اهداف بلندپروازانه عربستان سعودی از برگزاری نمایشگاه جهانی دفاع 2024، تصویب بسته کمک‌های 50 میلیارد یورویی اتحادیه اروپا به اوکراین، ارزیابی وضعیت تقسیم قدرت در جزیره تایوان پس از انتخابات 23 دی‌ماه، سفر امیر کویت به عمان در راستای توسعه همکاری‌های اقتصادی، ارزیابی سفر پوتین به ترکیه، امضای توافق 10 ساله هند و امارات متحده عربی در زمینه گاز طبیعی و لغو مجوز شعبه بانک ملی در عراق ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی هستند که در خلال گزارش پیش رو به آن‌ها پرداخته شده است.

1 ـ اهداف بلندپروازانه عربستان سعودی از برگزاری نمایشگاه جهانی دفاع 2024

روز یکشنبه 4 فوریه برابر با 15 بهمن‌ماه، شاهزاده «خالد بن سلمان» «نمایشگاه جهانی دفاع 2024» ریاض را به نیابت از ولیعهد عربستان، «محمد بن سلمان» افتتاح نمود. این نمایشگاه که پس از نمایشگاه دفاعی سال 2022، برای دومین مرتبه با مدیریت «سازمان صنایع نظامی عربستان سعودی» برگزار شده است تا 8 فوریه ادامه خواهد داشت. بیش از 773 شرکت‌کننده از بیش از 75 کشور جهان در کنار تعداد زیادی از نهادها و سازمان‌های دولتی و شرکت‌های بین‌المللی حوزه دفاعی و امنیتی در این نمایشگاه حاضر شده‌اند. عربستان سعودی هدف خود از برگزاری این نمایشگاه را تبدیل شدن به قطب جهانی صنایع دفاعی اعلام نموده است. مطابق اظهارات مقامات رسمی ریاض، این کشور موفق شده است در سال 2022 سطح بومی‌سازی بخش دفاعی خود را از 4% به بیش از 13.6% افزایش دهد. همچنین در همین سال تعداد 477 مجوز برای حدود 265 شرکت فعال در حوزه صنایع دفاعی عربستان سعودی صادر شده است و 74 سرمایه‌گذاری مختلف در زمینه بومی‌سازی زنجیره تأمین صنایع نظامی در این کشور به انجام رسیده است. پیش‌بینی‌ها از توسعه صنایع نظامی سعودی برای سال 2030 میلادی دست یافتن به سهم 25 میلیارد دلاری از تولید ناخالص داخلی با حدود 40 هزار شغل مستقیم و 60 هزار شغل غیرمستقیم برآورد می‌شود.

لازم به ذکر است که عربستان سعودی سعی نموده است علاوه بر عرضه توانمندی‌های نظامی و دفاعی خود در این نمایشگاه، از فرصت حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و نمایندگان نهادها و سازمان‌های نظامی ـ دفاعی ـ امنیتی سایر کشورها نیز بهره کافی را ببرد. در همین راستا یادداشت‌های تفاهم همکاری و قراردادهای متعددی میان عربستان سعودی و سایر کشورها در دو حوزه دولتی و خصوصی منعقد شده است. خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی در روز افتتاحیه ضمن دیدار و گفت‌وگو با همتای انگلستانی خود در خصوص فرصت‌های همکاری در بخش دفاعی مذاکره نمودند. همچنین «دنیس مانتروف»، معاون نخست‌وزیر فدراسیون روسیه که هم‌زمان وزیر صنعت و تجارت این کشور نیز هست مهمان وزیر دفاع عربستان سعودی بود که دو طرف به گفت‌وگو در خصوص اهم موارد همکاری‌های دفاعی پرداختند. همچنین در روز پنجم، شاهزاده خالد میزبان همتای پاکستانی خود «انور علی حیدر بود». دیدار با وزیر دفاع کره جنوبی «شین وون سیک» و مذاکره در خصوص راهبردهای توسعه همکاری در زمینه‌های نظامی و دفاعی ازجمله دیگر برنامه‌های خالد بن سلمان بود که منجر به امضاء یادداشت تفاهم اولیه بین وزارت دفاع سعودی و سازمان برنامه اکتساب دفاعی کره جنوبی در حوزه صنایع دفاعی شد.

علاوه بر مذاکرات سیاسی باید به چند دستاورد محسوس و فنی عربستان سعودی در زمینه توسعه همکاری‌های صنعتی نیز اشاره نمود. عربستان سعودی موفق شد در حاشیه «نمایشگاه جهانی دفاع 2024»، دو قرارداد با شرکت آمریکایی «لاکهید مارتین» به امضاء برسانده که به‌موجب این قراردادها، فرآیند ساخت سامانه‌های دفاعی ارتفاع بالا، «تاد» را با همکاری این شرکت در خاک خود بومی‌سازی نماید. همچنین یادداشت تفاهم همکاری بین بخش هوافضای صنایع نظامی عربستان سعودی و شرکت ایتالیایی «لئوناردو» در حاشیه نمایشگاه به امضاء رسید. ازجمله مهم‌ترین زمینه‌های همکاری دو طرف می‌توان به همکاری در صنعت فضایی، تعمیر و نگهداری اساسی (اورهال) هواپیما، بومی‌سازی تجهیزات و سامانه‌های جنگ الکترونیک و رادار اشاره نمود. از دیگر توافق‌های مهم عربستان سعودی، توسعه همکاری‌های در زمینه زنجیره تأمین میان شرکت «بوئینگ» و شرکت لجستیک «بحری» عربستان سعودی بود. طبق اظهارات مدیر شرکت بوئینگ واقع در عربستان سعودی، به‌موجب این توافق دو طرف در زمینه توسعه توانمندی‌های دفاعی عربستان و پیشرفت بخش هوافضای این کشور به همکاری خواهند پرداخت. به فهرست‌ بالا می‌توان همکاری با شرکت‌های هانوا «لیگ نکس 1» و «هیوندای روتم» کره جنوبی را نیز افزود.

علی‌رغم اینکه عنوان نمایشگاه در حال برگزاری عربستان سعودی، «نمایشگاه جهانی دفاع 2024» است اما نمی‌توان اهداف سعودی از برگزاری این نمایشگاه را صرفاً به مسائل امنیتی و نظامی محدود دانست. با توجه به اینکه فنّاوری استفاده شده در تجهیزات نظامی غالباً پیشرفته‌ترین فناوری‌های روز به شمار می‌روند، برنامه توسعه فنّاورانه را نیز می‌توان ازجمله اهداف این نمایشگاه به شمار آورد. همچنین توسعه زنجیره صنایع تولیدی در فناوری‌های نظامی و دفاعی می‌تواند به سایر پیشرفت‌های صنعتی در عربستان نیز منجر شود. کما اینکه عربستان در چشم‌انداز 2030 و توسعه اقتصاد غیرنفتی، برای حوزه دفاعی و نظامی نیز برنامه‌ریزی جدی دارد. عربستان سعودی سعی دارد با بهره‌بردن از مؤلفه‌هایی چون تعامل و ارتباطات جهانی، موقعیت جغرافیایی و اقتصاد ملی نسبتاً قدرتمند، خود را به یکی از بازیگران اصلی در زنجیره تأمین بین‌المللی تبدیل نماید. در همین راستا، صنایع دفاعی می‌تواند نقش پررنگی در زمینه افزایش صادرات غیرنفتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی باکیفیت و پیشرفت در زمینه تحقیق و توسعه را برای عربستان سعودی به همراه داشته باشد. در زمینه همکاری عربستان با کشورهایی نظیر کره جنوبی نیز می‌توان این سناریو را مدنظر قرارداد که عربستان سعی دارد ضمن گسترش سبد محصولات دفاعی خود، از وابستگی‌های دفاعی و امنیتی خود به بازیگران سابق نیز بکاهد.

2 ـ تصویب بسته کمک‌های 50 میلیارد یورویی اتحادیه اروپا به اوکراین

در هفته‌ای که گذشت تمامی 27 رهبر اروپایی ضمن شرکت در نشستی فوق‌العاده در بروکسل، اقدام به تایید بسته کمک‌های اقتصادی اتحادیه اروپا به اوکراین به ارزش جمعا 50 میلیارد یورو نمودند. این بسته اقتصادی در حقیقت دربرگیرنده یک برنامه حمایتی موسع چند ساله برای بازه زمانی 2024-2027 میلادی است که از جانب اتحادیه اروپا «تسهیل اوکراین» یا به اختصار «تسهیل» نامیده شده است. بنابر اطلاعات منتشره بسته پیش‌گفته شامل 17 میلیارد یورو کمک‌های مالی و 33 میلیارد یورو وام قطعی خواهد بود. منابع لازم برای کمک‌های مالی پیش‌گفته از محل تجدیدنظر در چارچوب مالی چندساله اروپایی (2021-2027) تأمین خواهد شد که برای آن نیاز به تصویب پارلمان اروپا در ماه جاری وجود دارد. همچنین، در بسته تسهیل ظرفیت برداشت از سود دارایی‌های مسدود شده فدراسیون روسیه در اروپا برای تأمین مالی طرح نیز دیده شده است که از منظر حقوقی و ساختاری تازگی دارد. بسته تسهیل همچنین در جهت بازسازی، احیا و نوسازی اوکراین و زمینه‌سازی الحاق اوکراین به اتحادیه اروپا مؤثر شمرده شده است.

علاوه بر حمایت مالی پیش‌گفته، وزیران دفاع کشورهای اروپایی در نشستی مجزا بر سر توزیع دستکم 21 میلیارد یورو تجهیزات نظامی برای اوکراین در سال 2024 میلادی توافق نمودند که این رقم در مقایسه با کمک‌های نظامی اتحادیه اروپا از ابتدا تاکنون معادل 28 میلیارد یورو رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود و توان عملیاتی اوکراین را بهبود خواهد بخشید. شایان‌ذکر است که مهم‌ترین چالش اتحادیه اروپا برای تصویب بسته تسهیل، مخالفت «ویکتور اوربان»، نخست‌وزیر مجارستان بود. ویکتور اوربان که از منظر سیاسی به اردوگاه راست تندرو تعلق دارد، از زمان جنگ اوکراین تاکنون مواضعی متفاوت از عمده رهبران اروپایی ناظر به مسئله نشان داده است و در فرازهای مختلف، جدی‌ترین مخالف و مانع در مسیر اجماع اروپایی‌ها به شمار می‌رفته است. اوربان پیش‌تر نیز تا آخرین لحظات از تصویب بودجه کمک‌های مالی به اوکراین خودداری نموده بود. هم‌چنین تا آخرین لحظات با آغاز فرآیند پذیرش اوکراین در اتحادیه اروپا مخالفت می‌کرد. علاوه بر اوکراین، در موضوع عضویت سوئد در ناتو نیز، مجارستان تنها کشوری به شمار می‌رود که هنوز اقدام به تصویب عضویت سوئد در ناتو از طریق مجلس داخلی خود ننموده است. در مورد بسته تسهیل، اوربان تا آخرین دقایق با تخصیص منابع جدید به اوکراین مخالفت می‌نمود و تنها پس از اعمال فشار بی‌سابقه طرف‌های اروپایی، ازجمله تهدید مستقیم به ویران کردن اقتصاد مجارستان در صورت عدم همراهی از سوی طرف‌های اروپایی، اقدام به تصویب لایحه نمود. اوربان در میان رهبران اتحادیه اروپا، نزدیک‌ترین رابطه را با فدراسیون روسیه دارد و در مواضع خود هماهنگی نسبتاً زیادی نیز با ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران نسبتاً بی‌طرف (علیرغم عضویت هر دو کشور در ناتو) دارد.

ابعاد بسته کمک‌های نظامی با توجه به گزارش‌های دریافتی درباره سهمیه‌بندی مهمات در جبهه اوکراین قابل‌درک است و از این منظر نیز، اروپا دستکم برای سال جاری موفق به ایجاد اجماع موردنیاز برای تأمین نیازهای حیاتی اوکراین شده است. علاوه بر کمک‌های نظامی پیش‌گفته، به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا با استفاده از ابزار فشار موفق شده است مانع وتوی مجارستان در اهم طرح‌های اقتصادی خود درباره اوکراین شود و در این مسیر، تهدیدات اقتصادی انجام شده نقشی حیاتی ایفا کرده است. مجارستان در میان اقتصادهای اتحادیه اروپا، موقعیت ضعیف‌تری دارد و بنا بر گزارش‌های غیررسمی در خلال گفتگوهای اخیر سایر طرف‌های اروپایی به جزییات این ضعف‌ها و آسیب‌های متصوره از طریق آن‌ها اشارات مستقیمی داشته‌اند.

3 ـ ارزیابی وضعیت تقسیم قدرت در جزیره تایوان پس از انتخابات 23 دی‌ماه

نمایندگان مجلس تایوان در تاریخ دوم فوریه 2024 میلادی (13 بهمن‌ماه) «هان کو ـ یو» که یکی از نامزدهای سابق ریاست و عضو «کومینتانگ» (اعضای حزب کومینتانگ به‌طور سنتی خواهان روابط نزدیک با چین هستند اما هرگونه طرفداری از چین را رد می‌کنند) است را به‌عنوان رئیس جدید انتخاب کردند تا به‌نوعی زمینه‌های تقسیم قدرت در این جزیره را فراهم نمایند. شایان‌ذکر است که در انتخابات ریاستی و مجلس جزیره تایوان که 23 دی‌ماه سال جاری برگزار شد، حزب «دموکراتیک مترقی» به ریاست «لای چینگ ـ ته» توانست برنده انتخابات ریاستی شود اما درعین‌حال با به دست آوردن 51 کرسی، اکثریت دوره قبل خود در مجلس قانون‌گذاری را از دست داد. بااین‌حال در انتخابات این دوره، هیچ حزبی نتوانست اکثریت را در مجلس به دست آورد. میزان کسب کرسی در انتخابات برگزار شده بدین ترتیب بوده است که «حزب کومینتانگ» 52، «حزب خلق تایوان» 8 و افراد مستقل دو کرسی از 113 کرسی مجلس را در اختیار گرفتند و حزب دموکراتیک مترقی نیز 51 کرسی را به دست آورد که 10 کرسی از دوره قبلی کمتر است.

بر اساس سیستم سیاسی حاکم بر تایوان، رئیس این جزیره نخست‌وزیر را انتخاب و برای رأی اعتماد به مجلس معرفی می‌کند اما با توجه به اینکه در انتخابات ماه گذشته، حزب دموکراتیک مترقی اکثریت را از دست داد، حالا چالشی بزرگ برای کار با احزاب مخالف پیش روی «ویلیام لای» خواهد بود. در رابطه با وظایف ریاست مجلس هم می‌توان چنین اظهار داشت که یکی از وظایف اصلی رئیس مجلس در تایوان آن است که از نمایندگان کشورهای خارجی که به «تایپه» سفر می‌کنند، استقبال و از آن‌ها میزبانی کند. به‌عنوان‌مثال در زمان سفر «نانسی پلوسی» رئیس وقت مجلس نمایندگان ایالات‌متحده به تایپه در سال 2022 میلادی، این رئیس مجلس تایوان بود که از وی استقبال و میزبانی کرد. نکته قابل‌توجهی که دراین‌بین وجود دارد آن است که پس از انتخاب هان کو ـ یو به سمت رئیس مجلس در تایوان، عده‌ای از معترضان با این استدلال که وی طرفدار چین است برابر ساختمان مجلس دست به اعتراض زدند تا مخالفت خود را با ریاست وی نشان دهند. ازجمله شواهدی که معترضان به آن استناد می‌کنند آن است که وی در سال 2019 میلادی و پیش از شرکت در انتخابات ریاستی سال 2020 میلادی، از دفتر دولت چین در هنگ‌کنگ بازدید کرده بود. هان کو ـ یو همچنین همان سال از سرزمین اصلی چین هم بازدید و در دیدار با مقامات بلندپایه حزب کمونیست گفته بود که تایوان و چین به «یک چین» تعلق دارند. این موضوع این روزها به این دلیل بحث‌برانگیزتر شده که «پوما شن» یکی از قانون‌گذاران حزب دموکراتیک مترقی در گفت‌وگو با خبرگزاری «رویترز» مدعی شده بود که: «احتمال دارد هان کو ـ یو با مقاماتی از اداره کار جبهه متحد حزب کمونیست یا ارتش آزادی‌بخش چین دیدار کرده باشد».

با در نظر داشتن موضوعات فوق‌الذکر می‌توان چنین اظهار داشت که پیروزی حزب دموکراتیک مترقی و حفظ قدرت در دولت کنونی تایوان را می‌توان به‌عنوان «ما عسل» ویلیام لای تشبیه کرد. به بیانی دقیق‌تر می‌توان چنین اظهار داشت که همانند «چن شویی بیان» که در سال 2000 میلادی از حزب دموکراتیک مترقی به ریاست جزیره دست پیدا کرد، لای نیز در زمان به دست گرفتن امور در ماه مه، دوره خوبی را نخواهد داشت. در حقیقت، چهار سال آینده در تایوان مانند سال 2000 تا 2004 میلادی احتمالاً با درجه بالایی از عجز در حکومت‌داری و سیاست زدگی درون‌حزبی همراه خواهد شد. به‌واقع ویلیام لای برای جلو بردن تمامی طرح‌ها و سیاست‌های خود با مجلسی مخالف مواجه خواهد شد که به‌طور عملی مانع از موفقیت سیاست‌های او خواهند شد.

4 ـ سفر امیر کویت به عمان در راستای توسعه همکاری‌های اقتصادی

امیر جدید کویت، شیخ «مشعل جابر احمد الصباح» در دومین سفر خارجی خود پس از به‌ قدرت رسیدن در کویت روز چهارشنبه 7 فوریه، معادل 18 بهمن‌ماه به سلطان‌نشین عمان سفر خواهد کرد. مطابق اعلام دیوان امیری کویت، در راستای روابط گسترده موجود بین سلطان‌نشین عمان و دولت کویت و در نشانه‌ای بر تائید همکاری‌های گسترده موجود در حوزه‌های مختلف، امیر کویت به عمان سفر خواهد نمود. در این سفر موضوعات و زمینه‌های مختلف همکاری دوجانبه و برنامه‌ریزی برای توسعه این همکاری‌ها در آینده به بحث و مذاکره قرار خواهد گرفت. علاوه بر گفت‌وگو در خصوص چشم‌انداز آتی از روابط دوجانبه، امیر کویت در این سفر در کنار سلطان «هیثم بن طارق» در مراسم افتتاح پروژه پالایشگاه و پتروشیمی الدقم که در روز چهارشنبه انجام خواهد شد حضور خواهد یافت. مجتمع پالایش و پتروشیمی دقم یکی از مظاهر همکاری‌های گسترده بین کویت و عمان به شمار می‌رود چراکه بخش بزرگی از این مجتمع با سرمایه‌گذاری خارجی طرف کویتی احداث شده است. ظرفیت این مجتمع برابر روزانه 230 هزار بشکه است و با سرمایه‌گذاری 10.3 میلیارد دلاری احداث شده است.

عمان و کویت در طی سال‌های اخیر در حوزه اقتصادی به توسعه مناسبات و همکاری‌های خود پرداخته‌اند به‌نحوی‌که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کویت در عمان تا سپتامبر 2023 برابر 2.4 میلیارد دلار برآورد می‌شود. همچنین دو کشور در زمینه تبادلات تجاری نیز رشد چشمگیری را طی 5 سال اخیر تجربه کرده‌اند به‌نحوی‌که سطح تبادلات تجاری بین آن‌ها از 300 میلیون دلار در سال 2019 به حدود 2 میلیارد دلار در سال 2023 افزایش یافته است. پروژه مجتمع پالایشی و پتروشیمی دقم یکی از 6 پروژه اصلی سلطنت عمان در راستای رسیدن به چشم‌انداز 2040 توسعه اقتصادی این کشور است که در همین راستا درصدد جلب سرمایه‌گذاری خارجی است. کویت نیز در چارچوب توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و کاهش وابستگی درآمدهای خود از صادرات نفت خام به سرمایه‌گذاری در این زمینه علاقه‌مند شده است. سلطنت نشین عمان قصد دارد با ایجاد فضای رقابتی و ارائه تسهیلات جذاب به جلب سرمایه‌گذاری خارجی در توسعه منطقه ویژه اقتصادی دقم بپردازد. این سلطان‌نشین با توسعه منطقه ویژه اقتصادی و همچنین بندر دقم نیم‌نگاهی به رقابت با امارات متحده عربی در زمینه ارائه خدمات بندری و کشتیرانی و صادرات مجدد دارد. به نظر می‌رسد با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب‌تر دقم نسبت به بندرهایی نظیر جبل علی، عمان می‌تواند در آینده نه‌چندان دور رقیب سرسختی برای تجارت در امارات متحده عربی باشد

5 ـ سفر «پوتین» به ترکیه

بر اساس اخبار منتشره «ولادیمیر پوتین» قرار است در هفته آینده به ترکیه سفر نموده و با «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه، پیرامون موضوعات دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کند. سفر مذکور که قریب‌الوقوع بودن آن از سوی «هاکان فیدان»، وزیر خارجه ترکیه، مورد تائید قرارگرفته است در حالی انجام می‌پذیرد که این اولین سفر پوتین به یک کشور عضو ناتو پس از گذشت دو سال از آغاز جنگ اوکراین به شمار می‌رود. گفتنی ست با فشار بازیگران غربی، دادگاه بین‌المللی کیفری رأی به بازداشت ولادیمیر پوتین به جرم ارتکاب جنایات جنگی نموده است و همین مسئله تردد آزادانه وی را به کشورهای مختلف محدود نموده است. بااین‌همه، با توجه به عدم عضویت ترکیه در دادگاه بین‌المللی کیفری مانعی در تردد به ترکیه برای «ولادیمیر پوتین» وجود ندارد. بر اساس اظهارات مقام‌های رسمی در ترکیه، محور اصلی مذاکرات تمدید و توسعه مسیرهای صادرات غلات (اعم از روس و اوکراینی) با مشارکت ترکیه خواهد بود. در این راستا نکات ذیل درباره رویکرد سیاست خارجی ترکیه و جایگاه این کشور در جنگ اوکراین قابل‌ذکر است:

• موضع ترکیه در موضوع اوکراین، موضعی نسبتاً متفاوت در قیاس با عمده اعضای ناتو است. در حقیقت، ترکیه در سال‌های اخیر تا اندازه زیادی از متحد غرب مبدل به یک نیروی میانه یا بازیگری موازنه گر گردیده است. موارد متعددی را می‌توان برای این موازنه سازی برشمرد که اقدام برای خرید تجهیزات دفاع موشکی از روسیه (سامانه اس-400) و انعقاد قرارداد احداث خط لوله ترک استریم از مثال‌های بارز آن به شمار می‌رود. اظهار اردوغان مبنی بر اینکه برای ترکیه، روسیه و غرب هر دوبه‌یک اندازه قابل‌اعتماد محسوب می‌شوند بیانی صریح از همین سمت‌وسوی متأخر در سیاست خارجی ترکیه ماست همچنین، لازم است توجه شود که ترکیه از زمان تأسیس اتحادیه اروپا در انتظار پذیرش در این نهاد بین‌المللی به سر می‌برد و تجربه این انتظار طولانی‌مدت و بیهوده نقشی اساسی در شکل‌گیری تمایلات متأخر سیاست خارجی ترکیه داشته است.
• با توجه به نکات پیش‌گفته ترکیه در موضوع اوکراین نیز رفتار موازنه‌ای در پیش گرفته است. ازیک‌طرف با تحریم‌های غرب درباره روسیه همراهی نشان نداده است و به تبادلات خویش با روسیه ادامه می‌دهد. از طرف دیگر، از ابتدا بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین تأکید نموده است و نسبت به تأمین سلاح برای این کشور نیز اقدام نموده است. یکی از عواملی که موجب رفتار میانه ترکیه گردیده است این واقعیت است که هر دو کشور اوکراین و روسیه، همسایگان آبی ترکیه در دریای سیاه به شمار می‌روند و حضور پررنگ در یک سمت از جنگ، می‌تواند موجب کشانده شدن پای ترکیه به تنش‌های دریای سیاه گردد.
• ترکیه با توجه به روابط گسترده‌ای که با دو طرف منازعه دارد، از زمان آغاز جنگ تلاش نموده است تا در نقش میانجی میان اوکراین و روسیه فعالیت نماید. توافق غلات که در سال 2022 با میانجی‌گری ترکیه و سازمان ملل با روسیه منعقد گردید یکی از موفق‌ترین نمونه‌های ایفای این نقش است که ترکیه امیدوار است در جریان سفر اخیر پوتین به آنکارا به مواردی مشابه آن دست یابد. بر اساس توافق غلات سال 2022 روسیه پذیرفته بود در ازای بازرسی کشتی‌های حامل غلات اوکراینی توسط ترکیه و سازمان ملل، از بستن مسیر این کشتی‌ها دست بردارد و به اوکراین اجازه استفاده غیرنظامی از بنادر اودسا، چورنومورسک و یوژنه را بدهد. بازگشت غلات اوکراین به بازار با توجه به سهم بالای این کشور در بازار جهانی، اهمیتی ویژه از منظر تأثیر قیمتی داشت و تنها خبر حصول توافق پیش‌گفته تا 5 درصد قیمت غلات را کاهش داد.

در مجموع به نظر می‌رسد موقعیت جغرافیایی ترکیه نسبت به طرفین درگیر و همچنین رویکرد سیاست خارجی موازنه ساز این کشور در موضوع جنگ اوکراین موجب شده است تا قادر باشد به‌عنوان میانجی از سوی هر دو بازیگر رسمیت یابد و به طبع آن، در تنظیم روابط دو طرف در خلال جنگ نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. بااین‌همه، به‌طورقطع بهره‌برداری ترکیه از سفر پوتین تنها محدود به تجارت غلات یا مسائل اوکراین نخواهد شد و این دو رهبر، در موضوعاتی چون انرژی، تجارت و همچنین همکاری‌های امنیتی مشترک بالأخص در موضوع سوریه گفتگو خواهند کرد.

6 ـ امضای توافق 10 ساله هند و امارات متحده عربی در زمینه گاز طبیعی

طی روزهای گذشته شرکت هندی «جایل» (Gail India Limited) مبادرت به امضای توافق‌نامه 10 ساله عرضه سالانه نیم میلیون تُن متر گاز طبیعی مایع با «شرکت ملی نفت ابوظبی» (Abu Dhabi National Oil Company) موسوم به «ادنوک» (ADNOC) کرد. شایان توجه است که شرکت ادنوک که در سال 1971 میلادی تأسیس شده است با دارا بودن 137 میلیارد بشکه نفت درجا یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان از نظر مالکیت ذخایر به شمار می‌رود. علاوه بر این، در حال حاضر ظرفیت تولید نفت این شرکت بالغ‌بر چهار میلیون بشکه در روز است و برای رسیدن به ظرفیت پنج میلیون بشکه در روز تا سال 2030 میلادی برنامه‌ریزی کرده است. بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان از آن دارد که ادنوک گاز در سال 2023 میلادی با امضای چندین قرارداد (LNG) به ارزش حدوداً 12 میلیارد دلار (44 میلیارد درهم) توانست جایگاه خود را در زنجیره تأمین گاز مایع مستحکم‌تر از قبل نماید.

نکته قابل‌توجهی که دراین‌بین وجود دارد آن است که در ماه ژوئیه سال 2023 میلادی دولت هند و امارات متحده عربی بر اساس توافقنامه‌ای که منعقد کردند درصدد برآمدند تا معاملات تجاری فی‌مابین را به‌جای دلار ایالات‌متحده با «روپیه» تسویه کنند. علاوه بر این، بانک‌های مرکزی دو کشور توافق کرده‌اند تا سامانه‌های پرداخت‌های خود، رابط پرداخت یکپارچه هند یا (UPI) و پلتفرم پرداخت فوری امارات متحده عربی یا (IPP) را به یکدیگر متصل کنند. در همین رابطه اخیراً شرکت پالایش نفت «ایندین اویل» به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه هند پس از واردات یک‌میلیون بشکه نفت از مبدأ امارات متحده عربی، ما به ازای آن را به روپیه پرداخت کرد. بر اساس آمارهای موجود مجموع تجارت دوجانبه هند و امارات متحده عربی در سال 2022 میلادی حدود 37.1 میلیارد دلار بوده است که از این میزان حدود 8.7 میلیارد دلار به صادرات و 28.2 میلیارد دلار به واردات هند از مبدأ امارات متحده عربی اختصاص داشته است. با توجه به توافقنامه‌های منعقد شده و همچنین تلاش‌هایی که در جهت تعمیق روابط فی‌مابین انجام شده است، حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال جاری میلادی رقم بالاتری را به ثبت برساند.

با عنایت به موارد فوق‌الذکر می‌توان چنین اظهار داشت که در شرایطی کنونیِ جهان که شاهد رشد تقاضای ساختاری بلندمدت برای گاز طبیعی هستیم، این توافقنامه حضور رو به رشد ادنوک گاز در بازارهای جهانی گاز طبیعی مایع به‌ویژه در آسیا را تا حدود زیادی تثبیت و همچنین روابط دوجانبه امارات متحده عربی و هند را تقویت خواهد کرد. مضاف بر این، با توجه به آنکه حجم تجارت دوجانبه دهلی‌نو ابوظبی حدوداً 37.1 میلیارد دلار در سال است، اقدام این دو کشور در جهت انجام تبادلات مالی فی‌مابین بر اساس روپیه را می‌توان گام مهمی در جهت کاهش سیطره دلار بر تعاملات مالی دو کشور تلقی کرد

7 ـ لغو مجوز شعبه بانک کلی در عراق

بانک مرکزی عراق در تاریخ 5 فوریه 2024 (16 بهمن‌ماه) مجوز فعالیت بانک ملی ایران در عراق را ابطال نمود. بر اساس سندی که از سوی بانک مرکزی عراق منتشرشده است، «عمار حمد خلف»، معاون بانک مرکزی عراق خطاب به اداره کل بانک ملی ایران نوشته است که با توجه به ضرر و زیان شعبه بانک ملی در عراق و محدود بودن فعالیت آن و ناتوانی در انجام و یا گسترش فعالیت بانکی و نیز تحریم‌ها، مجوز این شعبه در عراق ابطال ‌شده است. برخلاف دلایلی که بانک مرکزی عراق برای تعطیلی شعبه بانک ملی ایران عنوان کرده است، «خبرگزاری رویترز» دلایل دیگر را مطرح کرده است. رویترز ۵ فوریه (۱۶ بهمن)  در خلال گزارشی که منتشر کرد چنین اظهار داشته است که چند روز پس از سفر یک مقام ارشد وزارت خزانه‌داری آمریکا به بغداد، مقامات عراقی در راستای کلاه‌برداری، پول‌شویی و دیگر استفاده‌های غیرقانونی از ارز دلار، مشارکت هشت بانک این کشور در تراکنش‌های مالی با بانک مرکزی عراق را ممنوع کرد. ازجمله بانک‌های تحریم شده می‌توان به «بانک بین‌المللی سرمایه‌گذار آشور»، «یونیون بانک عراق»، «بانک بین‌المللی اسلامی کردستان برای سرمایه‌گذاری و توسعه»، «بانک الهُدی»، «بانک اسلامی جنوب برای سرمایه‌گذاری و امور مالی»، «بانک عربی اسلامی» و «بانک تجاری حمورابی» اشاره کرد.

لازم به ذکر است که در سال 2007 بانک ملی ایران به‌عنوان اولین بانک خارجی در عراق شعبه افتتاح کرد که تا قبل از آن هیچ بانک خارجی در عراق شعبه نداشت. با گذشت 10 سال از افتتاح اولین شعبه در سال 2017 بانک ملی 3 شعبه دیگر در استان‌های بغداد، بصره و نجف افتتاح کرد که در این شعب خدماتی از قبیل افتتاح حساب، حواله و اعتبار اسنادي به همه ارزها مانند ريال و دينار و… به‌استثنای دلار آمریکا به مشتریان خود ارائه می‌داد. با عنایت به مطالب فوق و بر اساس روایت رویترز از پشت پرده تصمیمات اخیر بانک مرکزی عراق می‌توان چنین اظهار داشت که آمریکا به‌منظور تنگ‌تر کردن عرصه فعالیت‌های پولی و بانکی و نیز به دنبال محدود کردن فعالیت‌های تجاری و انتقال ارز از کشور عراق به‌عنوان دومین شریک تجاری ایران است. تصمیمات اخیر بانک مرکزی عراق مبنی بر محدود کردن معاملات تجاری در بازار عراق با ارز دلار و تصریح کردن عباراتی ضد ایرانی از سوی برخی از مسئولین این بانک مانند «مازن احمد» مدیر سرمایه‌گذاری و حواله‌های بانکی بانک مرکزی در گفتگو با رویترز بانک مرکزی عراق به دنبال اعمال برخی از محدودیت‌ها برای استفاده از دلار به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده از ذخایر ارزی این کشور در برابر جرائم مالی و قاچاق دلار به ایران است. اقدامات صورت گرفته از سوی بانک مرکزی عراق در راستای پاسخ به درخواست‌های آمریکا از این کشور مبنی بر محدود کردن راه‌های نفوذ ارز به ج.ا.ایران است که این می‌تواند در روزهای آینده تمامی فعالیت‌های تجاری ایران و عراق را تحت تأثیر قرار دهد. حضور شعب بانک‌های ایرانی در عراق می‌توانست در به‌کارگیری ارزهای ملی دو کشور در صورت اجرایی شدن توافقات دوجانبه کمک شایانی نماید.

اندیشکده راهبردی تبیین