مقدمه: اندیشکده راهبردی تبیین به صورت هفتگی به ارزیابی مهم‌ترین روندهای سیاسی و اقتصادی در سطوح سیاست خارجی ایران، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌پردازد. در این هفته علاوه بر فعالیت‌های دیپلیماتیک در رابطه با جنگ غزه مهم‌ترین تحولات عرصه سیاست خارجی ایران شامل تلاش برای توسعه سطح روابط مالی و بانکی با سوریه با سفر رئیس بانک مرکزی به سوریه، دیدار سفیر ایران با وزیر کشور عربستان در راستای تلاش برای گسترش روابط با عربستان سعودی پس از توافق عادی‌سازی و برگزاری هجدهمین دور رایزنی‌های سیاسی ج.ا.ایران و هند در تهران بود. در حوزه منطقه‌ای علاوه بر تمدیدهای آتش‌بس در غزه، سفر نماینده ویژه دولت فرانسه در امور لبنان به بیروت، وارد شدن پروژه‌های چهارگانه شرکت توتال در عراق به فاز زمانبندی، ایجاد پلتفرم مشترک میان عراق و چین برای تسهیل ارتباط بازرگانان دو کشور، پیروزی عربستان در کسب میزبانی اکسپو 2030، آغاز نشست جهانی تغییرات اقلیمی 2023 در دبی از جمله تحولات مهم هفته اخیر بود. در حوزه فرامنطقه‌ای نیز توافق کشورهای اروپایی برای افزایش هزینه‌کرد خود در حوزه آموزش سربازان اوکراینی (بالغ‌بر 200 میلیون دلار)، ایجاد منطقه آزاد تجاری توسط چین در منطقه «سین کیانگ» به‌منظور توسعه طرح کمربند و راه و تلاش سه کشور کره جنوبی، چین و ژاپن برای افزایش سطح همکاری‌های سه‌جانبه از مهم‌ترین تحولات هفته بود.
سیاست خارجی ایران
در این بخش به تحولاتی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخته می‌شود که یک طرف آن ایران است و می‌تواند شامل موضوعات سیاسی، دفاعی-امنیتی، دیپلماسی اقتصادی و حقوقی-بین‌المللی باشد.
تلاش تهران و دمشق برای توسعه سطح روابط مالی و بانکی
رئیس‌کل بانک مرکزی سوریه در تاریخ 28 نوامبر میزبان رئیس‌کل بانک مرکزی ج.ا.ایران و هیئت همراه آن بود. در این دیدار که با حضور معاونان و مدیران ذی‌ربط بانک مرکزی سوریه برگزار شد، در راستای تقویت روابط تجاری و اقتصادی دو کشور موضوعات مهمی موردبحث و توافق قرار گرفت. ازجمله موضوعات مهمی که موردبررسی قرار گرفت آن بود که پیشنهاد یک شرکت ایرانی برای سهامداری در یک بانک جدید در سوریه، توافق بر تبادل ارزهای محلی بین دو کشور به‌منظور تسهیل مبادلات تجاری و مالی، توافق بر هماهنگ‌سازی سیستم پرداخت الکترونیکی دو کشور برای استفاده دوجانبه از کارت‌های پرداخت و همچنین افتتاح شعبه بانک ایرانی در سوریه بود. درحالی‌که بانک صادرات ایران و بانک کامرشیال سوریه در سال 1384 یک بانک جدید التاسیس ایرانی و سوری راه‌اندازی کردند؛ که با شروع بحران سوریه فعالیت این بانک قطع شد.
دیدار و رایزنی سفیر ایران در عربستان با وزیر کشور سعودی
روز یکشنبه 5 آذر علیرضا عنایتی، سفیر ایران در ریاض، با «عبدالعزیز بن سعود بن‌نایف»، وزیر کشور عربستان دیدار و گفتگو کرد. ازجمله مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در این دیدار، «مسائل امنیتی و مرزبانی» و نیز برخی مسائل مورد اهتمام مشترک دو کشور بوده است. در این نشست علاوه بر وزیر کشور عربستان، هشام الفالح، معاون وزیر کشور، محمد المهنا، معاون امنیتی و برخی دیگر از مسئولان وزارت کشور عربستان نیز در این دیدار حضور داشته‌اند. عنایتی در خصوص این دیدار نوشت «در این ملاقات روند رو به گسترش مناسبات دو کشور در حوزه‌های مختلف ازجمله حوزه‌های امنیتی و انتظامی و فعال شدن کمیته‌های گارد مرزی، مبارزه با مواد مخدر و سایر کمیته‌های فرعی، مورد گفتگو قرار گرفت.» این دیدار در ادامه گسترش تعاملات میان دو کشور پس از برقراری دوباره روابط میان تهران و ریاض تعریف می‌شود. برخی اخبار حاکی از آن است که محمد بن سلمان در جریان دعوت از آیت‌الله رئیسی جهت حضور در اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در ریاض، پیشنهاد توسعه همکاری‌های اقتصادی در جهت جلوگیری از توسعه جنگ غزه را نیز مطرح نموده است.
برگزاری هجدهمین دور رایزنی های سیاسی ج.ا.ایران و هند در تهران
هجدهمین دور رایزنی های سیاسی میان ج.ا.ایران و هند روز یکشنبه هفته جاری میان هیئت های وزارت خارجه دو کشور به ریاست «علی باقری» معاون سیاسی وزارت امورخارجه و «وینای موهان کواترا» قائم مقام وزارت امور خارجه هند در تهران برگزار شد. شایان ذکر است که در خلال نشست مذکور طیف مختلفی از موضوعات سیاسی، اقتصادی، کنسولی و نیز تحولات منطقه ای و بین المللی مورد بحث و گفت و گو قرار گرفت و اولویت های روابط دو کشور در دوره پیش رو مشخص گردید. برگزاری نشست مذکور از آن جهت اهمیت دارد که روابط تهران و دهلی نو نسبت به گذشته شرایط نسبتا مطلوبی را تجربه می نماید و بر اساس آمارهای تجاری موجود، مجموع تبادلات تجاری فی مابین با رشد 48 درصدی به 2.5 میلیارد دلار افزایش یافته است که رقم قابل‌توجهی است.
تحولات منطقه‌ای
موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که همزمان از تحولات چندین منطقه ژئوپلیتیک متاثر می‌شود. این مناطق شامل غرب آسیا به معنای اخص شامل کشورهای عراق، سوریه، لبنان، فلسطین و اردن؛ شبه جزیره عربستان، شمال آفریقا، قفقاز و آسیای مرکزی و جنوب آسیا می‌شود. بر این اساس در این بخش به تحولاتی پرداخته می‌شود که در این مناطق اتفاق می‌افتد.
غرب آسیا
قطعی شدن پروژه‌های توتال در عراق به ارزش 27 میلیارد دلار
کشور عراق با ایجاد کنسرسیومی میان شرکت قطر انرژی 25%، توتال انرژی 45% و شرکت نفت بصره 30% قرارداد اجرای پروژه‌های چهارگانه شامل توسعه میدان گازی «ارطاوی» تولید گاز از 5 میدان گازی، جمع‌آوری گازهای مشعل، پمپاژ آب دریا برای تولید پنج میلیون بشکه نفت خام و همچنین پروژه احداث نیروگاه‌های انرژی خورشیدی به ظرفیت 1000 مگاوات به ارزش 27 میلیارد دلار که در ماه ژوئن منعقد شده بود وارد فاز زمانبندی انجام پروژه‌ها شده است. با اجرایی شدن این پروژه‌ها علاوه بر توسعه میادین گازی و افزایش ظرفیت تولید نفت خام تا حدودی از میزان وابستگی عراق به واردات گاز از ج.ا.ایران کاسته می‌شود. لازم به ذکر است که تاکنون توتال برای توسعه میادین گازی و افزایش ظرفیت تولید نفت خام قرارداد‌های متعددی منعقد کردند و این قرارداد نیز دو سال پیش در زمان دولت «مصطفی الکاظمی» نیز منعقد شده بود که بنا به دلایل مختلف اجرایی نشد. با توجه به عزم آقای «السودانی» برای اجرای پروژه‌های مهم و حیاتی به‌منظور توسعه اقتصاد عراق احتمال می‌رود که این پروژه طبق زمانبندی مقرر شده به سرانجام برسد.
ایجاد پلتفرم مشترک میان عراق و چین برای ارتباط بازرگانان
پس از تهاجم عراق به کویت و با توجه به تحریم‌های اعمالی علیه این کشور، منابع حاصل از فروش نفت عراق در قالب برنامه «نفت در برابر غذا» سازمان ملل قرار گرفت و در همین رابطه منابع حاصل از فروش نفت در بانک آمریکایی «جی.پی مورگان» نگهداری می‌شد. این امر تا سال 2021 میلادی و مشخصاً تا زمان خروج عراق از فصل هفتم منشور سازمان ملل ادامه داشت و پس از خروج عراق از تحریم‌های سازمان ملل، منابع ارزی عراق که در بانکهای آمریکایی نگهداری می‌شد، آزاد گردید؛ اما باوجود آزادسازی این دارایی‌ها همچنان عراق امکان استفاده از دارایی‌های خود نزد بانک آمریکایی به دلیل فشارهای آمریکایی‌ها وجود نداشت. علاوه بر این، عراق در تسویه بدهی ناشی از خرید برق و گاز ج.ا.ایران همواره با چالش همراه بود. از طرفی چینی‌ها پس از تشکیل دولت جدید عراق در سال 2005 میلادی، در احیای زیرساخت‌های عراق اعم از حوزه‌های بهداشت، انرژی، آموزش، راه و مسکن مشارکت نموده و زمینه حضور پایدار در اقتصاد این کشور را محیا کرده‌اند. با این وصف، پس از ارتقای جایگاه یوآن چین در معاملات بین‌الملل، عراق نیز ذخایر ارزی مبنی بر یوآن را در بانکهای خود افزایش داد و در اقدامی جدی‌تر جهت ارتقای سطح ارتباط میان بازرگانان چینی و عراقی اقدام به راه‌اندازی پلتفرم مشترک برای شکل‌گیری ارتباط آسان میان بازرگانان چینی و عراقی نمود.
سفر لودریان به بیروت برای به جریان انداختن پرونده انتخاب رئیس‌جمهوری
لبنان از 1 نوامبر 2022 تاکنون هیچ رئیس‌جمهوری ندارد و تلاش مجلس در انتخاب رئیس‌جمهور تاکنون ناکام مانده است. نبود رئیس‌جمهور در کشور که نتیجه آن عدم انتخاب نخست‌وزیر و دولت جدید است، وضعیت اقتصاد لبنان را بدتر کرده است، کشوری که از سال 2019 شاهد فروپاشی اقتصادی بوده و بنا بر اعلام بانک جهانی، یکی از بدترین فروپاشی‌های اقتصادی از سال 1850 تاکنون را تجربه کرده است. از سوی دیگر فرانسه که از سال 1920 تا پایان جنگ جهانی دوم قیمومیت لبنان را به عهده داشته و اغلب زیرساخت‌های مؤسساتی و اداری لبنان را در آن دوران پایه‌گذاری کرده است به خود این اجازه را داده است که در امور داخلی لبنان دخالت کند و نمونه بارز دخالت‌های فرانسه در امور لبنان آن است که در سال 2020 و به‌طور مشخص پس از انفجار بندر بیروت آقای مکرون به‌عنوان رئیس‌جمهور فرانسه به لبنان سفر کرد. با توجه به رویکرد دیرین فرانسه نسبت به لبنان، شاهد آن هستیم که آقای لودریان نیز به‌عنوان فرستاده دولت فرانسه به لبنان سفرکرده تا کما فی سابق شرایط دخالت فرانسه در امور داخلی لبنان را حفظ نماید و از این رهگذر اقدامات لازم جهت انتخاب رئیس‌جمهور منتخب و تشکیل کابینه‌ی همراه با دولت فرانسه را به منصه ظهور برساند.
شبه جزیره عربستان
دیدار رئیس سیا و موساد با نخست‌وزیر قطر برای تمدید آتش‌بس
ویلیام برنز، رئیس سیا و دیوید بارنیا رئیس موساد طی دیداری که با نخست‌وزیر و درعین‌حال وزیر امور خارجه قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی داشتند به توافق رسیدند توافق آتش‌بس چهار روزه قبلی را به مدت دو روز دیگر تمدید نمایند. قطر به‌عنوان میانجی گر اصلی از طرف حماس تلاش‌های بسیاری در زمینه تسهیل برقراری آتش‌بس و تمدید آن و نیز تبادل اسرا بین دو طرف صورت داده است. نکته قابل‌توجه اینکه به‌جای وزیر امور خارجه ایالات‌متحده، رئیس سازمان امنیتی این کشور وارد مذاکره شده است. برنز همچنین هفته پیش از برقراری آتش‌بس نیز در سفر خود به قطر به مذاکره در رابطه با وضعیت آینده جنگ در نوار غزه پرداخته بود. می‌توان گفت در جریان گفت‌وگوهای مربوط به آتش‌بس و تبادل زندانی‌ها بین رژیم و حماس، قطر نقش اصلی و محوری را چه در میزبانی مذاکرات و چه در هدایت آن‌ها ایفا نموده است. چنانکه در تمدید یک‌روزه آتش‌بس 30 نوامبر نیز نمی‌توان نقش این کشور را نادیده گرفت. قطر در تلاش است نقش خود را به‌عنوان میانجی گر و واسطه‌گر در منازعات غرب آسیا تثبیت نماید.
واکنش انصارالله به بیانیه گروه هفت: امنیت دریایی و آبراهه‌های بین‌المللی برای همه جز رژیم صهیونیستی
سخنگوی جنبش انصارالله یمن، محمد عبدالسلام در واکنش به بیانیه گروه هفت که یمن را تهدیدی برای خطوط کشتیرانی بین‌المللی عنوان کرده بود گفت «یمن مشتاق حفظ امنیت دریایی و سلامت آبراهه‌هاست و عملیات اخیر تنها منحصر به کشتی‌های صهیونیستی است. رفتارهای جنایت‌کارانه رژیم صهیونیستی، صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی را تهدید می‌کند و مقابله با آن و فعالیت‌های تجاوزکارانه این رژیم امری مهم برای امنیت و سلامت منطقه و جهان است». نیروهای مسلح یمن تاکنون دو کشتی مرتبط با رژیم صهیونیستی را توقیف نموده‌اند و همین امر موجب صدور بیانیه گروه هفت علیه این کشور شده است. در همین راستا، شرکت کشتیرانی زیم (ZIM) متعلق به رژیم صهیونیستی که اخیراً یکی از کشتی‌های آن توسط نیروهای یمنی توقیف شده بود اعلام نمود تصمیم گرفته است مسیر عبور کشتی‌های خود را از کانال سوئز و دریای سرخ تغییر دهد. عدم پاسخگویی رژیم به اقدامات یمن درحالی‌که مستقیماً منافع اقتصادی این دولت مورد تهدید نیروهای مسلح یمنی قرار گرفته است، نشان از عدم تمایل رژیم به توسعه سطح تنش و درگیری بیرون از نوار غزه دارد.
پیروزی عربستان در کسب میزبانی اکسپو 2030
ریاض پایتخت عربستان سعودی موفق شد در رقابت با بوسان کره جنوبی و رم ایتالیا، پیروز شود و میزبانی نمایشگاه اکسپو 2030 را از آن خود نماید. این پیروزی را می‌توان در راستای تلاش‌های ولیعهد سعودی ذیل چشم‌انداز سال 2030 عربستان سعودی بررسی نمود. عربستان همچنین به‌عنوان تنها نامزد دریافت میزبانی جام جهانی سال 2034 شناخته می‌شود و خبرها حاکی از آن است که تلاش دارد میزبانی المپیک پس‌ازآن را نیز در اختیار بگیرد. مجموعه این اقدامات نشان از این دارد که ولیعهد جوان سعودی سعی دارد چهره مدرن و نوینی از عربستان به نمایش بگذارد. ولیعهد جوان سعی دارد چهره خود را که پیش‌تر با قتل خاشقچی و جنگ علیه یمن مخدوش شده بود ترمیم نموده و برنامه خود مبنی بر توسعه اقتصادی غیر وابسته به نفت در برنامه چشم‌انداز 2030 را با سرمایه‌گذاری‌هایی که در اکسپو 2030 رخ خواهد داد، تسریع نماید.
میزبانی دبی در نشست جهانی تغییرات اقلیمی 2023
رهبران جهانی و نمایندگان دولت‌های مختلف جهان قرار است در نشست سالانه تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل در دبی که به نشست اجلاس احزاب یا کاپ 28 شهرت دارد شرکت نمایند. دستور عمل اصلی این رویداد که 13 روز (از روز 30 نوامبر تا 12 دسامبر) به طول خواهد انجامید کنترل مصرف سوخت‌های فسیلی و تولید کربن دی‌اکسید و سرمایه‌گذاری بر روی تغییرات اقلیمی خواهد بود. امارات متحده عربی نخستین کشور از میان کشورهای غرب آسیا است که میزبانی این نشست را بر عهده دارد. انتقادات بسیاری بر این میزبانی وارد شده است؛ ازجمله اینکه اتکای خود امارات بر تولید و استفاده از منابع نفتی و سوخت‌های فسیلی، به‌عنوان یکی از عوامل اصلی بحران زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی بسیار بالا است و این کشور شایستگی میزبانی این نشست را ندارد. لازم به ذکر است امارات از پاپ فرانسیس نیز برای حضور در این نشست دعوت به عمل‌آورده بود که مطابق اخبار، سفر وی به دبی به دلیل بیماری لغو شد.
قفقاز و آسیای مرکزی
آمادگی ارمنستان برای انعقاد معاهده صلح با آذربایجان
در هفته گذشته ارمنستان در موقعیت‌های مختلف از آمادگی خود برای انعقاد معاهده صلح بر اساس مواضع اعلامی این دولت خبر داد. «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان اظهار داشت که مطمئن نیست باکو برای انعقاد معاهده صلح بر اساس اصول موردتوافق آمادگی داشته باشد. از منظر پاشینیان نخستین اصل توافق شناسایی متقابل یکپارچگی سرزمین توسط طرفین است که به‌موجب آن قلمروی ارمنستان 29.8 هزار کیلومتر و قلمروی جمهوری آذربایجان 86.6 هزار کیلومتر است. دومین اصل توافق، تعیین مرزها بر اساس اعلامیه «آلماتی» 1991 میلادی است و در نهایت سومین اصل، بازگرداندن خطوط ارتباطی و حمل‌ونقلی منطقه بر اساس اصول استقلال، حاکمیت، دوطرفه بودن و برابری کشورهاست. پاشینیان همچنین در هفته گذشته از آمادگی ارمنستان برای تبادل زندانیان با جمهوری آذربایجان بر مبنای اصل «همه در برابر همه» خبر داد و مسئله تبادل زندانی را مسئله‌ای انسان دوستانه خواند که متأسفانه سیاسی شده است. در همین حال، سخنگوی مجلسی مجلس ارمنستان، از امکان انعقاد معاهده صلح ظرف 15 روز در صورت آمادگی باکو خبر داد و به‌بیان‌دیگر، وجود عزم سیاسی در باکو برای انعقاد معاهده صلح را تنها عامل تعیین‌کننده باقی‌مانده عنوان کرد.
احتمال برقراری روابط دیپلماتیک ارمنستان و عربستان سعودی
یکی از اخبار مهم در هفته گذشته احتمال قریب‌الوقوع برقراری روابط دیپلماتیک میان ارمنستان و عربستان سعودی بود؛ بنا بر اعلام وزارت خارجه ارمنستان پروتکل عادی‌سازی روابط میان سفرای دو کشور در امارات متحده عربی مذاکره شده و در ابوظبی امضا شده است. به نظر می‌رسد حل نسبی مناقشه قره‌باغ و تمایل کشورهای عربی به رقابت با ترکیه باعث مرتفع شدن دستکم بخشی از موانع پیشروی ارمنستان در توسعه روابط با شبه‌جزیره عربستان مرتفع شود. عربستان که برای دهه‌ها به نشانه حمایت از آوارگان مسلمان قره‌باغ از برقراری رابطه رسمی با ارمنستان اجتناب ورزیده بود، در چند سال گذشته در مسیر برقراری روابط با ارمنستان گام برداشت و از آن زمان، دیدارهایی نیز در حاشیه اجلاس‌ها و نشست‌های بین‌المللی میان مقامات عالی دو کشور انجام شده است.
علائم ثبات، رشد و بهبود تجارت ارمنستان علیرغم تنش‌های سیاسی
آمارهای فصلی و سالیانه منتشره در هفته گذشته از عملکرد اقتصاد ارمنستان حاکی از ثبات، رشد و بهبود تجارت خارجی این کشور در سال گذشته و علیرغم تنش‌های سیاسی داخلی و بین‌المللی است. در هفته گذشته تخمین‌هایی از رشد اقتصادی و تورم ارمنستان در سال 2023 میلادی منتشر گردید. «آغاسی تاوادان»، اقتصاددان ارمنستانی از ثبت نرخ رشد 7 درصدی برای ایروان تا پایان سال خبر داد. بر اساس آمار رسمی تولید ناخالص داخلی ارمنستان در فصل سوم از سال 2023 میلادی نرخ رشدی 7.4 درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته تجربه نموده است. همچنین بر اساس تخمین‌های منتشره نرخ تورم دوازده‌ماهه تا پایان سال 2023 میلادی به رقم صفر درصد خواهد رسید.
ایروان در هفته گذشته آمارهای جزئی تجارت خارجی خود را در دوره ده‌ماهه ژانویه تا اکتبر سال 2023 منتشر نمود که بر اساس آن مجموع تجارت خارجی ارمنستان نسبت به بازه مشابه در سال گذشته 41.2 درصد رشد داشته است و درمجموع، به بیش از 5 هزار میلیارد درام ارمنی معادل 15.5 میلیارد دلار رسیده است. به‌صورت جزئی‌تر، صادرات ارمنستان در بازه پیش‌گفته با رشدی 38.5 درصدی به 5.8 میلیارد دلار و واردات این کشور با رشدی 42.9 درصدی به 9.6 میلیارد دلار رسیده است. قابل‌ذکر است که یکی از منابع جبران این نا ترازی تجاری در ارمنستان، حواله‌هایی است که از خارج کشور به ارمنستان انجام می‌شود که این رقم برای دوره نه‌ماهه سال 2023 میلادی معادل 4.3 میلیارد دلار گزارش شده است. گفتنی است «سانوسیان»، وزیر اداره محلی و زیرساخت ارمنستان، در هفته گذشته از توسعه روابط اقتصادی ایران و ارمنستان در حوزه برق و گاز خبر داده است. بر اساس قرارداد سوآپی که میان دو کشور از سال 2009 میلادی منعقد گردیده است از طریق اتصالات مرزی برق گاز طبیعی مبادله می‌شود. ارمنستان در مجموع سالانه 365 میلیون مترمکعب گاز از ایران وارد می‌کند که قرارداد این انتقال گاز تا سال 2030 میلادی تمدید شده است. با توجه به ظرفیت بیشتر خط لوله در قالب نسخه تمدیدشده، ایران صادرات گاز خود به ارمنستان را در ازای دریافت برق بیشتر افزایش خواهد داد.
جنوب آسیا و همسایگان شرقی
اخراج جمعی پناهجویان افغان از پاکستان
پس از آنکه «حافظ گل بهادر» تبعه افغانی در ایالت «خیبر پختونخواه» به نظامیان پاکستان حمله ور شد، روابط اسلام آباد و کابل به مرور رو به تیرگی نهاد تا جایی که دولت موقت پاکستان اوایل اکتبر اعلام کرد که تمام اتباع خارجی بدون مدرک از جمله 1.7 میلیون پناهجوی افغان تا اول نوامبر باید داوطلبانه این کشور را ترک نمایند در غیر این صورت پس از بازداشت به کشورشان اخراج خواهند شد. در همین رابطه «افراسیاب ختک» عضو پیشین مجلس سنای پاکستان، اخراج گروهی پناهجویان افغان را از جمله شیوه های تازه ژنرال های پاکستانی برای آوردن فشار به مردم افغانستان برای تحمیل معاهده جدیدی ارزیابی کرده است. نکته قابل توجهی دیگری که در این بین وجود دارد آن است که در شرایط کنونی این امکان وجود دارد که گروه هایی مانند «داعش» و «تحریک طالبان» پاکستان مبادرت به جذب پناهجویان اخراجی نمایند که این موضوع به نوبه خود بر ناامنی منطقه خواهد افزود.
سرمایه‌گذاری 10 میلیارد دلاری کویت در پاکستان
نخست‌وزیر دولت موقت پاکستان انور الحق کاکار در سفری که روز 29 نوامبر به کویت داشت، ضمن دیدار با ولیعهد این کشور شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح، بر اهمیت روابط دوجانبه میان دو کشور و توسعه این همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف تأکید نمود. در این سفر علاوه بر نخست‌وزیر پاکستان، وزرای اقتصاد، انرژی، تجارت، تغییرات اقلیمی، دادگستری و آب حضور داشتند. دولت‌های کویت و پاکستان 7 تفاهم‌نامه همکاری امضاء نمودند که مطابق آن مسیر سرمایه‌گذاری 10 میلیارد دلاری کویت در پاکستان هموار می‌شود. این تفاهم‌نامه‌ها در حوزه‌های انرژی، دفاعی، اکتشاف معدنی، امنیت غذایی، آی‌تی به امضاء رسیده است. پاکستان سعی دارد با تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ازجمله کویت از ظرفیت اقتصادی و سرمایه‌ای این کشورها در جهت تقویت اقتصاد خود بهره‌مند شود.
دگردیسی در رویکرد سیاسی هند نسبت به جهان عرب
با وجود انکه حزب سیاسی «بهارتیا جنتا» که «نارندا مودی» به آن تعلق دارد، در طول یک دهه گذشته توانسته بود روابط نسبتا موفقی را با کشورهای عرب منطقه برقرار نماید، ولی با این حال شاهد آن هستیم که جنگ اخیر بین رژیم صهیونیستی و حماس منجر به تغییر رویکرد هند در تعادل دیپلماتیک بین «خاورمیانه جدید» و حمایت سنتی این کشور از مسئله فلسطین شده است. به بیانی دقیق تر، هند در رویکرد جدید خود در قبال مسئله فلسطین در حال نزدیک شدن به سیستم امنیتی ایالات متحده است. مشارکت هند در دیپلماسی اقتصاد جدید خود از جمله مشارکت در گروهی با حضور رژیم صهیونیستی، امارات متحده عربی و ایالات متحده و همچنین همکاری در کریدور اقتصادی هند ـ غرب آسیا ـ اروپا که در حاشیه نشست گروه 20 در سپتامبر سال جاری معرفی شد، از جمله مصادیق تغییرات آشکار در رویکرد دهلی نو در قبال منطقه غرب آسیا است. لازم به ذکر است که هند از زمان استقلال خود حامی قاطع مسئله فلسطین بوده و دلیل این امر را نیز حمایت اخلاقی از استقلال فلسطین و به عنوان یک جنبش ضد استعماری توصیف می کرد. در همین راستا و در سال 1975 میلادی هند نخستین کشور غیر عربی بود که وضعیت دیپلماتیک کامل را به سازمان آزادی بخش فلسطین اعطا کرد. همچنین «یاسر عرفات» رئیس وقت این سازمان به طور منظم به دهلی نو سفر می کرد. با وجود حاکم بودن روابط نسبتا مطلوب در روابط فی مابین، در سال 1992 میلادی «پی.وی ناراسیما رائو» نخست وزیر هند روابط دیپلماتیک کامل را با رژیم صهیونیستی برقرار کرد و پس از آن روابط دهلی نو ـ تل آویو همواره رو به گسترش نهاده است. تا جایی که در سال 2017 میلادی «مودی» به عنوان نخستین نخست وزیر هند به تل آویو سفر کرد.
فرا منطقه‌ای
در این بخش به تحولاتی پرداخته می‌شود که فراتر از مناطق مذکور در عرصه منطقه‌ای رخ می‌دهد و شامل تحولات آمریکا، اروپا و شرق و جنوب شرق آسیا می شود.
اروپا و آمریکا
آخرین تحولات در جنگ اوکراین
بر اساس آخرین گزارش‌های میدانی و اطلاعاتی، طوفان موجب تخریب خطوط آهن در نقاط ساحلی کریمه و جنوب اوکراین شده است و بر همین اساس از سرعت تحرک نیروهای نظامی در منطقه مقداری کاسته شده است. بااین‌حال در محور شمالی، کماکان منطقه «آودیوکا» یکی از خطوط مقدم جنگ است که در هفته گذشته نیز روسیه برای فتح آن تلاش و مقداری پیشرفت کرده است. کماکان، اوکراین یک کریدور به عرض 7 کیلومتر را به‌منظور تأمین نیازهای شهر در اختیار دارد. تلاش‌ها در اروپا و آمریکا برای تأمین مالی و نظامی اوکراین با تداوم جنگ ادامه دارد و دستکم در چشم‌انداز نزدیک چرخش در موضع طرف‌های اصلی حامی اوکراین یعنی آمریکا و قدرت‌های اروپایی دور از ذهن به نظر می‌رسد. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان از اهمیت حیاتی کمک مالی و نظامی به اوکراین برای این کشور و همزمان برای اروپا صحبت کرده است و اظهار داشته است که کمک‌های اروپا تا زمان لازم ادامه خواهد یافت. وی خاطرنشان ساخته است که هیچ رهبری در اروپا مایل نیست تصور کند که پیروزی پوتین در این جنگ، چه عواقب جدی‌تری برای ما (اروپاییان) خواهد داشت. همزمان، اتحادیه اروپا بر چهار برابر کردن هزینه کرد خود در حوزه آموزش و تربیت سربازان اوکراینی توافق کرد که به‌موجب آن رقمی بالغ‌بر 200 میلیون دلار در این حوزه هزینه خواهد شد.
ایالات‌متحده در تلاش است با غلبه بر اختلافات مالیه داخلی خود، در راهبرد حمایت از اوکراین و رژیم صهیونیستی تداوم نشان دهد. در همین راستا چاک شومر، رهبر اکثریت دموکرات در کنگره آمریکا، از شروع ارائه لایحه کمک مالی به اوکراین و رژیم صهیونیستی در هفته آتی خبر داد و اظهار نمود که پیشبرد این لایحه از نظر وی موردنیاز است، حتی اگر با جمهوری‌خواهان به توافقی دست نیابند چرا که جمهوری‌خواهان مایل‌اند این وجوه را به سمت تأمین امنیت مرزهای جنوبی آمریکا هدایت کنند. به نظر می‌رسد برخی از کشورهای کوچک‌تر که در همسایگی مستقیم روسیه قرار دارند با توجه به ادراک تهدیدی که پس از جنگ اوکراین نسبت به فدراسیون روسیه دارند، موضع سخت‌گیرانه‌تری نیز نسبت به سایر بازیگران اروپایی اتخاذ کرده باشند. به‌عنوان‌مثال در کنار اوکراین، لتونی، لیتوانی و استونی نیز اعلام نموده‌اند که به دلیل حضور سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، از شرکت در اجلاس پیشروی «سازمان همکاری و امنیت اروپایی» اجتناب خواهند نمود. این اجلاس روزهای پنج‌شنبه و جمعه در مقدونیه شمالی برگزار خواهد شد.
شرق آسیا
تلاش چین در جهت رشد تجارت الکترونیک فرامرزی
با توجه به اهداف توسعه‌ای چین، حجم تجارت الکترونیک این کشور شرق آسیایی در طول سال‌های اخیر روند رو به رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است؛ تا جایی که سهم آن در تجارت چین از زیر یک درصد به حدود پنج درصد افزایش یافته است. سرعت بخشیدن به تحول دیجیتال و توسعه الکترونیک فرامرزی، بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، ایجاد مناطق آزمایشی برای همکاری تجارت الکترونیک جاده ابریشم و همکاری با شرکا برای راه‌اندازی بازارهای تجارت الکترونیکی کمربند و جاده ازجمله اهدافی است که در طول سال‌های اخیر چینی‌ها در قالب رشد تجارت الکترونیک فرامرزی دنبال می‌کنند. بر اساس آمارهای موجود، میزان تجارت الکترونیک فرامرزی چین در دوره شش‌ماهه نخست سال 2023 میلادی (از ژانویه تا سپتامبر) بالغ‌بر 1.7 تریلیون یوآن (حدود 239 میلیارد دلار) بوده است که نسبت به سال قبل 14.4 درصد افزایش داشته و 5.5 درصد از حجم تجارت کالا را در طول سال به خود اختصاص داده است.
تمدید قرارداد سوآپ ارزی با امارات متحده عربی به مدت پنج سال
توافق تمدید قرارداد سوآپ ارزی به ارزش اسمی 18 میلیارد درهم (35 میلیارد یوآن معادل 4.9 میلیارد دلار) برای مدت‌زمان پنج سال، تازه‌ترین تلاش پکن برای قابل معامله کردن ارز خود با شرکای راهبردی است؛ به‌ویژه آنکه امارات متحده عربی اخیراً با پنج کشور دیگر ازجمله عربستان سعودی به گروه بریکس پیوسته است. شایان‌ذکر است که قرارداد سوآپ ارزی با هدف توسعه سطح همکاری‌های مالی و تجاری بین امارات متحده عربی و چین از طریق تسهیل در ارائه نقدینگی به ارز محلی در بازارهای مالی، برای تسویه معاملات مالی و تجاریِ فرامرزی به روشی کارآمدتر و مؤثرتر است. بر اساس آمارهای موجود مبادلات تجاری چین و امارات متحده عربی از حدود 63 میلیون دلار در زمان آغاز روابط دیپلماتیک دو کشور در سال 1984 میلادی به حدود 60 میلیارد دلار در سال 2019 میلادی افزایش یافت که پس از کاهش مقطعی مبادلات تجاری دو کشور به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، این مبادلات در سال گذشته میلادی با 37.4 درصد افزایش به حدود 99.2 میلیارد دلار رسید. نکته قابل‌توجهی که دراین‌بین وجود دارد آن است که بانک مرکزی عربستان سعودی نیز هفته گذشته قرارداد سوآپ ارزی را با چینی‌ها برای مدت سه سال امضا کرده است. بر اساس اعلام بانک مرکزی چین ارزش توافقنامه مبادلات با ارز محلی با ریاض حدود 50 میلیارد یوآن (حدود 6.98 میلیارد دلار) یا معادل 26 میلیارد ریال سعودی است. لازم به ذکر است که قرارداد سوآپ ارزی چین با کشورهای مورداشاره به تقویت همکاری‌های مالی بین دو کشور، گسترش استفاده از ارزهای محلی و ترویج تجارت دوجانبه و تسهیل سرمایه‌گذاری کمک خواهد کرد.
موضع چین نسبت به آتش‌بس موقت بین حماس و رژیم صهیونیستی
بر اساس اعلام رسمی سخنگوی وزارت امور خارجه چین، «این کشور از آتش‌بس موقت میان حماس و رژیم صهیونیستی استقبال می‌کند و امیدوار است که این اقدام به کاهش تلفات مردم غیرنظامی منجر شود». نکته قابل‌توجهی که دراین‌بین وجود دارد آن است که باوجودآنکه آتش‌بس چهارروزه در غزه با میانجیگری قطر انجام شد ولی بااین‌حال باید توجه داشته باشیم که ریاست دوره‌ای چین بر شورای امنیت سازمان ملل متحد که در قالب قطعنامه 2712 خواستار آزادی اسیران بین دو طرف شد نیز بی‌تأثیر نبوده است. علاوه بر این، آقای «شی» در نشست مجازیِ فوق‌العاده سران کشورهای عضو بریکس که با محوریت فلسطین و رژیم صهیونیستی برگزار شد، به‌صراحت خواستار آتش‌بس فوری و آزادی غیرنظامیان شد. مجموع اقدامات و موضع‌گیری‌های انجام شده نشان از آن دارد که چین بیش از آنکه به دنبال آتش‌افروزی و گسترش بحران غزه باشد، در پی پایان جنگ و برقراری شرایط صلح برای طرفین و نیروهای درگیر در بحران است.
ایجاد منطقه آزاد تجاری در «سین کیانگ» به‌منظور توسعه طرح کمربند و راه
شورای دولتی چین شهرهای «ارومچی»، «کاشغر» و «هورگوس» در «سین کیانگ» را به‌طور آزمایشی به‌عنوان منطقه آزاد تجاری معرفی کرده است تا از این طریق به توسعه طرح کمربند و راه این کشور و ارتباط با آسیای مرکزی کمک کند. در طرح کلی که توسط شورای دولتی چین منتشر شده است این سه حوزه با استفاده از برتری‌های خود در تجارت بین‌المللی و لجستیک، بیشتر از نقاط قوت نسبی خود بهره خواهند برد و به‌طور مشترک در خدمت توسعه همه‌جانبه محلی، ملی و منطقه‌ای گسترده‌تر خواهند بود. در همین رابطه ارومچی بر توسعه تجارت جانی، لجستیک مدرن، تولیدات پیشرفته، منسوجات و پوشاک و همچنین صنایع نوظهور جدید مانند بیوداروها، انرژی‌های نو و مواد جدید تمرکز خواهد کرد و همچنین قرار است به یک پلتفرم مهم برای مبادلات و همکاری با کشورهای همسایه خود ازجمله کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شود.
علاوه بر این، کاشغر اقتصاد صادرات محور را گسترش و تقویت خواهد کرد و صنایع مبتنی بر کارگران مانند فرآوری عمیق محصولات کشاورزی، تولید نساجی و پوشاک و مونتاژ محصولات الکترونیکی را توسعه خواهد داد. هورگوس نیز به دنبال آن است تا نقش خود را به‌عنوان یک مرکزی همکاری بین‌المللی برای توسعه صنایع خدماتی مدرن مانند لجستیک فرامرزی، خدمات مسافرتی و مالی اعمال کند و طریق برنامه کلی، خود را به الگوی تجارت فرامرزی و همکاری در سرمایه‌گذاری تبدیل نماید. با تأسی از اقدامات انجام شده می‌توان چنین اظهار داشت که این اقدام چین، سین کیانگ را به یک نقطه جالب‌توجه برای منابع داخلی و خارجی و سرزمینی با محیط تجاری قابل‌توجه، دسترسی مناسب به سرمایه‌گذاری تجارت و انبوهی از صنایع سودمند و جایی برای دستیابی به یک نقطه تأثیرگذار جهانیِ مهم تبدیل خواهد کرد.
کره جنوبی، چین و ژاپن به دنبال افزایش سطح همکاری های سه جانبه
اخیرا وزرای امور خارجه کشورهای کره جنوبی (پارک جین)، چین (وانگ یی) و زاپن (یوکو کامیکاوا) در شهر بندری «بوسان» در کره جنوبی خواستار از سر گیری همکاری ها بین این کشورهای همسایه آسیایی شدند. پیش تر پکن، توکیو و سئول از سال 2008 میلادی با هدف بهبود سطح تعاملات دیپلماتیک و اقتصادی خواهان برگزاری سالانه نشست های سه جانبه شدند که این طرح به دلیل تنش های دوجانبه و همه گیری کووید 19 متوقف شده بود. نکته قابل توجهی که در این بین وجود دارد آن است که در شرایطی که چین و ایالات متحده به دنبال بهبود سطح روابط فی مابین هستند (در همین رابطه اخیرا بایدن و شی در حاشیه اجلاس همکاری اقتصادی آسیا اقیانوسیه در سان فرانسیسکوی آمریکا دیدار کرده بودند)، پکن نگران است که واشنگتن و متحدان مهم منطقه ای آن، در حال تقویت روابط خود هستند که این امر به نوبه خود می تواند منافع و اهداف چین را تحت تأثیر قرار دهد.
