مواضع اِعلامی دولت یازدهم در قبال یمن از ابتدای تشکیل دولت یازدهم تا انتهای سال 1394

مقدمه

روی کارآمدن دولت یازدهم، فصل جدیدی را در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران گشود که از اصلی‌ترین مؤلفه‌های آن می‌توان به اولویت‌بندی جدید در سیاست خارجی منطقه‌ای اشاره کرد که روحانی در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود پس‌ازآنتخابات از آن این‌گونه پرده‌برداری کرد:

«اولویت اول دولت جدید در بحث سیاست خارجی، داشتن روابط دوستانه و نزدیک با همه همسایگان است[1]»

در همین راستا، ظریف، وزیر امور خارجه و مسئول اجرای سیاست خارجی دولت یازدهم، در مقاله‌ای در فارن پالیسی، بر این اولویت دولت جدید این‌گونه تأکید کرده است:

«اعتمادسازی و همکاری مبنای اصلی سیاست منطقه‌ای ایران را تشکیل خواهد داد.[2]»

اما اینکه اعتمادسازی و همکاری تا چه میزان به وقوع پیوسته و دولت تا چه میزان توانسته این مهم را در منطقه محقق کند، بحث‌های زیادی وجود دارد. آنچه مشهود است اینکه حوادث و اتفاقات جاری در منطقه که با سرعت چشمگیری در حال وقوع و پیشرفت است، به‌عنوان مانعی جدی، بر سر راه دولت یازدهم قرارگرفته است. حوادث منطقه، دولت را برای پیگیری اهداف خود در سیاست خارجی منطقه‌ای با چالش جدی مواجه کرده است. ازجمله جدی‌ترین چالش‌هایی که دولت در عرصه منطقه جنوب غرب آسیا با آن مواجه شد، بحران یمن بود.

یمن، بحران در منطقه‌ای راهبُردی

موج بیداری اسلامی باعث شکل‌گیری اعتراضات مردمی به 30 سال حکومت مستبدانه علی عبدالله صالح شد. یک سال و نیم پس از آغاز انقلاب مردمی یمن، صالح از سمت خود کناره‌گیری کرد و عبدربه منصورهادی، معاون وی، در چارچوب طرح شورای همکاری خلیج‌فارس و برای تشکیل دولت وحدت ملی طی 14 ماه و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری طی 90 روز، به قدرت رسید. دخالت‌های کشورهایی مثل عربستان در امور داخلی یمن و همچنین عدم تحقق وعده‌های اصلاحی دولت جدید و عدم اجرایی شدن توافق تشکیل دولت وحدت ملی و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، نیروهای مردمی انصارالله را بر آن داشت تا با رهبری جریان مردمی معترض، اقدام به تحرکات انقلابی کرده و صنعا را تحت کنترل خود درآورد. انصارالله از کاخ ریاست جمهوری بیانیه‌ قانون اساسی در یمن را با مشارکت وزرای دفاع و کشور یمن صادر کرد که بر اساس این بیانیه به کمیته‌های انقلابی این اختیار داده می‌شد که مدیریت امور کشور را بر عهده بگیرند. این بیانیه همچنین شامل انحلال پارلمان و تشکیل شورای انتقالی متشکل از 551 عضو و تشکیل شورای ریاست جمهوری متشکل از پنج عضو می‌شد. چندی بعدازاین رویداد، عبدربه منصورهادی با فرار از صنعا به عدن رفت و علی‌رغم این‌که از منصبش استعفا داده بود، تأکید کرد که همچنان نظام وی «مشروعیت دارد». با پیشروی نیروهای مردمی و انصارالله به سمت عدن، عربستان سعودی به همراه چند کشور عربی به ایجاد ائتلافی برای مقابله با مردم یمن و جنبش مردمی انصارالله اقدام کرد و این ائتلاف را در راستای حمایت از دولت منصورهادی قانونی اعلام کرده و آن را طوفان قاطعیت نامید.

دولت یازدهم و بحران یمن

دولت یازدهم زمانی روی کارآمد که انقلاب یمن دوران گذار را سپری می‌کرد. در این دوران مردم خواستار تحقق وعده‌های دولت ائتلافی بوده و یمن از آرامشی نسبی برخوردار بود. گرچه دولتمردان سعودی هرازگاهی مواضعی بر ضد جمهوری اسلامی می‌گرفتند و ایران را به دخالت در اوضاع داخلی یمن متهم می‌کردند، اما بر اساس سیاست‌های منطقه‌ای دولت یازدهم، اقدامات دولت در راستای تنش‌زدایی در منطقه پیش می‌رفت. دولت یازدهم نیز از گذار سیاسی و حاکمیت رأی مردم در یمن استقبال کرده و آن را راه‌حلی موجود برای حل مناقشات می‌دانست و ازاین‌رو بود که از گفتگوهای یمنی-یمنی در داخل خاک این کشور استقبال می‌کرد. در همین راستا «محمد عبدالسلام» سخنگوی جنبش انصارالله و عضو شورای رهبری این جنبش در گفتگو با خبرگزاری تسنیم، ضمن تقدیر از مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال یمن، این مواضع را در راستای حمایت از ملت یمن توصیف کرد.[3] ایران در برهه‌ای که اعتراضات بار دیگر در یمن بالا گرفت نیز، طرف‌های یمنی را به مذاکرات داخلی و تشکیل دولت ائتلافی فرامی‌خواند و تلاش خود را برای حل‌وفصل بحران یمن در داخل این کشور بکار بست؛ اما زیاده‌خواهی دولت منصورهادی مانع از ایجاد اتحاد میان نیروهای یمنی شد و همین مسئله یمن را رفته‌رفته به بحرانی دیگر سوق می‌داد. آغاز تهاجم ائتلاف سعودی به یمن، فصل تازه‌ای در تلاش‌های دیپلماتیک دولت برای حل و فضل بحران یمن گشود. در ابتدای وقوع حمله عربستان نیز صالح الصماد، رئيس دفتر سياسی جنبش «انصارالله» و مرد دوم این جنبش در مصاحبه با روزنامه کویتی الرای به تلاش ایران برای دستیابی به راه‌حل یمنی برای خروج از بحران اشاره‌کرده و بیان داشته بود: برادران ما در جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود برای کمک به یمن را اعلام کردند و در این راستا چندین توافقنامه در تهران امضا شد و برخی از آن‌ها اعلام گردید، اما جنگ موجب عدم اجرای آن‌ها شد.[4]

1. راه‌حل دیپلماتیک در برابر ائتلاف جنگ‌طلبانه

با شروع تهاجم گسترده عربستان به یمن، جمهوری اسلامی به همراه برخی دیگر از کشورها، تلاش‌هایی را برای پایان دادن به این بحران آغاز کردند. ازجمله‌ی این تلاش‌ها می‌توان به طرح فرستاده‌ی ویژه سازمان ملل، جمال بن عمر، اشاره کرد که با شکست مواجه شد.[5] دولت یازدهم نیز طرحی را برای پایان دادن به بحران یمن، طراحی و پیشنهاد کرد. وزارت امور خارجه نیز مسئول رسیدگی به این طرح و پیگیری عملیاتی شدن آن شد. طرح 4 ماده‌ای ایران برای برون‌رفت از اوضاع بحرانی در یمن، ذیل نامه‌ای توسط ظریف برای بان کی مون، رسانه‌ای شد. این طرح عبارت بود از:

1- برقراری آتش‌بس و توقف سریع همه حملات نظامی خارجی

2- ارسال فوری و بدون وقفه کمک‌های انسان دوستانه و پزشکی برای مردم یمن

3- ازسرگیری گفتگوی ملی یمنی و تحت هدایت مردم یمن و با مشارکت نمایندگان همه احزاب سیاسی و گروه‌های اجتماعی این کشور

4- تشکیل دولت فراگیر وحدت ملی یمن.[6]

ظریف همچنین در ادامه این نامه خاطرنشان کرده بود: اینجانب امیدوارم که جنابعالی سریعاً با استفاده از اختیارات خود و مشورت با طرف‌های درگیر، نسبت به تسهیل و تشویق لازم برای خاتمه دادن به بمباران‌های بی‌هدف و همچنین آغاز گفتگوهای حقیقی به‌منظور یافتن راه‌حل سیاسی این بحران فاجعه‌بار اقدام کنید. دولت جمهوری اسلامی ایران آماده همکاری با جنابعالی برای رسیدن به این هدف است.[7]

حسین امیرعبداللهیان نیز طرح 4 ماده‌ای ایران را متضمن امنيت منطقه‌اي و فرصتي مهم براي عربستان سعودي دانست که خطاي راهبردي حرکت در مسير جنگ را فوري متوقف کند. وی همچنین افزوده بود: اين طرح همچنين فرصتي براي سازمان ملل متحد و همه گروه‌های يمني به‌منظور بازگشت به مذاکره ملي و مؤثر و تشکيل دولت وحدت ملي است.[8] البته این طرح برای طرفین مخالف نیروهای مردمی و انصارالله تاکنون چندان مطلوب نبوده است. در همین راستا ریاض یاسین وزیر خارجه دولت مستعفی منصورهادی در گفتگو با العربیه طرح ایران را دلیلی بر دخالت ایران در یمن دانست و راجح بادی سخنگوی دولت منصورهادی نیز اعلام کرد که طرح ایران را نمی‌پذیرند.[9]

در ذیل به بررسی اقدامات و اظهارات مقامات رسمی دولت یازدهم در راستای اجرای طرح 4 ماده‌ای برای پایان دادن به بحران یمن پرداخته خواهد شد.

1- برقراری آتش‌بس و توقف سریع همه حملات نظامی خارجی

در همین راستا روحانی در دیدار با فواد معصوم رئیس‌جمهور عراق بیان کرده بود: ما خواستار آتش‌بس فوری به معنای واقعی کلمه در یمن هستیم.[10]

وی همچنین در نشست مشترک خود با رئیس‌جمهور عراق اظهار کرد: در یمن باید یک آتش‌بس فوری واقعی و نه آتش‌بسی در مقام سخن اتفاق افتد.[11]

ظریف نیز در نامه خود به بان کی مون با اشاره به اوضاع وخیم در یمن با اشاره به این بند از طرح دولت افزود: در چنین شرایطی وظیفه فوری جامعه بین‌الملل مداخله مؤثر برای پایان دادن به این حملات هوایی بیهوده، برقراری آتش‌بس و تضمین ارسال کمک‌های انسان دوستانه و پزشکی برای مردم یمن و کمک به بازگشت صلح و ثبات در این کشور از طریق گفت‌وگو و آشتی ملی بدون هیچ پیش‌شرطی است.[12]

ظریف همچنین در نشستی در مادرید تأکید کرد حملات هوایی (به یمن)؛ به‌طور واضح راه‌حل مناسب نیستند و تمام حملات هوایی و زمینی باید متوقف شوند.[13]

وی در کنفرانس خبری مشترک با همتای پاکستانی خود نیز با بیان اینکه ما خواستار آتش‌بس فوری در یمن هستیم گفت: ما خواهان متوقف شدن بمباران به بیمارستان‌ها، مراکز تأمین انرژی و زیرساخت‌ها ازجمله پل‌ها در یمن هستیم.[14]

امیرعبداللهیان، معاون وزیر امور خارجه، نیز در همین راستا بیان کرده بود: از ابتدای تحولات، جمهوری اسلامی در کمک به مردم یمن در توقف تجاوزات عربستان و تقویت روند سیاسی نقش مهمی را ایفا کرده که تا زمانی که در چارچوب طرح جمهوری اسلامی شاهد برقراری صلح و ثبات در یمن باشیم، ادامه خواهد یافت.[15]

وی همچنین در رایزنی تلفنی با نماینده ویژه دبیرکل در امور یمن گفت که برای حل مسئله یمن چاره‌ای جز آتش‌بس و گفت‌وگو نیست.[16]

2- ارسال فوری و بدون وقفه کمک‌های انسان دوستانه و پزشکی برای مردم یمن

جمهوری اسلامی ایران پس از آغاز بحران در یمن و وضعیت انسانی فاجعه‌بار در این کشور که در پی ماه‌ها درگیری و همچنین محاصره بی‌رحمانه سعودی به وجود آمده بود، تمام تلاش خود را برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم یمن به کار گرفت. عربستان در تمامی مراحل سعی داشت با کارشکنی مانع از رسیدن این کمک‌ها به مردم یمن شود. این کشور، ایران را به حمایت تسلیحاتی از حوثی‌ها در یمن متهم کرده و با طرح اتهامات بی‌اساس سعی در ایجاد خلل در مساعدت ایران به یمن داشت. چندین محموله هوایی کمک‌های ایران برای مردم یمن توسط هواپیماهای سعودی به ایران بازگردانده شد و به هیچ‌کدام از هواپیماهای ایران اجازه ورود به خاک یمن داده نشد و در سومین مرتبه از اعزام هواپیمای حامل کمک‌های دارویی و غذایی برای یمن، هواپیماهای سعودی برای جلوگیری از فرود هواپیما، فرودگاه صنعا را هدف موشک‌باران خود قراردادند. العسیری در توجیه این اقدام به روزنامه «الشرق الاوسط» گفت: این اقدام در پی پاسخگو نبودن هواپیمای ایرانی به درخواست برج مراقبت جده و مسقط برای تفتیش هواپیما صورت گرفته است[17]؛ و این در حالی است که هواپیمای مذکور از قبل مجوز ورود به خاک یمن را کسب کرده بود.

دولت با محوریت وزارت امور خارجه هماهنگی‌های لازم را برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به یمن پیگیری کرده است. در همین راستا امیرعبداللهیان، معاون عربی آفریقایی وزارت امور خارجه، بیان داشته بود: ما از ابتدا در وزارت امور خارجه موضوع ارسال کمک‌هاي انسان دوستانه به يمن را در قالب‌های مختلف پيگيري کرديم. وي افزود: قالب ديگر ارسال کمک‌هاي انسان دوستانه از طریق هوايي به مناطقي درهمسايگي يمن است که سازمان ملل تعيين کرده و به‌طور مشخص بندر سلاله عمان و بندر جيبوتي براي اين کار تعيين شده است و انتقال اين کمک‌ها با هماهنگي کامل سازمان ملل پيگيري می‌شود.[18] وزارت خارجه از ابتدا سعی داشته تا کمک‌های بشردوستانه از طریق کانال‌های رسمی و بین‌المللی به یمن ارسال‌شده تا از این طریق هیچ‌گونه شبهه‌ای در مورد ارسال تسلیحات نظامی در میان نباشد. سفر معاون دبير کل سازمان ملل در امور کمک‌هاي بشردوستانه و نيز نماينده جديد بان کي مون در امور يمن به تهران نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. امیرعبداللهیان نیز در مورد این سفر بیان داشت: قرار است در ديدار با خانم والري آموس معاون دبيرکل سازمان ملل در امور کمک‌هاي انسان دوستانه در تهران براي ارسال کمک به مردم يمن، هماهنگی‌های دقیق‌تری داشته باشيم. وی همچنین موضوع مذاکره با نماينده ويژه دبيرکل سازمان ملل در امور يمن را نيز به‌طور مشخص پيگيري و بررسي راهکار سياسي براي حل‌وفصل بحران اين کشور عنوان کرد.[19]

ارسال محموله‌های کمک برای مردم مظلوم یمن از طریق کشتی نیز دیگر اقدامی بود که وزارت امور خارجه مسئول پیگیری آن شده بود. در همین راستا اميرعبداللهيان بیان کرده بود: در خصوص کشتي حامل کمک‌هاي انسان دوستانه ما نيز هماهنگي کامل با سازمان ملل به‌منظور تسهيل در انتقال کمک‌ها چه به‌طور مستقيم و چه به‌طور غیرمستقیم از مسيرهاي ثالث و تعيين شده سازمان ملل در حال پيگيري است.[20]

اما موضوعی که لازم است به آن اشاره شود، کشتی حامل محوله دارویی و غذایی ایران بنام نجات است. این کشتی که به‌منظور شکستن محاصره مردم یمن و رساندن محموله غذایی و دارویی به این کشور درحرکت بود، به سبب حاشیه‌های به وجود آمده برای آن به یک نماد تبدیل شد. نیروهای ائتلاف به فرماندهی عربستان از ابتدا با ورود این کشتی به یمن مخالفت کرده و ورود آن را منوط به بازرسی خود دانستند. در همین راستا احمد العسیر فرمانده ائتلاف سعودی تأکید کرده بود: دولت قانونی یمن (دولت مستعفی عبدربه منصورهادی) خواهان اعمال محدودیت‌های دریایی بر بندرها و آب‌های منطقه‌ای این کشور شده است. این محدودیت‌های دریایی شامل بازدید از کشتی‌های خارجی است. درصورتی‌که یک کشتی حامل کمک‌های بشردوستانه باشد، باید بازرسی شود تا از بار این کشتی اطمینان حاصل شود و سپس اجازه داده می‌شود تا در بندرها یمن پهلو بگیرد.[21] این در حالی بود که مقامات ایرانی تأکید کرده بودند اجازه بازرسی از این کشتی به هیچ کشوری را نخواهند داد. در همین راستا می‌توان به سخنان سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه اشاره کرد که بیان داشته بود: سخنگوي وزارت امور خارجه نيز گفت: به كشورهاي درگير در جنگ يمن اجازه بازرسي كشتي حامل كمك‌هاي انساني جمهوري اسلامي ايران داده نخواهد شد[22]. با توجه به فضاسازی‌ها در مورد کشتی نجات، جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد این کشتی توسط ناوگروه 34 نیروی دریایی ارتش اسکورت خواهد شد. وزارت دفاع نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: عواقب هرگونه اقدام تحریک‌آمیز و ماجراجویی شرورانه در مسیر کمک‌رسانی به مردم یمن، بر عهده رژیم آل سعود و آمریکا خواهد بود.[23] معاون ستاد کل نیروهای مسلح، سردار جزایری، نیز هشدار داد که در صورت ایجاد مزاحمت برای کشتی حامل کمک‌های بشردوستانه جمهوری اسلامی ایران برای یمن؛ آتشی به پا می‌شود که مهار آن از دست عربستان و آمریکا خارج است.[24] باوجود تمام این حمایت‌ها این کشتی که عازم یمن بود، به دلایل نامعلومی به‌جای لنگر انداختن در سواحل یمن، راهی جیبوتی شد و کمک‌های مردم ایران به‌صورت مستقیم به مردم یمن نرسید[25] و بعدها خبرهایی از فروش مواد ارسالی ایران توسط دلالان جیبوتی به گوش رسید. قبل از این اقدام «استیو وارن» سخنگوی وزارت دفاع آمریکا، گفته بود کشتی ایرانی نباید در یمن پهلو بگیرد و باید در جیبوتی توقف کرده و محموله‌اش را به سازمان ملل تحویل دهد[26]. چندی بعد جان کری در جلسه شورای روابط خارجی درباره این کشتی گفت: چند ماه پیش که یک محموله از سوی ایران راهی یمن بود، خیلی زود با همتای خود [ظریف] تماس گرفتم و گفتم که این امر می‌تواند باعث یک رویارویی جدی شود و ما آن را تحمل نمی‌کنیم. وی نیز در مدت‌زمانی بسیار کوتاه با من تماس گرفت و گفت قرار نیست این محموله به زمین برسد یا از آب‌های بین‌المللی خارج شود و بعد راهی کشور خودشان شد.[27] این اقدام موجب شد شکستی در عرصه جنگ دیپلماتیک برای دولت یازدهم در مقابل ائتلاف رقم بخورد. بعدازاین اقدام، شاهد اقدامی جدی و عملی برای شکست محاصره ظالمانه مردم یمن از سوی دولت نبودیم.

ظریف همچنین در دیدار با آموس نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور بشردوستانه، با اشاره به پیشنهاد‌های متنوعی که طرف ایرانی برای ارسال کمک‌ به داخل یمن به خانم آموس ارائه داد، اظهار داشت: متأسفانه طرف سعودی نسبت به برقراری آتش‌بس پایبند نبوده و به دلیل نقض مکرر آتش‌بس، ارسال کمک‌های سازمان ملل ازجمله ایران فراهم نشد.[28]

امیرعبداللهیان نیز در این به موقعیت جغرافیایی ایران و همچنین توجه مردم کشورمان به کمک به مردم یمن اشاره کرد و گفت: در این راستا آمادگی ارسال هر کمکی راداریم و حتی پیشنهاد دادیم که جزیره کیش به‌عنوان دپوی کمک‌ها مورداستفاده قرار گیرد.[29]

3- ازسرگیری گفتگوی ملی یمنی و تحت هدایت مردم یمن و با مشارکت نمایندگان همه احزاب سیاسی و گروه‌های اجتماعی این کشور

ازجمله تلاش‌های دولت و وزارت امور خارجه، اقداماتی در راستای آغاز گفتگوهای طرف‌های درگیری در یمن بود. روحانی در همین راستا آغاز مذاکرات یمنی – یمنی بدون دخالت خارجی را محورهای تلاش برای رسیدن به صلحی پایدار در یمن دانسته و خاطرنشان کرده بود: ایران آماده همکاری با سازمان ملل، نماینده دبیر کل و کشورهای منطقه برای بازگشت ثبات به یمن است.[30]

ظریف نیز در دیدار با همتای عمانی خود با تأکید بر گفت‌وگوهای یمنی – یمنی گفت: چارچوب‌های یکجانبه‌گرایانه برای حل‌وفصل بحران یمن موردانتقاد ماست و در یافتن راه‌حل‌ها نمی‌توان جمعیت مورد توجهی از مردم یمن را نادیده گرفت.[31]

مرضیه افخم سخنگوی سابق وزارت امور خارجه نیز در اظهاراتی بیان کرده بود: همفکری و مشارکت همه جریان‌ها و احزاب در روند سیاسی و هوشمندی مردم فهیم یمن می‌تواند ثبات، امنیت و شکوفایی را به این کشور بازگرداند.[32]

امیرعبداللهیان، معاون عربی آفریقایی ظریف نیز در راستای این طرح افزود: مردم يمن قطعاً چنين اجازه‌اي را به عربستان و هيچ کشور ديگري نخواهند داد که برايشان تصميم بگيرند؛ مردم فهيم و گروه‌های متنوع يمني در نشست گفتگوي ملي فراگير در ژنو با نظارت سازمان ملل درباره توافقات سياسي قابل‌قبول گفتگو و تفاهم خواهند کرد.

وی همچنین در دیدار با ولفگانگ برولهارت مدیرکل خاورمیانه وزارت خارجه سوئیس، توقف جنگ و ارسال کمک‌های انسان دوستانه در یمن را ضروری برشمرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران از ایده گفتگوهای فراگیر ملی در یمن حمایت می‌کند.[33]

حسین امیرعبداللهیان همچنین در مصاحبه با شبکه المنار گفت ما از ملت مظلوم یمن و همچنین گفتگوی داخلی یمنی به‌شدت حمایت می‌کنیم.[34]

ظریف نیز در مصاحبه با یورونیوز با منع کشورها از مشارکت در عملیات نظامی عربستان در یمن، گفت: دیگران نباید در گفت‌وگوهای یمن مشارکت کنند. این مذاکره‌ای بین یمنی‌ها و کشورهای خارجی یا مذاکره بین قدرت‌های خارجی نیست. وی ادامه داد: «قدرت‌ها خارجی نباید برای آینده یمن شرط بگذارد یا درگیر مذاکره شوند. آنچه آن‌ها باید انجام دهند، تسهیل گفت‌وگو میان جناح‌های مختلف یمنی است؛ و این چیزی است که ما آماده انجام آن‌ هستیم.»[35]

امیرعبداللهیان همچنین در دیدار با بوگدانف در رابطه با بحران یمن بیان کرد: ما حامی این هستیم که همه گروه‌های سیاسی یمن در آینده کشور خود نقش داشته باشند.[36]

وی همچنین در دیدار با الیاسون، قائم‌مقام دبیرکل سازمان ملل متحد، افزود: جمهوری اسلامی ایران در رایزنی با نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور یمن است و ما از مذاکرات میان طرف‌های یمنی استقبال می‌کنیم.[37]

تاکنون چندین نشست میان گروه‌های یمنی در کشورهای سوئیس، اتریش و عمان به‌منظور دستیابی به آتش‌بس و تشکیل دولت برگزارشده که هر بار به دلیل کارشکنی سعودی‌ها به شکست منجر شده است.

در این بخش به مواضع دولت در قبال دو نشست مهم در این زمینه اشاره می‌شود.

الف) نشست ریاض: حسين اميرعبداللهيان معاون عربي افريقاي وزارت امور خارجه، اقدام عربستان را در برگزاري نشست رياض، حرکتي نمايشي براي کاستن فشارهاي بين‌المللي و افکار عمومي بر خود دانست. اميرعبداللهيان با رد ادعاي عربستان مبني بر آتش‌بس پنج‌روزه در يمن افزود: درحالی‌که در اين پنج روز پديده‌اي به نام آتش‌بس واقعي شکل نگرفت، حرکت نمايشي ديگري با نام نشست رياض با حضور ناقص برخي گروه‌های يمني آغاز شد. وي گفت: اين کنفرانس نيز که قرار است امروز با صدور بيانيه‌اي پايان يابد ازنظر ما هيچ دستاوردي نخواهد داشت. اميرعبداللهيان افزود: شتاب‌زدگی عربستان و حرکت اين کشور جلوتر از سازمان ملل نه‌فقط به حل‌وفصل مسائل يمن کمکي نمی‌کند بلکه باعث تأخیر در روند سياسي و اقدامات اين سازمان خواهد شد.[38] معاون وزير امير خارجه همچنين، نشست رياض را نشستي نمايشي و شتاب‌زده دانست و افزود:‌ برگزاري اين نشست کمکي به رفع مشکل نمی‌کند و سعودی‌ها با اين حرکت نمايشي در پي کاهش نقش سازمان ملل متحد هستند تا رأساً درباره يمن تصميم بگيرند.[39]

ب) نشست ژنو: امیرعبداللهیان در خصوص پیشنهاد انصارالله برای حضور ایران در مذاکراتی که قرار است در ژنو برگزار شود نیز عنوان کرد: تأکید ما بر حضور همه طرف‌های یمنی و سازمان ملل است و اینکه کشورها صرفاً نقش تسهیل‌کننده داشته باشند.[40] محمد عبدالسلام سخنگوی جنبش انصارالله یمن در یک گفتگوی تلویزیونی خواستار توقف فوری تجاوز عربستان به یمن به‌عنوان پیش‌شرط شرکت در نشست ژنو شد.[41]

4- تشکیل دولت فراگیر وحدت ملی یمن

در همین راستا ظریف در نامه به بان کی مون با اشاره به این بند مورد درخواست ایران افزود: جمهوری اسلامی ایران تأکید می‌کند که این منازعه راه‌حل نظامی ندارد و تنها راه برقراری صلح و ثبات، ایجاد شرایطی است که همه احزاب یمنی، بدون مداخله خارجی بتوانند دولت وحدت ملی و فراگیر خود را تشکیل دهند.[42]

2. رایزنی‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای

وزارت امور خارجه به‌عنوان دستگاه مسئول در پیشبرد طرح دولت برای پایان بحران یمن، تاکنون تلاش‌های گسترده‌ای را برای اجرای شدن طرح مذکور اعمال کرده است. ازجمله این تلاش‌ها می‌توان به سفرهای متعدد، دیدارها و رایزنی‌ها در سطوح مختلف با مقامات و مسئولین سایر کشورها اشاره کرد. در همین راستا، محمدجواد ظریف، چند روز پس از آغاز تهاجم علیه یمن، سفری به پاکستان و عمان انجام داد و با مقامات این کشورها به گفتگو نشست. وی در پاکستان با سرتاج عزیر مشاور نخست‌وزیر پاکستان در امنیت ملی و امور خارجی، نواز شریف نخست‌وزیر، رضا ربانی رئیس مجلس سنا، ژنرال راحیل شریف فرمانده ارتش و ایاز صادق رئیس مجلس ملی پاکستان به رایزنی پرداخت و پس‌ازآن در سفر به مسقط نیز درباره اوضاع یمن با وزیر خارجه عمان به گفتگو پرداخت.[43] ظریف همچنین چندی بعد در تماس تلفنی با یوسف بن علوی با حساس خواندن شرایط منطقه گفت: جمهوری اسلامی ایران در چارچوب طرح 4 ماده‌ای خود آمادگی دارد هرگونه کمک لازم را برای توقف عملیات نظامی و آغاز گفت‌وگوهای بین همه اطراف یمنی انجام دهد.[44] ظریف همچنین در دیدار فیصل مقداد قائم‌مقام وزیر امور خارجه سوریه در خصوص بحران یمن هم اظهار داشت: ما عمیقاً نگران کشتار مردم بی‌دفاع و بی‌گناه یمن و تخریب زیر‌ساخت‌های این کشور هستیم و همه تلاش خود را برای توقف این کشتار به کار می‌بریم.[45]

ظریف همچنین در مقاله‌ای که در نیویورک‌تایمز منتشر شد به طرح ایران برای یمن اشاره داشت: یکی از موضوعات ضروری و فوری در میان فجایع جاری در منطقه ما یمن است. ایران یک رهیافت معقول و اجرایی برای حل این بحران دردناک و غیرضروری ارائه داده است. طرح چهار ماده‌ای ما خواستار آتش‌بس فوری، کمک‌های انسان دوستانه برای غیرنظامیان یمنی، تسهیل گفتگو میان گروه‌های یمنی و تشکیل یک دولت فراگیر گسترده وحدت ملی است.[46]

حسین امیرعبداللهیان نیز به‌عنوان معاون عربی آفریقایی وزارت امور خارجه و مسئول پیگیری پرونده، در گفتگوی تلفنی با «باگدانف» معاون وزیر خارجه روسیه و نماینده رئیس‌جمهور این کشور در امور خاورمیانه اظهار داشت: ایران از روسیه انتظار دارد تا به تلاش‌های دیپلماتیک و رایزنی‌های خود با مقامات کشورهای مختلف ادامه داده تا حملات نظامی سعودی فوراً متوقف و محاصره دریایی یمن پایان پذیرد.[47]

وی همچنین در جریان سفر به مسکو با بوگدانف دیدار کرده و بیان داشت: با آقای بوگدانف و مقامات دیگر وزارت امور خارجه روسیه، مذاکرات مهمی درباره مسئله یمن صورت گرفت. وی افزود: تهران و مسکو از تمام امکانات خود برای کمک به مردم یمن استفاده می‌کنند و پشتیبان تلاش‌های «اسماعیل شیخ» نماینده دبیرکل سازمان ملل و گفت‌وگوهای سیاسی میان طرف‌های یمنی در مسقط هستند.[48]

ظریف در دیدار با مارتین شولتز رئیس پارلمان اروپا توجهات را به بحران یمن جلب کرد و افزود در اثر محاسبات غلط حمله به یمن، گروه‌های افراطی و تروریستی در جنوب این کشور تقویت‌شده‌اند.[49]

ظریف همچنین در نشست خبری با المار بروک، رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا بیان کرد: باید بمباران یمن متوقف شود؛ که به‌صورت روزانه علیه مردم یمن انجام می‌شود. دیگر اهداف نظامی در آنجا وجود ندارد. ظریف تصریح کرد: غیرنظامی‌ها در یمن کشته می‌شوند و ما باید این فرآیند را هم‌اکنون متوقف کنیم و به ظلم‌هایی که در یمن صورت می‌گیرد پایان دهیم.[50]

وی همچنین در کنفرانس مشترک خبری با موگرینی در بروکسل: ما برای رسیدن به راه‌حل سیاسی در سوریه و یمن با اتحادیه اروپا گفتگو و مشورت خواهیم داشت.[51]

ظریف در تماسی با بان کی مون، با اشاره ادامه حملات عربستان سعودی به مردم و زیرساخت‌های یمن بر توقف فوری این حملات و ارسال کمک به مردم بی‌دفاع این کشور تأکید کرد.[52]

وزیر امور خارجه همچنین در دیداری که با اسماعیل ولد الشیخ احمد، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن داشت، ضمن تأکید بر مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر برقراری آتش‌بس و موفقیت روند سیاسی، اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران بر نقش و اعتبار سازمان ملل متحد در یافتن راه‌حل سیاسی بحران در یمن تأکید دارد و خواستار مشارکت همه گروه‌های یمنی در این فرآیند است.[53]

حسین امیرعبداللهیان نیز در رایزنی تلفنی با اسماعیل ولد الشیخ احمد نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد در امور یمن، ضمن اعلام حمايت تهران از تلاش‌هاي نماينده دبيركل سازمان در امور يمن بر ضرورت تحرك بيشتر براي یافتن راه‌حل‌های سیاسی و پایان بخشیدن به جنگ و شروع گفتگو طرف‌های يمني تأکید كرد.[54] وی در گفتگو افزود: جمهوری اسلامی معتقد است گروه‌ها و احزاب یمنی می‌توانند زیر نظر سازمان ملل به توافق پایدار دست یابند.[55]

3. محکومیت اقدامات متجاوزین به یمن

از آغاز حمله ائتلاف سعودی به مردم یمن، دولت همواره این اقدام را تقبیح و محکوم کرده و سعی داشته با عنوان کردن آن در مجامع جهانی و ایجاد حساسیت در افکار عمومی، موجی از انزجار را در جهت محکومیت این اقدام غیرمنطقی جلب کند.

در همین راستا روحانی در محکومیت این اقدام عربستان بیان داشته بود: جنگی که امروز در یمن پیش‌آمده جنگ نیست بلکه حمله ناجوانمردانه یک همسایه است، آن همسایه به‌جای این‌که به مردم همسایه خود کمک کند، با هواپیماهایی که از قدرت‌های بزرگ گرفته بر سر مردم بمب می‌ریزند.[56]

رئیس‌جمهور همچنین در مراسم رژه نیروهای مسلح در محکومیت اقدامات عربستان بیان داشت: بمباران مردم مظلوم و بی‌گناه یمن به چه معناست؟ دنبال چه هدفی می‌گردید؟ آیا کشتن کودکان برای شما قدرت‌آفرینی می‌کند؟ برای شما اقتدار به وجود می‌آورد؟ شما بذر کینه را در دل مردم منطقه نشاندید و پاسخ آن را دیر یا زود خواهید دید.[57]

وزیر امور خارجه نیز در دیدار با اسماعیل ولد الشیخ احمد، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن با بیان این نکته که شرایط فاجعه‌بار در یمن باید متوقف شود، افزود: ماه‌ها تجاوز و رویکردهای نظامی جز ویران ساختن زیرساخت‌های یمن و کشته و مجروح شدن مردم بی‌گناه این کشور، نفعی دربر نداشته است.[58]

امیرعبداللهیان در مصاحبه‌ای در محکومیت عربستان به‌عنوان مهاجم در جنگ یمن اعلام کرد: متأسفم اعلام کنم کشوري مانند عربستان که در مجموعه کشورهاي اسلامي می‌تواند نقش مؤثر و سازنده‌ای در قبال تحولات منطقه و جهان اسلام داشته باشد، امروز در تجاوز عليه مردم بی‌پناه و مظلوم يمن دقيقاً از همان رفتار و الگوي جنایت‌کارانه رژيم صهيونيستي در غزه استفاده می‌کند.[59] وی همچنین در مصاحبه‌ای اعلام کرد: رفتار عربستان در محاصره یمن و ممانعت از ارسال کمک‌های انسان دوستانه بدون واکنش نخواهد ماند.[60] معاون وزیر امور خارجه همچنین افزود: نتیجه تداوم تجاوز سعودی به یمن چیزی جز ناامنی عربستان و منطقه مشترک ما نخواهد بود.[61] وی همچنین در رایزنی تلفنی با نماینده ویژه دبیرکل در امور یمن بیان کرد: ایران از ابتدای حملات نظامی خارجی به یمن به‌صراحت اعلام کرد اقدام نظامی عربستان خطایی استراتژیک است که تنها نتیجه آن کشتار مردم یمن و گسترش تروریسم و ناامنی در منطقه حساس خلیج‌فارس خواهد بود.[62]

روحانی همچنین در اظهارنظر دیگری با تأکید بر اينکه مداخله غيرمسئولانه برخي کشورها در يمن با احکام اسلام و مقررات بين‌المللي سازگاري ندارد، اين مداخلات را ناشي از عدم تعادل فکري و روحي مداخله کنندگان توصيف کرد.[63]

4. خطر گروه‌های تروریستی

از دیگر اقدامات دولت در قضیه یمن، می‌توان به جلب‌توجه سایر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نسبت به پیامدهای این بحران اشاره کرد. جنگ یمن علاوه بر تلفات پرشمار انسانی و نقض حقوق بشر و ظلم به مردم یک کشور، موجب تقویت گروه‌های تروریستی در منطقه شبه‌جزیره عربستان می‌شود که این امر در درازمدت به ضرر تمامی کشورهای منطقه تمام خواهد شد. دولت همواره تلاش داشته تا کشورهای مختلف را نسبت به وجود این خطر آگاه ساخته و از این رهگذر مقدمات اجماع منطقه‌ای و جهانی علیه اقدام عربستان در حمله به یمن را فراهم آورد.

در همین راستا محمدجواد ظریف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با سرتاج عزیز مشاور نخست‌وزیر پاکستان در امنیت ملی و امور خارجی در بیان اهمیت اوضاع یمن بیان داشت: اوضاع یمن بسیار مخاطره‌آمیز است و هم ازنظر انسانی و هم نظر اسلامی اوضاعی ناگوار دارد و می‌تواند مخاطرات جدی برای منطقه داشته باشد… گروه‌های تروریستی القاعده و داعش برای تصرف یمن منتظر هستند و برای آن دندان تیز کرده‌اند و حتی بر نقاطی از این کشور هم مسلط شده‌اند.[64]

ظریف همچنین در نامه خود به بان کی مون در موضوع اوضاع یمن افزوده است: این شرایط ممکن است به بدتر شدن شرایط تنش آلود در این منطقه که در حال حاضر با یکی از خشن‌ترین اشکال افراطی‌گری و هجمه چندلایه و شوم تروریست‌های موردحمایت نیروهای خارجی، درگیر است، بیانجامد. با تداوم عملیات هوایی خارجی این گروه‌های تروریستی هستند که موقعیت راهبردی خود را مستحکم نموده و از شرایط موجود بیشترین بهره را می‌برند.[65]

حسین امیرعبداللهیان نیز در جمع خبرنگاران در مسکو نیز به همین موضوع اشاره کرد و افزود: درحالی‌که همه ما درباره مسائل سوریه و عراق و مبارزه با تروریسم سخن می‌گوییم و عمل می‌کنیم، سیاست نادرست عربستان در به‌کارگیری زور علیه یمن منجر به رشد تروریسم در این کشور شده است. وی افزود: ما به‌شدت نگران رشد فزاینده تروریسم در یمن در آینده نزدیک هستیم.[66]

وی همچنین در دیدار با بوگداف، بار دیگر به این نکته اشاره‌کرده و افزود: ضمن انتقاد از سکوت سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در مورد یمن، توجه جامعه جهانی را به این مسئله جلب می‌کنیم که اگر چاره‌ای برای حل این بحران اندیشیده نشود، پدیده تأسف‌بار رشد تروریسم و سیل مهاجران همه کشورها را تهدید می‌کند.[67]

جمع‌بندی

با توجه به آنچه تاکنون بدان اشاره شد، می‌توان این‌گونه دریافت که سیاست خارجی دولت یازدهم در قبال قضیه یمن، بیشتر جنبه‌ی انفعالی داشته است. البته باید اشاره شود که طرح 4 ماده‌ای ایران برای برون‌رفت از شرایط بحرانی در یمن، تنها اقدامی است که می‌توان آن را به‌نوعی اقدام فعال در راستای حل بحران موجود دانست. البته این طرح نیز خالی از اشکال نبوده و ازجمله ایرادات این طرح این است که با توجه به مواضع اتخاذشده در قبال طرح 4 ماده‌ای، به نظر می‌رسد این طرح نمی‌تواند طرفین درگیر را به نقاط مشترک چندانی برساند. دیگر انتقاد جدی به عملکرد دولت در قبال موضوع یمن را می‌توان موضوع کشتی نجات دانست که علیرغم پشتیبانی همه‌جانبه نظام جمهوری اسلامی از این طرح دولت و هزینه بر روی موضع دولت، بدون توجه به این اقدامات، وزارت امور خارجه از موضع خود عقب‌نشینی کرد و به‌نوعی شکست را در قبال تهدیدات پذیرفت. البته باوجود انتقادات به برخی اقدامات دولت در قبال یمن، باید اشاره کرد که دولت هیچ‌گاه از حق مردم یمن در استقلال کشور و تعیین سرنوشت خود، کوتاه نیامده و از این حیث موضع محکمی در قبال مخالفان مردم یمن اتخاذ کرده است. همچنین ذکر این نکته هم ضروری به نظر می‌رسد که توجه دولت به حل موضع از طریق تلاش‌های دیپلماتیک نیز امری قابل‌تحسین است.

گروه سیاسی