار دهد؛ برای مثال، میتوان به بمبارانهای پراکنده منافع نظام سوریه و همچنین مواضع حزبالله لبنان اشاره کرد که هدف آن بالا بردن هزینه همپیمانی با جمهوری اسلامی ایران است. به نظر میرسد هرگونه ارتقا در سیستم پدافند هوایی سوریه بخصوص اینکه با همکاری جمهوری اسلامی ایران همراه باشد میتواند روند این اقدامات و تحرکات رژیم صهیونیستی را با اختلال روبرو سازد و ضربه سنگینی به این راهبرد رژیم صهیونیستی وارد کند.
واکنش احتمالی رژیم صهیونیستی
در مورد واکنش احتمالی رژیم صهیونیستی به این تفاهمنامه نظامی و امنیتی و استقرار سامانههای پدافند ایرانی در سوریه و پیامدهای احتمالی آن برای این رژیم، میتوان پیشبینی کرد رژیم صهیونیستی در چند حوزه واکنش احتمالی را خواهد داشت:
- واکنشهای نظامی: با توجه به اینکه رژیم صهیونیستی پرهیزی از تحرک و اقدام نظامی در سوریه ندارد و همینطور به دلیل حمایتهای بینالمللی از این رژیم، نگران واکنشهای بینالمللی نیست، به نظر میرسد با اقدام نظامی در ارسال و نصب و استقرار سامانههای پدافندی و همینطور همکاریها در این حوزههای مختلف اختلال ایجاد کند. بنابراین در صورت توجه ناکافی به تقویت قدرت بازدارندگی محور مقاومت، میبایست منتظر تشدید حملات هوایی رژیم صهیونیستی به اهداف نظامی سوریه باشیم.
- واکنشهای سیاسی: رژیم صهیونیستی در واکنش به این تفاهمنامه احتمالاً با افزایش تحرکات دیپلماتیک آشکار و پنهان در عرصه منطقهای و بینالمللی تلاش خواهد کرد این تفاهمنامه را از تهدید آفرینی برای خود به تهدید آفرینی برای منطقه غرب آسیا و امنیت بینالمللی برسازی نماید تا در شرایط کنونی که پرونده تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت فعال است به تحتفشار قرار دادن ایران و سوریه بپردازد.
- عملیات روانی: واکنش دیگر رژیم صهیونیستی در حوزه عملیات روانی است که ابزار آن رسانههای فارسیزبان خارج از کشور، فعالان فضای مجازی، رسانههای عربی وابسته ضد محور مقاومت و رسانههای بینالمللی وابسته به محور غربی، عبری و عربی است. صهیونیستها با این ابزارها تلاش دارند با عملیات روانی ضمن افزایش فشار داخلی و هزینهساز جلوه دادن آن در شرایط اقتصادی کنونی برای افکار عمومی در ایران و سوریه، کشورهای منطقهای و بینالمللی را به واکنش علیه این تفاهمنامه تحریک کنند و بر طبل اختلافافکنی میان ایران و روسیه بکوبند. برای مثال در چند روز اخیر اخبار متعددی از نارضایتی روسیه از این توافقنامه منتشر شده که به نظرِ بسیاری از کارشناسان با توجه به سطح روابط جمهوری اسلامی ایران با روسیه و سوریه میتوان گفت این امر بیش از آنکه ریشه در واقعیتهای عرصه سیاسی و میدانی داشته باشد، ریشه در این عملیات روانی دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجهگیری
در جمعبندی مطالب فوق میتوان گفت تفاهمنامه نظامی و امنیتی میان ایران و سوریه دارای پیامها و پیامدهای مختلفی در عرصه منطقهای و بینالمللی است که بیشتر آن متوجه رژیم صهیونیستی است. این امر واکنشهای احتمالی رژیم صهیونیستی را در ابعاد نظامی، سیاسی و عملیات روانی در پی خواهد داشت. به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران و سوریه با کمک سایر ارکان محور مقاومت همچون جنبش حزبالله، جنبش حماس و جهاد اسلامی فلسطین، حشدالشعبی عراق و انصارالله یمن باید با رصد دقیق تحرکات رژیم صهیونیستی و دیگر کشورهای رقیب به اتخاذ راهبردها و سیاستهای هوشمندانه یعنی تقویت بازدارندگی نظامی و امنیتی، افزایش تحرکات دیپلماتیک و تقویت قدرت نرم برای مواجه با عملیات روانی اقدام کنند.
پی نوشت
[۱] Aviv Kochavi
[۲] Tnufa
[۳] “IDF unveils 5 year Momentum Plan”, BICOM, 14 February 2020, Available at: https://www.bicom.org.uk/news/idf-unveils-5-year-momentum-plan/.